Τον Απρίλιο του 1872 μια «σοβαρή Αγγλίδα» δημοσίευσε γράμμα στους Times του Λονδίνου με τίτλο «Είναι οι γυναίκες ζώα;». Απευθυνόταν στους Βρετανούς βουλευτές: «Το κατά πόσο οι γυναίκες είναι ίσες με τους άνδρες έχει συζητηθεί ατέρμονα, χωρίς απάντηση. Το κατά πόσο έχουν ψυχή, παραμένει βαθιά αμφισβητούμενο θέμα. Θα ήταν όμως υπερβολικό να σας ζητήσουμε να αναγνωρίσετε ότι τουλάχιστον οι γυναίκες είναι ζώα; Αλλά δεν υπάρχει κάποιος βουλευτής να προτείνει ότι οπουδήποτε εμφανίζεται σε έναν νόμο η λέξη “ζώο” θα συμπεριλαμβάνει και τις γυναίκες. Ετσι, θα απαγορευτεί εξίσου η ανελέητη σκληρότητα προς σκύλους, γάτες και γυναίκες».(1)
Μέχρι το 1930, οι Βρετανίδες δεν θεωρούνταν νομικά πρόσωπα. Νόμοι τιμωρούσαν τη σκληρότητα κατά ζώων. Αλλά οι γυναίκες θεωρούνταν ιδιοκτησία των πατεράδων τους, που είχαν δικαίωμα να τις βασανίζουν, και των συζύγων, που μπορούσαν να τις βιάζουν ατιμώρητα – μέχρι το 1995 στη Βρετανία και το 2006 στην Ελλάδα. Μέχρι το 1929, βρετανικά δικαστήρια είχαν αποφανθεί επανειλημμένα ότι όταν νόμοι για τα πολιτικά δικαιώματα περιέχουν τη λέξη «πρόσωπο», αυτή δεν περιλαμβάνει τις γυναίκες. Μόνο οι άνδρες ήταν υποκείμενα δικαίου, μπορούσαν να εκλέγουν και να εκλέγονται.
Ας έρθουμε στο σήμερα. Κάθε μέρα ακούμε για νέες γυναικοκτονίες και ατιμώρητες σεξουαλικές επιθέσεις. Τον Μάιο 2018, μάθαμε τη συγκλονιστική ιστορία της 29χρονης Κύπριας Ελενας Φραντζή. Ο θετός πατέρας της, παπάς σε χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, την κακοποιούσε σεξουαλικά από παιδί. Η μητριά της το ήξερε αλλά, αντί να βοηθήσει, την έδερνε. Στα δέκα της, η Ελενα κατήγγειλε το περιστατικό, αλλά κανείς δεν την πίστεψε και ο φάκελός χάθηκε. Το μαρτύριο συνεχίστηκε και όταν στα είκοσι αποφάσισε να καταθέσει εναντίον του πατριού και βασανιστή της, το δικαστήριο καταδίκασε τον ιερέα σε μόλις δύο χρόνια φυλάκιση, ενώ η μητριά δεν διώχτηκε. Ο παπάς γύρισε στην ενορία του, η Ελενα αυτοκτόνησε. Το σύνδρομο τραύματος από βιασμό (rape trauma syndrome) είναι ψυχική ασθένεια που ακολουθεί όλα σχεδόν τα θύματα. Τα συμπτώματα είναι εντονότερα και οι αυτοκτονίες περισσότερες σε όσες υπέφεραν στα χέρια συγγενών και φίλων. Οταν καταστρέφεται η εμπιστοσύνη στους άλλους, καταρρέει ο κόσμος, χάνεται η θέση μας στον κόσμο, έλεγε ο Jean Amery.
Δεν έχουμε προχωρήσει πολύ από τον 19ο αιώνα στα θέματα της σεξουαλικής και ενδοοικογενειακής βίας. Ο βρετανικός «Νόμος για τις Μεταδοτικές Ασθένειες» του 1860 επέβαλε τη σύλληψη φτωχών σεξουαλικά δραστήριων γυναικών, την υποχρεωτική εξέτασή τους για αφροδίσια νοσήματα και φυλάκιση αν ήταν θετικές. Η Ελλάδα αντέγραψε την πολιτική το 2012. Γυναίκες που έμοιαζαν αλλοδαπές και θεωρούνταν εργάτριες του σεξ συλλαμβάνονταν και υποβάλλονταν σε υποχρεωτική εξέταση για τον ιό HIV. Οι φωτογραφίες τους δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες και ιστοσελίδες. Οταν βρέθηκε ότι δεν ήταν ξένες, τερματίστηκε η φυλάκιση αλλά όχι και ο διασυρμός. Τρεις αυτοκτόνησαν. Η εκστρατεία αποσκοπούσε να «προστατεύσει» το ελληνικό γενετικό υλικό, στοχοποιώντας, εξευτελίζοντας και τιμωρώντας τις «κατώτερες» γυναίκες. Οπως γράφει η ιστορικός Joanna Bourke, η νομοθεσία του 19ου αιώνα αντιμετώπιζε τις γυναίκες ως «μολυσμένα ζώα», ως «λυσσασμένες σκύλες». Οι Ελληνες πολιτικοί πρόσθεσαν τη φυλή στην ταπείνωση του φύλου και της τάξης.
Δεν τελείωσε λοιπόν η βία κατά των γυναικών με τις περιορισμένες νομοθετικές βελτιώσεις. Στις ΗΠΑ, μόνο 12% των θυμάτων βιασμού καταγγέλλουν το έγκλημα στις Αρχές, 10% στην Ελλάδα. Στη Βρετανία, το 2024, μόλις 2,7% των βιασμών καταγγέλθηκαν και ελάχιστοι καταλήγουν σε καταδίκη του δράστη. Οι βιαστές που καταδικάζονται πρέπει να θεωρούν τους εαυτούς τους εξαιρετικά άτυχους. Στην Ελλάδα, υπολογίζεται ότι γίνονται χιλιάδες βιασμοί κάθε χρόνο, αλλά μόνο 7% βιαστές καταδικάζονται. Δεν είναι γνωστοί οι βιασμοί στην οικογένεια και βέβαια ο μεγάλος αριθμός που δεν καταγγέλλονται. Η αστυνομία δήλωσε το 2018 ότι 13.700 υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας καταγράφηκαν μεταξύ του 2013 και 2017. Μόνο το 2017 υπήρξαν 3.134 τέτοιες υποθέσεις με 4.234 θύματα, το 70% των οποίων ήταν γυναίκες. Το 2024 τα καταγεγραμμένα περιστατικά ξεπερνούν τις 18.000. Η κακοποιημένη οικογένεια του αστυνομικού της Βουλής συμβολίζει τη σεξιστική φρικαλεότητα της κοινωνίας.
Η λέξη του 2024 είναι η «γυναικοκτονία». Δεκατρείς γυναίκες σκοτώθηκαν από «συντρόφους» τους τούς πρώτους μήνες του 2024. Η δολοφονία της Κυριακής Γρίβα από τον πρώην σύντροφό της προκάλεσε τις πιο έντονες αντιδράσεις γιατί συνέβη έξω από το αστυνομικό τμήμα των Αγίων Αναργύρων και αφού το θύμα είχε ζητήσει βοήθεια από την Αστυνομία. Μόλις προχθές ακούσαμε για τη στυγερή γυναικοκτονία στους Αμπελοκήπους. Δεν υπάρχει ακόμη νομική κατοχύρωση του εγκλήματος που διώκεται ως δολοφονία. Ο σεξισμός και ο μισογυνισμός οδηγούν τον πρώην ή νυν σύντροφο, τον πατέρα ή τον συγγενή να εκτελέσει τη γυναίκα. Οπως ο βιασμός αναγνωρίζεται ως έγκλημα με θύμα τις γυναίκες, έτσι πρέπει να γίνει και με τις γυναικοκτονίες. Είναι διακεκριμένες δολοφονίες και πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως και τα εγκλήματα με ρατσιστικά κίνητρα.
Γιατί δεν καταγγέλλεται ο βιασμός; Γιατί δεν τιμωρούνται οι δράστες; Υπάρχει παντού ένα σύστημα άμεσης και έμμεσης προστασίας των θυτών, αδιαφορίας και ανυποληψίας για τα θύματα. Οι γυναίκες φοβούνται μη χάσουν την υπόληψή τους ως τίμιες, μια και η ντροπή πέφτει συνήθως στην κακοποιημένη και όχι στον κακοποιό. Φοβούνται την εκδίκηση του εγκληματία και του κύκλου του, ακόμη περισσότερο αν ο δράστης είναι σύζυγος, πατέρας ή συγγενής. Η αστυνομία και οι δικαστικοί λειτουργοί δεν έχουν εκπαιδευτεί για να ερμηνεύουν και να κατανοούν το φυσικό και ψυχικό τραύμα των θυμάτων. Τα δικαστήρια, στις σπάνιες περιπτώσεις που γίνονται, βάζουν στο μικροσκόπιο την προσωπική ιστορία του θύματος και τη γυρίζουν βασανιστικά στο τραυματικό συμβάν. Η γυναίκα αντικειμενικοποιείται, η υπεράσπιση τη μετατρέπει σε «αμαρτωλό» σώμα. Πρέπει να δικαιολογηθεί για τα ρούχα που φορούσε, την «προκλητική» συμπεριφορά της, το παρελθόν της, ως εάν υπάρχει οτιδήποτε που μπορεί να δικαιολογήσει τη βία και τον βιασμό. Εγινε την περασμένη εβδομάδα στη δίκη του Φιλιππίδη για βιασμό. Το έγκλημα επαναλαμβάνεται συμβολικά στο δικαστήριο και κάνει τα θύματα να φοβούνται την καταγγελία.
Η βία και ο βιασμός αποτελούν κύρια μέθοδο οργάνωσης της κοινωνικής εξουσίας. Το κράτος είτε παραμένει αδιάφορο είτε ανέχεται την κακοποίηση. Ετσι αναπαράγεται η πατριαρχία, ο σεξισμός, η ταξική και ρατσιστική κυριαρχία. Η ανοχή της βίας στην οικογένεια βασίζεται ακόμη στην επιφανειακά ξεπερασμένη αντίληψη ότι το σώμα της γυναίκας είναι αντικείμενο ιδιοκτησίας του άνδρα και σκοπός της η εξυπηρέτηση των σεξουαλικών του αναγκών. Αυτό γίνεται προφανές όταν η «ζήλια» εμφανίζεται ως το κίνητρο για τις γυναικοκτονίες και σεξουαλικές κακοποιήσεις.
Ο βιασμός αποτελεί κρίση, παραμόρφωση μιας υποβαθμισμένης και τοξικής ανδρικότητας. Η εξαφάνισή του αποτελεί ευθύνη των ανδρών. Πρέπει να αλλάξουμε συνολικά το νομικό σύστημα, να εκπαιδεύσουμε τους λειτουργούς του για να αυξηθεί η εξιχνίαση και η τιμωρία των δραστών. Αλλά σε τελική ανάλυση η εξάλειψη της σεξουαλικής επιθετικότητας δεν είναι δουλειά του δίκαιου, αλλά δικιά μας. Η βαρβαρότητα δεν είναι ίδιο του φύλου. Χρειαζόμαστε έναν νέο ανδρικό ερωτισμό βασισμένο στην ισότητα και στον σεβασμό. Αν δεν σταματήσει η βία κατά των γυναικών, κανένας μας, γυναίκα ή άντρας, δεν θα είναι ελεύθερος. Θα παραμένουμε όλοι μολυσμένοι.
● Προδημοσίευση από το βιβλίο «Το κράτος των δικαστών» (Παπαζήσης, 2025)
1. Joanna Bourke, «What it Means to Be Human» (Virago, 2012).
Καθηγητής Πανεπιστημίου Λονδίνου
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας