Αθήνα, 6°C
Αθήνα
Αραιές νεφώσεις
6°C
7.0° 4.9°
3 BF
70%
Θεσσαλονίκη
Αυξημένες νεφώσεις
4°C
5.1° 2.7°
2 BF
65%
Πάτρα
Ελαφρές νεφώσεις
8°C
7.7° 4.3°
4 BF
53%
Ιωάννινα
Ελαφρές νεφώσεις
-3°C
-3.1° -3.1°
1 BF
93%
Αλεξανδρούπολη
Αραιές νεφώσεις
2°C
1.9° 0.2°
2 BF
60%
Βέροια
Αίθριος καιρός
4°C
4.3° 3.0°
1 BF
79%
Κοζάνη
Αυξημένες νεφώσεις
-1°C
0.6° -0.6°
1 BF
80%
Αγρίνιο
Ελαφρές νεφώσεις
4°C
4.1° 4.1°
1 BF
79%
Ηράκλειο
Ασθενείς βροχοπτώσεις
8°C
8.8° 6.1°
5 BF
78%
Μυτιλήνη
Ελαφρές νεφώσεις
5°C
5.4° 3.5°
2 BF
67%
Ερμούπολη
Αυξημένες νεφώσεις
8°C
8.4° 7.7°
6 BF
61%
Σκόπελος
Αυξημένες νεφώσεις
5°C
4.6° 4.6°
5 BF
57%
Κεφαλονιά
Αίθριος καιρός
6°C
6.4° 6.4°
3 BF
56%
Λάρισα
Αραιές νεφώσεις
3°C
2.9° 1.3°
2 BF
93%
Λαμία
Αραιές νεφώσεις
4°C
4.5° 2.5°
1 BF
90%
Ρόδος
Αίθριος καιρός
10°C
9.9° 4.8°
0 BF
46%
Χαλκίδα
Αραιές νεφώσεις
5°C
6.5° 4.8°
2 BF
78%
Καβάλα
Αίθριος καιρός
0°C
0.5° 0.5°
0 BF
66%
Κατερίνη
Αυξημένες νεφώσεις
5°C
5.0° 4.7°
1 BF
78%
Καστοριά
Αυξημένες νεφώσεις
1°C
0.7° 0.7°
1 BF
84%
ΜΕΝΟΥ
Δευτέρα, 10 Φεβρουαρίου, 2025
zaef - tsipras
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΝΙΚΟΣ ΑΡΒΑΝΙΤΙΔΗΣ

Η σοφία της Συμφωνίας των Πρεσπών

Η αναγνώριση της πολιτισμικής μοναδικότητας και αξίας του άλλου πολιτισμού και παράδοσης είναι δυσκολότερη και δεν επιτεύχθηκε με τη συμφωνία. Οι εθνικιστές οργάνωσαν μαζικές διαδηλώσεις και στις δύο πλευρές και χρησιμοποίησαν απειλές, εκφοβισμούς και κατηγορίες για προδοσία. Η προσπάθεια των εθνικιστών απέτυχε. Δηλητηρίασε όμως τον δημόσιο διάλογο και προετοίμασε την ήττα των αριστερών κυβερνήσεων και στην Ελλάδα και στη Βόρεια Μακεδονία από τους εθνικιστικές.

Ενας μεταμοντέρνος εθνικισμός οικοδομήθηκε στην Ελλάδα και στη Βόρεια Μακεδονία γύρω από το «Μακεδονικό». Σε μας, η «εθνική συνέχεια» έγινε θέμα διεθνούς πολιτικής. Το αντίστροφο έγινε στον Βορρά. Οι δύο εθνικισμοί αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, βλέπουν στην άλλη πλευρά το δικό τους κακό και λάθος. Η Ιστορία κινητοποιείται εναντίον της Ιστορίας, η ελληνική εναντίον της μακεδονικής περηφάνιας.

Εδώ βρίσκεται η σοφία της συμφωνίας. Επιτρέπει στα δύο μέρη να υποστηρίξουν ότι πέτυχαν τις βασικές τους θέσεις. Το κάνει πρώτα με τη γλωσσική πολυσημία, κάτι που το διεθνές δίκαιο καταδικάζει. Οι όροι «Μακεδονία» και «Μακεδόνας/Μακεδονικός» αποδίδονται σε δύο ιστορικά πλαίσια και πολιτισμικές κληρονομιές. Η ελληνική Μακεδονία στο βόρειο τμήμα της Ελλάδας έχει τον πολιτισμό και την ιστορία της από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Στον Βορρά, οι όροι αναφέρονται στον λαό της Βόρειας Μακεδονίας με δική του γλώσσα, ιστορία, πολιτισμό. Η ιθαγένεια εμφανίζεται στα ταξιδιωτικά έγγραφα του Βορρά ως Macedonian/Citizen of North Macedonia. Αυτό επιτρέπει στους Ελληνες να ισχυρίζονται ότι επειδή ο όρος «nationality» σημαίνει ιθαγένεια στο διεθνές δίκαιο, η μακεδονική nationality αναφέρεται στην πολιτική και όχι εθνοτική σχέση πληθυσμού και κράτους.

Οι Βόρειοι Μακεδόνες, από την άλλη, ισχυρίζονται ότι ο όρος «nationality», με την ετυμολογική παρουσία του όρου «έθνος» (nation), αναγνωρίζει την ύπαρξη μακεδονικής εθνικής ταυτότητας. Η συμφωνία αποδέχεται την ύπαρξη μακεδονικής γλώσσας, αλλά προσθέτει ότι αυτή ανήκει στην «ομάδα των νοτιοσλαβικών γλωσσών» που δεν σχετίζονται με τον ελληνικό πολιτισμό. Η σύνθετη ονομασία με τον προσδιορισμό «Βόρεια» διακρίνει την περιοχή με βάση γεωγραφικούς και όχι εθνικούς όρους – αυτό ήταν μια νίκη για την Ελλάδα. Η Βόρεια Μακεδονία με τη δική της εθνότητα και γλώσσα επιτρέπει στους Μακεδόνες να υποστηρίξουν ότι ο πυρήνας του έθνους τους έγινε σεβαστός.

Η συμφωνία ακολουθεί τα χαρακτηριστικά του εγελιανού αγώνα για αναγνώριση. Η ταυτότητά μας διαμορφώνεται από την αναγνώριση των άλλων. Στον αγώνα για αναγνώριση, οι αντιμαχόμενοι έχουν και ομοιότητες και διαφορές, είναι και ίσοι και μοναδικοί. Η ισότητα οδηγεί στον αμοιβαίο σεβασμό και την αναγνώριση της κοινής αξιοπρέπειας. Η διαφορά οδηγεί στην εκτίμηση του άλλου, στην αναγνώριση εκείνων των χαρακτηριστικών που τον καθιστούν μοναδικό και πολύτιμο. Η αίσθηση της αξιοπρέπειας εξαρτάται από την αναγνώριση της καθολικής μας ιδιότητας ως ηθικών και νομικών δρώντων με τα ίδια δικαιώματα. Η περηφάνια και η αυταξία, από την άλλη, εξαρτώνται από την αναγνώριση που δίνουν οι άλλοι στην ιδιαίτερη μορφή της ζωής μας.

Ο αγώνας αναγνώρισης αμφισβητούμενων ταυτοτήτων χαρακτηρίζει πολυεθνικές και πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Το «Μακεδονικό» τον διεθνοποίησε. Το διεθνές δίκαιο μέσω της συμφωνίας και το εσωτερικό με τη συνταγματική αναθεώρηση προσφέρουν στη Βόρεια Μακεδονία την αναγνώριση ότι τα δύο κράτη είναι τυπικά ίσα και απολαμβάνουν την αξιοπρέπεια της διεθνούς αναγνώρισης. Η Βόρεια Μακεδονία κέρδισε πλήρη διεθνή προσωπικότητα με τα δικαιώματά της με την αλλαγή του ονόματος από ΠΓΔΜ σε «Βόρεια Μακεδονία». Η Ελλάδα κέρδισε επίσης. Εκατόν σαράντα κράτη είχαν αναγνωρίσει την ΠΓΔΜ με το προηγούμενο συνταγματικό της όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Ο ισχυρισμός ότι ο όρος «Μακεδονία» παραπέμπει αποκλειστικά στην ελληνική περιοχή και στην κλασική αρχαιότητα διαψευδόταν καθημερινά στα διεθνή φόρα και μέσα ενημέρωσης που χρησιμοποιούσαν το προηγούμενο συνταγματικό όνομα της γείτονος. Αρνούμενη ένα βασικό συστατικό της αρχής της αυτοδιάθεσης, η Ελλάδα έχανε την αξιοπιστία της και την καλή θέληση άλλων κρατών.

Η αναγνώριση της πολιτισμικής μοναδικότητας και αξίας του άλλου πολιτισμού και παράδοσης είναι δυσκολότερη και δεν επιτεύχθηκε με τη συμφωνία. Οι εθνικιστές οργάνωσαν μαζικές διαδηλώσεις και στις δύο πλευρές και χρησιμοποίησαν απειλές, εκφοβισμούς και κατηγορίες για προδοσία. Η προσπάθεια των εθνικιστών απέτυχε. Δηλητηρίασε όμως τον δημόσιο διάλογο και προετοίμασε την ήττα των αριστερών κυβερνήσεων και στην Ελλάδα και στη Βόρεια Μακεδονία από τους εθνικιστικές. Η Αριστερά θυσίασε την πολιτική κυριαρχία στην υπηρεσία του διεθνισμού και της αλληλεγγύης.

Μια ιδεολογία κενών σημαινόντων

Η ιδεολογία λειτουργεί ανάμεσα στη γνώση και το ασυνείδητο, ανάμεσα σε πράγματα για τα οποία είμαστε σίγουροι και σε άλλα μυστηριώδη που ενώ δεν τα κατανοούμε πλήρως μας καθορίζουν. Οι πεποιθήσεις καθοδηγούνται από την επιθυμία, το τραύμα και τον φόβο. Οι εθνικιστές αναφέρονται στο πραγματικό ή φανταστικό εθνικό μεγαλείο κινητοποιώντας τα συναισθήματα. Η αυταπάτη του χαμένου μεγαλείου συνοδεύεται σχιζοφρενικά, ωστόσο, από την αίσθηση αδυναμίας και τη μανία καταδίωξης από μεγάλες και μικρές δυνάμεις. Ο ανήμπορος γείτονας ραδιουργεί εναντίον των συμφερόντων και της Ιστορίας μας, οι ισχυροί Ευρωπαίοι μάς ταπεινώνουν. Μεγάλοι και μικροί καραδοκούν, προσπαθώντας να κλέψουν ό,τι δεν έχουμε. Ενα πληγωμένο μεγαλείο, μια κακοφορμισμένη αρρενωπότητα, μια ένδοξη αλλά ανασφαλής ύπαρξη είναι το κυρίαρχο ιδεολογικό προφίλ της Ελλάδας.

Η «Μακεδονία» ή το «έθνος» είναι κενά σημαίνοντα - κάθε ομάδα τούς δίνει τις δικές της προτιμήσεις, προσπαθώντας να συνδέσει το επιθυμητό σημαινόμενο με το κενό σημαίνον. Τέτοια κενά σημαίνοντα αποτελούν το ιδανικό υπόβαθρο για τη διαμόρφωση ατομικής και συλλογικής ταυτότητας. Αλλά επειδή δεν υπάρχει αποδεκτός ορισμός, οι αναφορές στη Μακεδονία γίνονται μέσω φαντασιακών οντοτήτων, που είναι φανταστικές και εικονικές. «Για να καταλάβετε τι σημαίνει Μακεδονία, πρέπει να συμμετάσχετε στα συλλαλητήρια κατά της συμφωνίας» έλεγαν. Οι εικόνες μιλούν χωρίς λέξεις κατευθείαν στην καρδιά: το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Ηλιος της Βεργίνας, οι φουστανέλες. Δεν εξηγούν τι είναι η «Μακεδονία». Αλλά πυροδοτούν άλλες εικόνες, χαράς, έξαρσης ή θλίψης: αγάλματα, ημέρες εθνικής γιορτής ή πένθους, κατάκτηση του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος. Ο συνδυασμός δημιουργεί έναν αστερισμό συναισθημάτων που δίνει σημασία στη «Μακεδονία». Αυτή η φαντασιακή Μακεδονία, που αδιαφορεί για ιστορικά, γεωγραφικά ή γεωπολιτικά επιχειρήματα, έχει πολύ ισχυρότερη συναισθηματική επίδραση απ’ ό,τι η Ιστορία.

Η ψυχολογική αρχιτεκτονική που οικοδομείται από λέξεις και εικόνες αποτελεί μέρος της ατομικής και συλλογικής μας ταυτότητας. Ποτέ δεν είμαστε σίγουροι, ωστόσο, για τη σημασία των συμβόλων ή για τη στερεότητα της ταυτότητάς μας που βρίσκεται πάντα σε κίνηση και υπό απειλή. Προχωράει, αλλάζει, ανακατευθύνεται. H επιθυμία των άλλων είναι κεντρική στην κατασκευή της ταυτότητας μέσω της αμοιβαίας αναγνώρισης. Η ψυχανάλυση τονίζει τον ρόλο των άλλων σ’ αυτόν τον αγώνα και διακρίνει δύο τρόπους αντίδρασής μας: Το «ιδανικό εγώ» - το φαντασιακό, με τις εικόνες και τη φαντασία, προβάλλει μια ιδανική ταυτότητα και αντισταθμίζει την έλλειψη και τη φροϋδική δυσφορία από τις προσωπικές και εθνικές αποτυχίες και απογοητεύσεις. Ο αντιεθνικιστής είναι ενημερωμένος, μορφωμένος, πιστός στην ιστορική αλήθεια και τις ηθικές αξίες. Εχει δίκιο γιατί γνωρίζει. Το «ιδεατό εγώ» - προσπαθώ να είμαι ή να κάνω ό,τι θεωρώ ότι οι άλλοι θέλουν από μένα. Ο εθνικιστής ενθουσιάζεται με τις μαζικές διαδηλώσεις κατά της συμφωνίας. Χαίρεται γιατί είναι με τους άλλους, πιστεύει ό,τι πιστεύουν. Απολαμβάνει την επιθυμία του ναρκισσιστή που βλέπει στους άλλους τη δική του αντανάκλαση και τανάπαλιν.

Κινούμαστε ανάμεσα στη φαντασία, τις εικόνες, τις αλήθειες και την επιθυμία των άλλων προς τη «Μακεδονία των ονείρων μας», κάτι που δεν είχαμε ούτε θα αποκτήσουμε ποτέ. Η Μακεδονία, μια άλλη ονομασία για την ουτοπία, είναι η προεικόνιση ενός αδύνατου κοσμοπολιτισμού.

*Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λονδίνου

Google News ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΟ GOOGLE NEWS
Η σοφία της Συμφωνίας των Πρεσπών

ΣΧΕΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.

Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.

Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.

Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.

Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας