Αθήνα, 7°C
Αθήνα
Αραιές νεφώσεις
7°C
7.3° 5.6°
4 BF
78%
Θεσσαλονίκη
Αραιές νεφώσεις
5°C
6.0° 4.1°
2 BF
69%
Πάτρα
Ελαφρές νεφώσεις
9°C
10.0° 8.3°
4 BF
60%
Ιωάννινα
Αίθριος καιρός
2°C
1.9° 1.9°
1 BF
69%
Αλεξανδρούπολη
Αραιές νεφώσεις
2°C
1.9° 1.3°
3 BF
60%
Βέροια
Ελαφρές νεφώσεις
3°C
4.0° 2.7°
1 BF
64%
Κοζάνη
Ελαφρές νεφώσεις
0°C
1.8° -0.2°
0 BF
80%
Αγρίνιο
Ελαφρές νεφώσεις
6°C
5.7° 5.7°
1 BF
54%
Ηράκλειο
Ασθενείς βροχοπτώσεις
10°C
11.5° 9.7°
5 BF
73%
Μυτιλήνη
Αραιές νεφώσεις
6°C
6.9° 4.0°
4 BF
67%
Ερμούπολη
Σποραδικές νεφώσεις
8°C
8.4° 6.6°
6 BF
71%
Σκόπελος
Αραιές νεφώσεις
7°C
6.7° 4.6°
3 BF
81%
Κεφαλονιά
Ελαφρές νεφώσεις
10°C
9.9° 9.9°
2 BF
53%
Λάρισα
Αραιές νεφώσεις
4°C
5.2° 3.9°
0 BF
100%
Λαμία
Σποραδικές νεφώσεις
6°C
6.6° 4.5°
1 BF
83%
Ρόδος
Αίθριος καιρός
12°C
13.1° 11.8°
2 BF
47%
Χαλκίδα
Αραιές νεφώσεις
6°C
7.1° 4.9°
0 BF
75%
Καβάλα
Ελαφρές νεφώσεις
3°C
2.7° 2.3°
4 BF
61%
Κατερίνη
Ελαφρές νεφώσεις
4°C
4.7° 4.2°
1 BF
85%
Καστοριά
Ελαφρές νεφώσεις
0°C
0.2° 0.2°
1 BF
85%
ΜΕΝΟΥ
Κυριακή, 09 Φεβρουαρίου, 2025
thronos
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
© Dreamstime.com

Πολιτική θεολογία: «Τα δύο σώματα του βασιλιά»

Μόνο η νεοσυντηρητική Δεξιά μοιράζεται τη λογική του νόμου και της τάξης και την πολιτισμική καθαρότητα του έθνους, που συνδέεται με τη μεταφορά του καθαρού και υγιούς σώματος. Οσο για τους διάφορους «μεσσιανικούς» ηγέτες που πιστεύουν στην παντοδυναμία τους, το δεύτερο «σώμα» τους είναι αυτό ενός κλόουν.

Στο κλασικό έργο του Ερνστ Καντόροβιτς, «Τα δύο σώματα του βασιλιά», ο μεσαιωνικός βασιλιάς είχε δύο σώματα σε απομίμηση της διττής φύσης του Χριστού: το φυσικό και το «μυστικό» ή πολιτικό σώμα (corpus mysticum). Ενώ το φυσικό σώμα αρρωσταίνει και πεθαίνει, το μυστικό είναι αιώνιο, αόρατο και ασύλληπτο. Δεν έχει ηλικία, ούτε τα φυσικά ελαττώματα και αναπηρίες ενός κανονικού ανθρώπου. Το βιβλίο του Καντόροβιτς δίνει έτσι μια απάντηση σε ένα μεγάλο πρόβλημα της πρώιμης πολιτικής φιλοσοφίας: πώς μεταφέρεται η κυριαρχία από τον έναν κάτοχό της στον άλλο. Οι νομικοί και πολιτικοί φιλόσοφοι του 16ου και 17ου αιώνα πίστευαν ότι το κράτος είναι μια αιώνια εταιρεία που ενώνεται και προσωποποιείται από τον μονάρχη. Πώς όμως επιβιώνει η αιωνιότητα και η παντοδυναμία της κυριαρχίας από τον θάνατο του βασιλιά;

Η ιδέα των δύο σωμάτων, που εμφανίζεται στις φράσεις «ο βασιλιάς δεν πεθαίνει ποτέ» και «ο βασιλιάς είναι νεκρός, ζήτω ο βασιλιάς», εκφράζει την αδιάκοπη συνέχιση της κυριαρχίας και της απόλυτης εξουσίας της. Οταν ο βασιλιάς πεθαίνει, θάβεται το φυσικό σώμα του. Αλλά δεν υπάρχει διακοπή στο μυστικό σώμα γιατί ο θρόνος και το σκήπτρο μεταφέρονται στον διάδοχό του. Η εξουσία είναι επομένως αιώνια και αναλλοίωτη. Ετσι η θεολογία του μονοθεϊσμού μεταφέρθηκε στην πολιτική. Ο βασιλιάς έχει τα χαρακτηριστικά του Θεού όντας ο «αντιπρόσωπος και απόστολός» του επί Γης. Είναι παντοδύναμος κυρίαρχος και νομοθέτης, καθορίζει και ελέγχει τη συμπεριφορά των ανθρώπων που, θρησκευτικά πιστοί και πολιτικά υπήκοοι, συμμορφώνονται στις εντολές του. Σε μια δεύτερη μεταφορά όλοι οι υπήκοοι αποτελούν ένα πολιτικό «σώμα» με κεφάλι του τον βασιλιά, όπως παρουσιάζεται στην περίφημη εικόνα του Λεβιάθαν στο ομώνυμο βιβλίο του Χομπς.

Αυτή η σχέση αλλάζει τον 18ο αιώνα με την άνοδο του φιλελευθερισμού, τη Γαλλική Επανάσταση και την εγκατάλειψη των οργανικών μεταφορών για την κοινωνία. Οι φιλελεύθεροι ενδιαφέρονταν για την προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας και εγκατάλειψαν την ιδέα της κοινωνίας ως «πολιτικού σώματος» με τον βασιλιά στην κορυφή. Ο αποκεφαλισμός του Γάλλου βασιλιά βοήθησε παραπέρα στην αποπροσωποποίηση της εξουσίας. Παράλληλα οι μηχανιστικές προσεγγίσεις του κοινωνικού δεσμού με τον αναδυόμενο καπιταλιστικό καταμερισμό της εργασίας κατέστρεψαν τις προνεωτερικές πίστεις στη «μεγάλη αλυσίδα τού είναι» που ενώνει το Σύμπαν από τους αγγέλους μέχρι όλα τα έμβια και άψυχα όντα. Η επικράτηση της δημοκρατίας ολοκλήρωσε τη μετάβαση. Αλλά η πολιτική θεολογία του ενιαίου σώματος επιβίωσε στους διαδόχους του Χομπς, τον Καρλ Σμιτ, τον Τζόρτζιο Αγκάμπεν, τον δικό μας Παναγιώτη Κονδύλη. Εξηγούν βασικά χαρακτηριστικά της συνταγματικής θεωρίας και πολιτειολογίας ως συνέχεια και εκκοσμίκευσή της θεολογικών εννοιών και θεσμών. Οπως λέγαμε στο προηγούμενο άρθρο, για τον Σμιτ «όλες οι σημαντικές έννοιες της σύγχρονης θεωρίας του κράτους είναι εκκοσμικευμένες θεολογικές έννοιες όχι μόνο λόγω της ιστορικής τους εξέλιξης, αλλά και της συστηματικής θεολογικής δομής τους μια και μεταφέρθηκαν από τη θεολογία στη θεωρία του κράτους. Για παράδειγμα, ο παντοδύναμος Θεός έγινε ο παντοδύναμος νομοθέτης. Η αναγνώριση της καταγωγής τους από τη θεολογία είναι απαραίτητη για να μπορέσουμε να τις εξετάσουμε. Η κατάσταση ανάγκης στο δίκαιο είναι ανάλογη με το θαύμα στη θεολογία» (https://www.efsyn.gr/themata/politika-kai-filosofika-epikaira/457725_hristoygenna-kai-politiki-theologia).

Τα αυταρχικά χαρακτηριστικά της πολιτικής θεολογίας οδήγησαν σε μία από τις μεγάλες αντιπαραθέσεις του 20ού αιώνα γύρω από τη φύση της νεωτερικότητας. H πολιτική θεολογία υποστηρίζει ότι το νεωτερικό κράτος αποτελεί συνέχεια της μεσαιωνικής κοινωνικής οργάνωσης. Ο Χανς Μπούμενμπεργκ, ο Κλοντ Λεφόρ, ο Κορνήλιος Καστοριάδης και ο Ζαν-Λικ Νανσί υποστηρίζουν αντίθετα ότι η νεωτερικότητα είναι αποτέλεσμα μιας ριζικής ρήξης με τον Μεσαίωνα. Κατά τον Μαξ Βέμπερ, ένα απρόσωπο γραφειοκρατικό κράτος αντικατέστησε τη μορφή κυριαρχίας που ενσωματωνόταν στο πρόσωπο του μονάρχη και το δίκαιο των εντολών του. Με την ανάδειξη της δημοκρατίας η έδρα της εξουσίας έμεινε κενή στην κλασική διατύπωση του Λεφόρ. Ο νικητής των εκλογών καταλαμβάνει την έδρα της εξουσίας προσωρινά μόνο και την κενώνει μόλις χάσει τις επόμενες, κάτι που δεν συγχώρεσε ποτέ ο κ. Σαμαράς.

Η πολιτική θεολογία εξηγεί την ιστορική καταγωγή βασικών χαρακτηριστικών του δυτικού συνταγματισμού και της πολιτειακής οργάνωσης. Δεν είναι εύκολο να εξηγήσουμε την έννοια της «λαϊκής κυριαρχίας», την καθοριστική εξουσία των δικαστών στο δημοκρατικό πολίτευμα, τις συνεχείς και εντεινόμενες καταστάσεις εξαίρεσης ή την κεντρική ιδεολογική σημασία του εθνικισμού χωρίς αναφορά στην πολιτική θεολογία. Αλλά η θεωρία του ενιαίου σώματος δεν έχει καμία σχέση με την Αριστερά και τη δημοκρατική παράδοση. Η σύγχρονη αριστερή θεωρία, από τον δυτικό μαρξισμό μέχρι τη ριζοσπαστική Αριστερά και τον αναρχισμό, δεν χρησιμοποίησε τη μεταφορά του «σώματος» και έχει εγκαταλείψει την ιδέα ότι η τάξη ή ο λαός ενώνονται μέσω της δράσης του κόμματος, εκτός μικρών εξαιρέσεων όπως το ΚΚΕ. Το κόμμα δεν αποτελεί το «σώμα» της δημοκρατικής Αριστεράς γιατί η μεταφορά αντιτίθεται σε βασικές αποδοχές της αριστερής θεώρησης της κοινωνίας. Ο Μαρξ θεωρούσε την έννοια του «οργανικού πολιτικού σώματος» άχρηστη ταυτολογία. Η άποψη ότι το κοινωνικό σώμα είναι ενοποιημένο ή ενοποιήσιμο οργανικά ή μηχανικά είναι αντίθετη με τις πολλαπλές κοινωνικές εντάσεις και με τη σκληρή ταξική πάλη για κοινωνική χειραφέτηση.

Δεύτερον, η Αριστερά όλων των ειδών έχει μια υλική και όχι θεσμική κατανόηση της εξουσίας. Ο κυβερνητικός θώκος μπορεί να καταλαμβάνεται προσωρινά, αλλά η εξουσία δεν βρίσκεται αποκλειστικά εκεί. Η οικονομική και η χρηματοπιστωτική εξουσία με τις διάφορες μορφές της, η εξουσία των ΜΜΕ και των οργανισμών καταστολής συνδυάζονται και συναρθρώνονται με την πολιτική, αλλά δεν ταυτίζονται. Το αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο που δημιουργήθηκε στη διάρκεια της αριστερής διακυβέρνησης δείχνει ότι ακόμη και ένα αριστερό κόμμα που είναι στην κυβέρνηση δεν μπορεί να επιβληθεί στην κοινωνική και οικονομική εξουσία. Η προσωρινή κατάληψη της εξουσίας αναφέρεται στην κυβερνητική εναλλαγή και όχι στα πολυσχιδή κυκλώματα της υλικής εξουσίας και ιδεολογικής ηγεμονίας που έχουν ανθεκτικότητα, μονιμότητα και ηγεμονική επιβολή.

Η άποψη περί ενιαίου λαϊκού, εθνικού ή κομματικού σώματος είναι άγνωστη στους αριστερούς. Μόνο ο φασισμός πίστευε και προσπάθησε να χτίσει ένα οργανικό κοινωνικό και πολιτικό σώμα χωρίς παράσιτα, επιμολύνσεις και ασθένειες. Προσπάθησε να ξανακάνει την κοινωνία ενιαίο σώμα και προσωποποιήθηκε από τον Φίρερ όπως παλιότερα από τον βασιλιά. Το ιδεολογικό αξίωμα του φασισμού είναι υπακοή στον ηγέτη, κοινωνία οργανωμένη ως βιολογικό σώμα, νομός και τάξη. Ο ηγέτης επιδιώκει την κοινωνική ενοποίηση με την αποκάθαρση της κοινωνίας από τα «αρρωστημένα» στοιχεία της. Μόνο η νεοσυντηρητική Δεξιά μοιράζεται τη λογική του νόμου και της τάξης και την πολιτισμική καθαρότητα του έθνους, που συνδέεται με τη μεταφορά του καθαρού και υγιούς σώματος. Οσο για τους διάφορους «μεσσιανικούς» ηγέτες που πιστεύουν στην παντοδυναμία τους, το δεύτερο «σώμα» τους είναι αυτό ενός κλόουν.

Καθηγητής Πανεπιστημίου Λονδίνου

Google News ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΟ GOOGLE NEWS
Πολιτική θεολογία: «Τα δύο σώματα του βασιλιά»

ΣΧΕΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.

Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.

Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.

Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.

Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας