Η συζήτηση της πρότασης μομφής για το έγκλημα των Τεμπών ταυτόχρονα φανέρωσε και προσπάθησε να αποκρύψει την πολλαπλή ευθύνη της κυβέρνησης. Ενα περίεργο επεισόδιο, που δυστυχώς δεν το ανέδειξε η αντιπολίτευση, ήταν η δήλωση του πρωθυπουργού ότι μεγάλα συμφέροντα και «χοντρά πορτοφόλια» επιχειρούν να «αποσταθεροποιήσουν» και να ανατρέψουν την κυβέρνησή του. Εχουμε ακούσει από την ίδια παράταξη για «νταβατζήδες» στο παρελθόν.
Ακουγόταν και τότε αλλά πολύ περισσότερο τώρα σαν ανέκδοτο. Ο κ. Μητσοτάκης και η παράταξή του περισσότερο από κάθε άλλη απολάμβανε πάντα προνομιακή σχέση με το μεγάλο κεφάλαιο, βιομηχανικό, τραπεζικό ή μιντιακό. Η δήλωσή του εντούτοις έχει σημασία. Αποτέλεσε δημόσια παραδοχή των μόνιμων και στενών σχέσεων της οικονομικής και της πολιτικής εξουσίας, δηλαδή της διαφθοράς, ενός θεμελιώδους προβλήματος της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Ο μεγάλος φιλόσοφος Χέγκελ υποστήριξε πρώτος ότι υπάρχουν δύο είδη διαφθοράς. Η «κανονική» διαφθορά αναφέρεται στις καταχρήσεις ενός καλά οργανωμένου κοινωνικού συστήματος, κάτι αναπόφευκτο θα λέγαμε σε μια οικονομία του κέρδους. Η «γενική» διαφθορά δείχνει ένα σύστημα διαβρωμένο συθέμελα. Στην πρώτη, οι πολιτικοί χρησιμοποιούν την εξουσία για να αποκομίσουν ιδιωτικό όφελος.
Στη γενική, στενή σχέση και εξάρτηση, συνδέει την πολιτική εξουσία με την οικονομική ελίτ. Για τον Χέγκελ, η καθολική Εκκλησιά την περίοδο της Μεταρρύθμισης ήταν παράδειγμα γενικής διαφθοράς. Πίστευε ότι αντιπροσωπεύει το «υπερβατικό» στοιχείο της ζωής και ότι οι θεσμοί και οι τελετές της ενσωματώνουν μια απολυτή πνευματικότητα, ενώ ήταν απλώς υλικές και επιφανειακές εκδηλώσεις μιας οικονομικο-πολιτικής εξουσίας. Ο παραλληλισμός με την ορθόδοξη Εκκλησία είναι προφανής.
Κάτι ανάλογο συνέβη και με την καπιταλιστική κοινωνία. Στην προ-νεωτερική εποχή, πολιτική εξουσία, οικονομική δύναμη και κοινωνική θέση συνέπιπταν στην ίδια τάξη και πρόσωπα. Ο καπιταλισμός επέφερε μια επιφανειακή διαφοροποίηση της οικονομίας από την πολιτική, που υποτίθεται ότι αφήνει στην άκρη τα επιμέρους συμφέροντα και υπηρετεί το κοινό καλό. Αυτή η σχετική αυτονομία της κρατικής λειτουργίας και διάφορες άλλες θεσμικές εγγυήσεις αποσκοπούν να αποπροσωποποιήσουν την πολιτική εξουσία.
Η ιδανική κυβερνητική πολιτική βάζει τους κανόνες και επιβλέπει τις διαδικασίες του ιδιωτικού ανταγωνισμού, αλλά δεν υποστηρίζει συγκεκριμένα ιδιωτικά συμφέροντα. Οι πολιτικοί, για παράδειγμα, υποχρεώνονται να διακόπτουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες όταν εκλέγονται και απαγορεύεται να προωθούν τα προσωπικά τους συμφέροντα με νομούς ή κυβερνητικές αποφάσεις.
Οι διάφοροι νόμοι που απαγορεύουν σε πολιτικούς να έχουν διοικητικές θέσεις σε εταιρείες στο εξωτερικό και τους επιβάλλουν να δηλώνουν όλα τα περιουσιακά τους στοιχεία στο «πόθεν έσχες» κινούνται σε αυτή την κατεύθυνση. Αλλά αυτά γίνονται μόνο στην επιφάνεια. Οι νόμοι δεν αρκούν.
Μεγάλοι Ευρωπαίοι πολιτικοί, ο Κράξι, ο Κολ, ο Σόιμπλε, ο Σιράκ, ο Σαρκοζί, ο Μπερλουσκόνι, ο Κουρτς –ο Τσοχατζόπουλος και ο Παπαντωνίου σε μας– έχουν καταδικαστεί για κατάχρηση δημόσιων πόρων, για παράνομη χρηματοδότηση των κόμματων τους και άλλες κακουργηματικές πράξεις. Η δήλωση του κ. Μητσοτάκη ήταν παραδοχή ότι βρισκόμαστε στην εποχή του γενικευμένου μπερλουσκονισμού. Αλλά είναι ο κ. Μητσοτάκης και η παράταξή του που κατάργησαν την αποστασιοποίηση πολιτικής και οικονομικής εξουσίας που καταγγέλλει σήμερα.
Η κρατική εξουσία ασκείται συχνά άμεσα από τους καπιταλιστές που τη χρησιμοποιούν αδίστακτα για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους. Φαίνεται με τις άμεσες αναθέσεις δημόσιων έργων στις δέκα μεγάλες εταιρείες που έχουν αντικαταστήσει τις 300 οικογένειες που κυβερνούσαν την Ελλάδα παλιότερα, τον διορισμό σε καίριες κρατικές θέσεις πολιτικών φίλων χωρίς τα απαραίτητα προσόντα, την προστασία των τραπεζιτών από δικαστικές διώξεις, τα συνεχή δώρα σε υποστηρικτές και χρηματοδότες του κόμματος, από τα τηλεοπτικά κανάλια μέχρι τις ιδιωτικές κλινικές και τα πανεπιστήμια. Φαίνεται σε μικρή κλίμακα στους δήμους. Η μικρή μου εμπειρία ως δημοτικού συμβούλου στον Πειραιά με έχει διδάξει πολλά.
Η πιο εμβληματική δήλωση της «καθημερινής» διαφθοράς με τη στενή αλληλεξάρτηση πολιτικής, καπιταλισμού και ΜΜΕ είναι ότι ο πρώην διευθυντής του συνδικάτου των βιομηχάνων έγινε διευθυντής στο γραφείο του πρωθυπουργού και ο πρώην διευθυντής επικοινωνίας της Νέας Δημοκρατίας, πρόεδρος της ΕΡΤ.
Το καθεστώς του κ. Μητσοτάκη παραβιάζει τις αρχές του φιλελεύθερου καπιταλισμού. Κινείται μεταξύ ενός σκληρού ασιατικού μοντέλου και ενός μπερλουσκονισμού light τον οποίο σήμερα καταγγέλλει. Γιατί, όπως δήλωσε ο κ. Μαρινάκης, έχει «μετρηθεί» και νίκησε τη Νέα Δημοκρατία στις δημοτικές εκλογές του Πειραιά το 2014 και το 2019. Το 2024 βρέθηκαν στην ίδια παράταξη. Αποτελεί ο Πειραιάς το εργαστήριο για το μέλλον της χώρας;
Τι αντικαθιστά, κατά τον πρωθυπουργό, την υποχώρηση των αξιακών θεμελίων του πολιτεύματος; Ο έλεγχος από τον «ουδέτερο» μηχανισμό του δικαίου. Η «αμεροληψία» της Δικαιοσύνης απέναντι στην πολιτική εξουσία και το μεγάλο κεφάλαιο είναι επιφανειακή, όπως έχουμε δείξει επανειλημμένα. Το βλέπουμε καθημερινά στις αποφάσεις των ανώτερων δικαστηρίων. Αυτή η ώσμωση των «αρμών» της εξουσίας επιβεβαιώνεται από την αυξανόμενη ένταση μεταξύ του νόμιμου και του ηθικού.
Ο νόμος, ως γλώσσα της εξουσίας, υπηρετεί τις ανάγκες της κυρίαρχης πολιτικής και οικονομικής αναπαραγωγής. Η ηθική, από τη άλλη, διατηρεί ακόμη τα θραύσματα μιας παρελθούσας κοινωνικής ευπρέπειας και εντιμότητας. Η πολιτική δεν αποτελεί βέβαια άσκηση ηθικής. Αλλά η ηθική βάζει προσωπικά και θεσμικά όρια στη μεγαλομανία, την απληστία και την αντινομία των πολιτικών.
Ενα δεύτερο μεγάλο συμπέρασμα της συζήτησης, επομένως, είναι το «όλα στη δικαιοσύνη» – αποτελεί το φύλλο συκής της εξουσίας. Η επίκλησή του αντικαθιστά εκ του ασφαλούς την προσωπική ηθική και τη θεσμική ευθύνη. Επειδή έχουμε το δίκαιο, δεν υπάρχουν πια ηθικά παραπτώματα και αμαρτίες. Η επίκληση του δικαίου καταργεί την ηθική.
Με την επίφαση της απελευθέρωσης της οικονομίας από το κράτος, η νεοφιλελεύθερη σύνδεση πολιτικής και οικονομικής εξουσίας γίνεται οργανική. Από τη στιγμή που το κράτος μεταφέρει αρμοδιότητες και υπηρεσίες στους ιδιώτες, οι συναλλαγές δημόσιων λειτουργών και επιχειρηματιών, οι δωροδοκίες και το ξέπλυμα «βρόμικου» χρήματος γίνονται μόνιμα.
Στην προηγούμενη περίοδο, απόψεις περί του κοινού καλού και του δημόσιου συμφέροντος απέρρεαν από το habitus της κοινωνικής συμβίωσης. Αλλά η ανάδειξη της αγοράς και του προσωπικού συμφέροντος ως βασικών αρχών οικονομικής επιτυχίας και αποδεκτής συμπεριφοράς τα υπονομεύουν. Η προέλασή τους συνδέεται άμεσα με την κοινωνική αναπαραγωγή του καπιταλισμού. Το δήθεν φιλοσοφικό τους υπόστρωμα, διάφορες ασυναρτησίες περί της εγγενώς ανταγωνιστικής ανθρώπινης φύσης, δεν αντέχει την παραμικρή κριτική.
Αλλά υπάρχει και μια τρίτη συστημική και πολύ πιο επικίνδυνη διαφθορά. Στη σημερινή φιλελεύθερη δημοκρατία επιτρέπεται μόνο ένα σχέδιο για την κοινωνική και οικονομική ζωή του τόπου. Μόνο οι «πατριώτες» που αποδέχονται τις βασικές αξίες και θεσμούς του καπιταλισμού γίνονται αποδεκτοί. Τα κόμματα μπορεί να ανταγωνίζονται. Αλλά δεν επιτρέπεται να υποστηρίζουν τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Αν το κάνουν, αποκλείονται από την κατασκευασμένη συναίνεση. Φανταστείτε ένα κομματικό σύστημα όπου μόνη αντιπολίτευση στον Σαμαρά είναι ο Βενιζέλος, στον Μητσοτάκη ο Λοβέρδος.
Αυτή είναι η μεγαλύτερη διαφθορά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας: υπάρχουν κόμματα, υπάρχει ανταγωνισμός, υπάρχει εναλλαγή όσων δίνουν τις άμεσες αναθέσεις δημόσιων έργων. Αλλά το σύστημα εξουσίας –πολιτικοί, τράπεζες, μεγαλοεπιχειρηματίες, ΜΜΕ– επιδιώκει την αποτροπή και κατάργηση της δυνατότητας πραγματικής αλλαγής προς ένα σύστημα κοινωνικής δικαιοσύνης, ισότητας και κοινωνικού μετασχηματισμού. Σε αυτό τον ρυθμό κινούνται όσοι πιέζουν τον ΣΥΡΙΖΑ να υιοθετήσει μια ήπια σοσιαλδημοκρατία, να εγκαταλείψει τον ριζοσπαστισμό, να γίνει κόμμα εναλλαγής στην κυβέρνηση. Ετσι θα γίνει δεκτός στο τραπέζι της εξουσίας, έστω σαν επαίτης.
*Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λονδίνου
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας