Δύο ιεράρχες

Φραγκίσκος

Την Κυριακή του Πάσχα, μία μέρα πριν από την αποδημία του, ο Πάπας Φραγκίσκος συναντήθηκε με τον Αμερικανό αντιπρόεδρο Βανς. Μπορούμε να φανταστούμε τι συζητήθηκε. Τον Φεβρουάριο, ο Βανς, υποστηρίζοντας τη μεταναστευτική πολιτική του Τραμπ, χρησιμοποίησε την ordo amoris, «τη σωστή διάταξη της αγάπης», μια θεολογική έννοια του Αυγουστίνου. «Πρέπει να αγαπάμε πρώτα την οικογένειά μας, μετά τους γείτονές μας, μετά την κοινότητά μας, μετά το έθνος, τη χώρα μας και μόνο μετά να εξετάζουμε τα συμφέροντα του υπόλοιπου κόσμου», υποστήριξε ο Βανς, που πρόσφατα είχε ασπαστεί τον καθολικισμό.

Ο εθνικιστικός χριστιανισμός του Βανς απορρίφθηκε από τους περισσότερους καθολικούς θεολόγους. Αλλά η οριστική απάντηση δόθηκε από τον ίδιο τον Πάπα. Με επιστολή του στους Αμερικανούς επισκόπους, ο Φραγκίσκος υποστήριξε ότι «ανακαλύπτουμε την αληθινή ordo amoris στην παραβολή του καλού Σαμαρείτη, δηλαδή την αγάπη που οικοδομεί μια αδελφότητα ανοιχτή σε όλους, χωρίς εξαίρεση». Η αγάπη δεν είναι μια απλή «επέκταση συμφερόντων που σταδιακά ανοίγονται προς άλλα πρόσωπα και ομάδες. Το ανθρώπινο πρόσωπο δεν είναι ένα απλό επεκτατικό άτομο με κάποια φιλάνθρωπα συναισθήματα». Οι μαζικές απελάσεις ανθρώπων που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους λόγω ακραίας φτώχειας, ανασφάλειας, εκμετάλλευσης, δίωξης ή σοβαρής επιδείνωσης του περιβάλλοντος, «πλήττει την αξιοπρέπεια πολλών ανδρών και γυναικών και ολόκληρων οικογενειών και τους κάνει ιδιαίτερα ευάλωτους και ανυπεράσπιστους».

Ο Φραγκίσκος καταγγέλλει την εργαλειοποίηση της θρησκείας για να δικαιολογηθούν οι μαζικές απελάσεις μεταναστών, η ακύρωση της διεθνούς βοήθειας, ο εθνικιστικός και αυταρχικός λαϊκισμός. Ο εθνικισμός με ψεύτικα θρησκευτικά ρούχα είναι αντίθετος στα οικουμενικά κηρύγματα του χριστιανισμού. Αλλά οι Εκκλησίες συχνά ξεχνούν τις αρχές τους, για να υπηρετήσουν τα στενά τους συμφέροντα.

Τα επικήδεια σχόλια για τον «Πάπα των φτωχών» τονίζουν τη φιλανθρωπία, την απλότητα, τη μετριοφροσύνη του. Ο καλός Σαμαρείτης ήταν συνταξιδιώτης του Φραγκίσκου σε όλη τη θητεία του. Αλλά η έμφαση στις αρετές της διακονίας αποκρύπτει το μόνιμο και στεντόρειο πολιτικό του μήνυμα. Το πρώτο ταξίδι του ήταν στη Λαμπεντούζα, το ιταλικό νησί που δέχεται τους περισσότερους μετανάστες. Ο Πάπας ζήτησε «να ξυπνήσουν οι συνειδήσεις», για να αντιμετωπιστεί η «αδιαφορία» των αρχών για τους μετανάστες. «Εχουμε χάσει την αίσθηση της αδελφικής ευθύνης», είπε, και «έχουμε ξεχάσει πώς να κλαίμε» για όσους χάνονται στη θάλασσα. Στα νερά της Λαμπεντούζα πνίγηκαν 360 μετανάστες, τον Οκτώβριο του 2013, στη μεγαλύτερη τραγωδία πριν από την Πύλο.

Το 2016, επισκέφτηκε τη Μόρια στη Λέσβο. «Είμαι εδώ για να σας πω ότι δεν είστε μόνοι σας», είπε στους έγκλειστους μετανάστες. Οπως ο καλός Σαμαρείτης, «ο ελληνικός λαός ανταποκρίθηκε γενναιόδωρα στις ανάγκες σας, παρά τις δικές του δυσκολίες». Σε μνημόσυνο για τα θύματα του Αιγαίου, υπενθύμισε ότι «πριν γίνουν στατιστικές για τους πνιγμούς, είναι πρώτα απ’ όλα ανθρώπινα όντα». Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, πάνω από 28.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στη Μεσόγειο από το 2014. Φεύγοντας από τη Λέσβο, ο Πάπας τους ξάφνιασε όλους, παίρνοντας μαζί του δώδεκα μετανάστες, μια συμβολική ένδειξη αλληλεγγύης. Τον ίδιο χρόνο, καταδίκασε την υπόσχεση του Τραμπ να χτίσει τείχος στο Μεξικό: «Οποιος θέλει να χτίσει μόνο τείχη και όχι γέφυρες δεν είναι χριστιανός». Ο Τραμπ απάντησε ότι ο Πάπας ήταν «επαίσχυντος».

Στην Κύπρο, το 2021, καταδίκασε τη «δουλεία» και τα «βασανιστήρια» που συχνά υφίστανται οι πρόσφυγες. «Μας θυμίζει την ιστορία του περασμένου αιώνα, των ναζί, του Στάλιν». Τον Σεπτέμβριο του 2023, στη Μασσαλία, σε μαζική λειτουργία, κατήγγειλε τις πολιτικές της Ε.Ε. και των ευρωπαϊκών κρατών. «Αυτοί που διακινδυνεύουν τη ζωή τους στη θάλασσα δεν είναι εισβολείς… Η Μεσόγειος, το mare nostrum, μετατρέπεται από λίκνο του πολιτισμού σε mare mortuum, νεκροταφείο της αξιοπρέπειας». Το σχέδιο δράσης του Φραγκίσκου για τη μετανάστευση ασκεί κριτική στην ευρωπαϊκή διάκριση μεταξύ προσφύγων και μεταναστών και υποστηρίζει ότι η προσωπική ασφάλεια και αξιοπρέπεια πρέπει να υπερισχύουν της εθνικής ασφάλειας. «Η αξιοπρέπεια κάθε προσώπου επιβάλλει να βρούμε εναλλακτικές λύσεις, αντί της κράτησης όσων μπαίνουν σε μια χώρα χωρίς άδεια… Η αξιοπρέπεια κάθε ανθρώπινου προσώπου επιβάλλει να βρούμε εναλλακτικές λύσεις, αντί της κράτησης». Η «σκληρότητα» και το «συστηματικό έργο» των κυβερνήσεων να αποτρέπουν τους μετανάστες είναι «σοβαρή αμαρτία».

Στις δηλώσεις του για τη Γάζα, υποστήριξε σταθερά τα ανθρώπινα δικαιώματα και το διεθνές δίκαιο. Η αταλάντευτη αλληλεγγύη του με τον παλαιστινιακό λαό οδήγησε το Βατικανό να αναγνωρίσει το κράτος της Παλαιστίνης, το 2015. Τον Νοέμβριο του 2024, μετά την ισραηλινή επίθεση, δήλωσε ότι «αυτό δεν είναι πόλεμος, είναι τρομοκρατία». «Σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, αυτό που συμβαίνει έχει τα χαρακτηριστικά μιας γενοκτονίας», γράφει στο τελευταίο του βιβλίο. Τον Ιανουάριο, χαρακτήρισε την ισραηλινή πολιτική «σκληρή» και «ντροπιαστική». Κάθε βράδυ, ο Φραγκίσκος τηλεφωνούσε στη μοναδική καθολική ενορία στη Γάζα και μιλούσε με όλους τους πιστούς για τις ελπίδες και τους φόβους τους. Το τελευταίο πασχαλινό κήρυγμά του καταδίκασε τον «θάνατο και την καταστροφή» των πολέμων. Ειρήνη δεν υπάρχει χωρίς πραγματικό αφοπλισμό, έλεγε. «Η απαίτηση ότι κάθε λαός πρέπει να φροντίζει για την άμυνά του δεν πρέπει να γίνει αγώνας δρόμου για εξοπλισμούς», δήλωνε, καταγγέλλοντας τις ευρωπαϊκές πολιτικές. Ο ασυνήθιστος αυτός Πάπας δεν δίσταζε να πηγαίνει στην πηγή των κακών. Κατήγγειλε τον «αχαλίνωτο καπιταλισμό» και τη «νέα αποικιοκρατία» και απολογήθηκε για τις αμαρτίες της Καθολικής Εκκλησίας στη μεταχείριση των ιθαγενών κατά την «κατάκτηση» του νέου κόσμου. Στη Βολιβία, δίπλα στον Εβο Μοράλες, που φορούσε πουκάμισο με εικόνα του Τσε, ο Φραγκίσκος αποκάλεσε το αχόρταστο κυνήγι του χρήματος «κοπριά του διαβόλου».

Η ισχυρή αποδοκιμασία των πολιτικών για τη μετανάστευση, τη Γάζα, τους πολέμους και τους εξοπλισμούς δεν ακούστηκε στα μεγάλα δυτικά ΜΜΕ. Αλλά εξηγεί την ανάρτηση της ακροδεξιάς πολιτικού Marjorie Taylor Greene, στενής συνεργάτριας του Τραμπ. Με τον θάνατο του Φραγκίσκου, «υπήρξαν σημαντικές αλλαγές στις παγκόσμιες ηγεσίες. Το κακό νικιέται από το χέρι του Θεού».

Ιερώνυμος

Ο αρχιεπίσκοπος διάλεξε το Breitbart για να σχολιάσει τις πολιτικές του Τραμπ. Πρόκειται για ιστότοπο της alt-right, που διεύθυνε για χρόνια ο ακροδεξιός Στιβ Μπάνον και προωθεί ένα μίγμα συνωμοσιολογίας, fake news, εθνικισμού, ομοφοβίας και μισογυνισμού. Σ’ αυτό το περιβάλλον ο Ιερώνυμος επαινεί τον Τραμπ. Η εκλογή του ήταν «θετική εξέλιξη», «ωφελεί» τον κόσμο. Σε ευθεία αντίθεση με τον Φραγκίσκο, ο Ιερώνυμος βρίσκει το όραμα του Τραμπ για «τα οικονομικά και πολιτιστικά θέματα ένα καλό όραμα… χρειαζόμαστε τις αλλαγές που προσπαθεί να εφαρμόσει».

Ποιες αλλαγές; Τους δασμούς που φτωχοποιούν τους φτωχούς; Τις αντιχριστιανικές απελάσεις αθώων ή την άδικη κατάργηση των πολιτικών ισότητας για τις μειονότητες; Τις χουλιγκανικές επιθέσεις στα πανεπιστήμια και την έρευνα; Συμφωνεί, βέβαια, με την επίθεση του Τραμπ στους ΛΟΑΤΚΙ, γιατί απομακρύνει τον πλανήτη από τη «ριζοσπαστική τρέλα» της «παράνοιας με τους τρανς». Τον συμβουλεύει να είναι προσεκτικός, γιατί, αν αποτύχει, μπορεί να ξαναγυρίσει η ριζοσπαστική Αριστερά. Προηγήθηκε ο Ελπιδοφόρος Αμερικής, που, μιμούμενος τους δισεκατομμυριούχους που φιλούν το δαχτυλίδι του νέου αυτοκράτορα, δήλωσε ότι ο Τραμπ τού θυμίζει τον Μεγάλο Κωνσταντίνο. «Εν τούτῳ νίκα», πρόσθεσε, δίνοντάς του έναν σταυρό. Θα προσεύχεται να κάνει ο Τραμπ «την Αμερική ανίκητη». Ο Θεός να μας σώσει.

Δύο ιεράρχες, δύο χριστιανισμοί, δύο κόσμοι.

* Καθηγητής Πανεπιστημίου Λονδίνου