Μια θλιβερή κατάληξη

Εγραφα μετά τις εκλογές του ΣΥΡΙΖΑ ότι το κόμμα είχε ανάγκη από ριζική αλλαγή. «Επρεπε να ξεκινήσει το 2019. Δεν έγινε. Σήμερα ξεκινάει. Πηγαίνει στη σωστή κατεύθυνση;». Η ανάγκη αλλαγής προσωποποιήθηκε από τον Στέφανο Κασσελάκη. Δύσκολα θα κέρδιζε τις κομματικές εκλογές αν δεν είχαν επικρατήσει οι προσωπικές φιλοδοξίες των τάσεων και των δελφίνων. Πίστευαν ότι οποιοσδήποτε κέρδιζε θα διατηρούσε την άτυπη ισορροπία μεταξύ των τάσεων. Οταν υποστήριξα ότι πρέπει να παρουσιάσουν οι υποψήφιοι τις θέσεις τους πριν από την ψηφοφορία, μου απάντησαν ότι βιαζόμαστε γιατί έρχονται οι αυτοδιοικητικές εκλογές. Ετσι προέκυψε ο Κασσελάκης ως ο τόκος που πληρώνει η αλαζονεία στη σωφροσύνη.

Καταλάβαμε σύντομα ότι ο Κασσελάκης αποτελεί τη ριζική αλλαγή αλλά στη λάθος κατεύθυνση. Οταν έγινε σαφές ότι η νέα ηγεσία δεν ενδιαφέρεται για τη θεωρία, την επιστήμη, τη σκέψη και οδηγεί το ιστορικό Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς σε συρρίκνωση, παρακμή και διάλυση, παραιτήθηκα από τη θέση του προέδρου μετά από έξι χρόνια. Ηλπιζα ότι η παραίτηση θα βοηθούσε τα απομείναντα στελέχη να προστατεύσουν «τον πολύτιμο θεσμό που αντιπροσωπεύει την ιστορία, το παρόν και το μέλλον της αριστερής διανόησης και επιστήμης». Οι ελπίδες διαψεύστηκαν, ο Πουλαντζάς δεν ζει πια στο Ινστιτούτο με το όνομά του.

Ο νέος πρόεδρος μεταλλάσσει την Αριστερά από δυναμική, κινηματική και οραματική εκπροσώπηση των εργαζομένων και των μικρομεσαίων σε ένα λιλιπούτειο κόμμα, ένα ντεκαφεϊνέ ΚΚΕ, που αποσκοπεί μόνο στην επιβίωση και την παρουσία του ηγέτη στα ΜΜΕ. Ας κάνει λοιπόν το δικό του κόμμα ή ας γυρίσει στις επιχειρήσεις που ξέρει. Γιατί ξέρουμε πια ότι ο κ. Κασσελάκης δεν είχε σχέση με την ελληνική πολιτική και την Αριστερά. Είχε πλεονέκτημα στις εσωκομματικές εκλογές απέναντι σε κομματικά στελέχη που πλήρωσαν το τίμημα των ηττών.

Μετά την εκλογή Κασσελάκη, οι τάσεις, απελευθερωμένες από τη συγκολλητική παρουσία του Τσίπρα, βρήκαν την ευκαιρία να ολοκληρώσουν τον σκοπό του φραξιονισμού, τον έλεγχο του κόμματος. Καθώς αναδύονταν οι ασυνάρτητες αρχηγικές απόψεις, το κόμμα θρυμματίστηκε με θραύσματα που αντιστοιχούν στις τάσεις. Οι πολιτικές διαφορές των διαδόχων συστοιχίζονται με τις τασικές διαφωνίες στο ενιαίο κόμμα. Οι τάσεις (Ομπρέλα, Γέφυρα, Κίνηση Ιδεών, 6+6, Κόσμος) έγιναν κόμματα και ομάδες αφήνοντας τον αποψιλωμένο ΣΥΡΙΖΑ στον Κασσελάκη, τον Πολάκη και την «Κίνηση Μελών». Τώρα οι προεδρικοί προχωρούν στην τελική εκκαθάριση εκδιώκοντας τους «87», πρώην επιφανή μέλη της «Κίνησης Μελών», που δεν αντέχουν την περιθωριοποίηση και τις προσβολές. Από δω και μπρος κλητοί είναι μόνο όσοι αποδέχονται την απόλυτη εξουσία του προέδρου. Σε μια διαστροφή της διαλεκτικής και του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, αυτοί που δεν έχουν την παραμικρή εξουσία (τα λίγα μέλη που απομένουν) παρουσιάζονται σαν να έχουν όλες τις εξουσίες. Η ανεξέλεγκτη εξουσία του ενός βαφτίζεται στη δεξαμενή του Σιλωάμ των κατά φαντασία πολλών.

Στην Αμερική ο όρος Left αναφέρεται στο Δημοκρατικό Κόμμα. Σκοπός των Δημοκρατικών, όπως φαίνεται στα κείμενά τους, είναι η νίκη στις επόμενες προεδρικές, γερουσιαστικές, πολιτειακές κ.λπ. εκλογές και η συλλογή χρημάτων για τις εκστρατείες. Δεν υπάρχει αναφορά στο όραμα ή στο κοινωνικό πρότυπο που επιδιώκει το κόμμα. Βασική οργανωτική αρχή είναι η ατομική αυτο-οργάνωση. Γράφει η ιστοσελίδα του κόμματος: «ΕΣΕΙΣ [τα μέλη] είστε το καλύτερο στέλεχος και συνήγορος για το περιβάλλον σας. Ελάτε μαζί μας να συζητήσουμε απευθείας με τους φίλους σας, τις οικογένειές σας και να μοιραστούμε τα βασικά μηνύματα και το περιεχόμενο της εκστρατείας μας στις κοινότητές μας στο διαδίκτυο. Ετσι ξεπερνάμε τον θόρυβο, έτσι οργανωνόμαστε, έτσι κερδίζουμε». Αυτό το μοντέλο προσπαθεί να αντιγράψει ο Κασσελάκης. Η αμερικανική αυτο-οργάνωση έγινε η «αδιαμεσολάβητη» επαφή με την κοινωνία.

Πώς γίνεται; Πρώτα, με την υπερκινητική και συχνά απροειδοποίητη επίσκεψη του προέδρου σε χώρους εργασίας και διασκέδασης, τη σύντομη συζήτηση με τους παριστάμενους και το ανέβασμα μικρών βίντεο στα social media και μετάδοσή τους από τα ΜΜΕ. Ο πρόεδρος πάει παντού σε μια μόνιμη φαντασιακή προεκλογική εκστρατεία. Η κοινωνία αντιμετωπίζεται ως ένα άθροισμα πολιτών με ατομικά αιτήματα που διαβιβάζονται με τυχαίο τρόπο στην ηγεσία χωρίς την παραμικρή πιθανότητα λύσης. Δημιουργείται έτσι μια προσομοίωση «κάθετης» σχέσης προέδρου - κοινωνίας/μελών που ανταποκρίνεται στην εξατομίκευση του ύστερου καπιταλισμού. Το κόμμα, τα συνδικάτα, οι σύλλογοι και τα σωματεία υποτιμούνται μια και το ατομικό συμφέρον καθορίζει αποκλειστικά την εκλογική και επομένως την ιδεολογική και πολιτική συμπεριφορά.

Η ατομικότητα και η ιδιώτευση εμφανίζονται και σε άλλες εισαγόμενες πρωτοβουλίες. Οι υποψήφιοι για τις ευρωπαϊκές εκλογές εκλέχτηκαν από προκριματικές εκλογές, που τονίζουν την άμεση σχέση ψηφοφόρων - στελεχών και υποτιμούν τη συμμετοχή σε κομματικές διαδικασίες. Ετσι εκλέγονται celebrities και οι υποψήφιοι που προωθεί ο αρχηγός και τα ΜΜΕ και υποχρεώνονται να ανταποδώσουν τη χάρη, όπως γράφει ο αδελφός Κασσελάκης. Το τριήμερο away day των βουλευτών στις Σπέτσες είναι κλασικός τρόπος γνωριμίας των στελεχών μεγάλων εταιρειών. Εχουμε λοιπόν τη σύζευξη αμερικανικών κομματικών και εταιρικών συνηθειών. Από εκεί βγαίνουν οι χρονικοί περιορισμοί στην παρουσίαση των προτάσεων και τα power points. Επιδιώκουν να περιορίσουν τη σκέψη σε απλοϊκά συνθήματα (bullet points). Από εκεί η συνεχής αναφορά στις οικονομικές δυνατότητες του προέδρου και τις χρηματικές ενισχύσεις, μόνιμη απασχόληση των αμερικανικών κομμάτων.

Ο άλλος τρόπος «άμεσης» επαφής γίνεται με εγγραφή στον iSYRIZA. Είναι πλατφόρμα χωρίς διαδραστικότητα, μια ιντερνετική ντουντούκα της ηγεσίας. Τέτοιες πλατφόρμες επιτρέπουν την ανταλλαγή προτάσεων και τη λήψη αποφάσεων από τη «σοφία του πλήθους». Εγινε εργαλείο της μεταπολιτικής: εικονική εγγραφή μελών, ελεγχόμενη εκλογή προέδρου και αντιπροσώπων και στελέχωση των think tanks. Είναι αδιάφορο αν οι επίδοξοι τεχνοκράτες έχουν σχέση με την Αριστερά. Ο ρόλος των think tanks είναι να δίνουν συμβουλές σε κομματικές και επιχειρηματικές εξουσίες, φερέφωνο της μοναδικής «αντικειμενικής αλήθειας» που δεν σηκώνει αντίλογο. Η εγκατάλειψη του Ινστιτούτου Πουλαντζά αντικαταστάθηκε από πλασματικές δεξαμενές.

Η βασιλεία των εξπέρ βασίζεται στην πεποίθηση ότι η ιδεολογία έχει τελειώσει και η πολιτική έχει γίνει μια τεχνοκρατική διαδικασία διαχείρισης της οικονομίας. Αλλά η πολιτική σε μια κοινωνία με ανισότητες και συγκρούσεις είναι αναγκαστικά ανταγωνιστική. Η επιστήμη τεκμηριώνει τις πολιτικές προτάσεις, αλλά δεν λύνει τις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις. Στις κοινωνικές επιστήμες, για παράδειγμα, αντίθετες σχολές σκέψης ξεκινούν από τα ίδια δεδομένα, αλλά συχνά οδηγούν σε αντίθετα αποτελέσματα. Αλλα θα πει μια μακροοικονομική μελέτη που θεωρεί τις ελεύθερες αγορές κύριο παράγοντα ανάπτυξης και άλλα εκείνη που ξεκινάει από το αίτημα κοινωνικής δικαιοσύνης, τον Κέινς ή την πάλη των τάξεων. Η λύση είναι πολιτική, η επιστήμη την επικουρεί.

Οι κακομεταφρασμένες αμερικανικές πρακτικές συρρικνώνουν τη λειτουργία του κόμματος στις εκλογές, τους βουλευτές και τους συμβούλους. Γι’ αυτό ο Κασσελάκης έχει τέτοια πρεμούρα να γίνει βουλευτής. Το όραμα και το πρόγραμμα είναι δευτερεύοντα, το κόμμα, οι θεσμοί και τα ΜΜΕ του αντικαθίστανται από το αλάθητο του αρχηγού. Εχουμε αέναη και ανούσια «επικοινωνία» αλλά όχι κόμμα ή ιδεολογία. Θλιβερή κατάληξη της ελπίδας για μια πιο δίκαιη και ίση Ελλάδα. Μόνο πέρα και μετά από τα θραύσματα και την απαξίωση του ονόματος μπορεί να ανασυνταχθεί η Αριστερά. Χρειάζεται καταλαγή, αυτοκριτική, επιστροφή στη θεωρία, ανάλυση των νέων κοινωνικών και πολιτικών δεδομένων και ανάλογη κομματική μορφή. Ξέρουμε βέβαια, το είδαμε, ότι το απροσδόκητο ιστορικό συμβάν που ανατρέπει την κανονικότητα καραδοκεί - όπως το θαύμα στη θεολογία.

* Καθηγητής, Πανεπιστημίου Λονδίνου