Οταν το gentrification δολοφονεί

Οι διαβόητες τρύπες και τα κελάρια, όπου καταχωνιάζει τους εργάτες το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής, δεν καταργούνται, απλώς μετακομίζουν

Ενγκελς, «Για το ζήτημα της κατοικίας»

Πώς θα εξηγούσε ο Ενγκελς τη μεγάλη πυρκαγιά στον πύργο Γκρένφελ στο Λονδίνο; 

Ηταν οι ένοικοι θύματα ενός τυχαίου δυστυχήματος ή ανθρώπινες απώλειες σε έναν ταξικό πόλεμο που μαίνεται από τη δεκαετία του ’80;

Ο Αλεχάντρο Νιέτο έδειχνε εξαντλημένος εκείνο το πρωινό της 21ης Μαρτίου του 2014 στο πάρκο του Μπέρναλ Χιλ στο Σαν Φρανσίσκο.

Είχε μόλις τελειώσει τη νυχτερινή εργασία του, σαν πορτιέρης σε κλαμπ, και έτρωγε μηχανικά ένα σάντουιτς.

Λίγα μέτρα μακρύτερα ο Εβαν Σνόου, ένας λευκός γραφίστας, έκανε το πρωινό του τζόκινγκ με τον σκύλο του, ο οποίος μόλις είδε τον Αλεχάντρο τού επιτέθηκε για να του φάει το σάντουιτς.

Οταν ο σκουρόχρωμος Νιέτο απείλησε να χτυπήσει το σκυλί με ένα taser (συσκευή ηλεκτρικής εκκένωσης), αρκετοί λευκοί περίοικοι κάλεσαν την αστυνομία λέγοντας ότι ένας ένοπλος Λατίνος κινείται ύποπτα στη γειτονιά τους.

Δέκα λεπτά αργότερα ο Αλεχάντρο κειτόταν νεκρός με το κεφάλι του πολτοποιημένο από τις 14 σφαίρες που άδειασαν πάνω του τέσσερις αστυνομικοί.

Ο Νιέτο γεννήθηκε και μεγάλωσε σε εκείνη τη γειτονιά.

Η μητέρα του ήταν καθαρίστρια και ο πατέρας του έκανε διάφορες δουλειές για να συντηρεί την οικογένειά του.

Αυτοί που κάλεσαν την αστυνομία είχαν μετακομίσει πριν από μερικούς μήνες, όταν το Μπέρναλ Χιλ άρχισε να βιώνει το λεγόμενο gentrification – τον εξωραϊσμό και την «αναβάθμιση» μιας γειτονιάς, που συνοδεύεται από εκτίναξη των ενοικίων και σταδιακή εκκένωση της περιοχής από τους παλιούς, φτωχούς κατοίκους του.

Το gentrification, με τη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα, θεωρείται φαινόμενο της δεκαετίας του ’80 – την εποχή που οι όμιλοι του real estate γιγαντώνονταν ενώ τα στεγαστικά προγράμματα του κράτους συρρικνώνονταν.

Στις ΗΠΑ, βέβαια, συναντάμε μορφές gentrification ήδη από το 1968 και συγκεκριμένα μετά τις εξεγέρσεις για τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.

Τα δεκάδες καμένα κτίρια και ο διαρκής φόβος νέων συγκρούσεων σε περιοχές μαύρων οδήγησαν σε κατάρρευση των τιμών των ακινήτων και επέτρεψαν σε μεγάλες εταιρείες real estate να αγοράσουν μαζικά ολόκληρες γειτονιές.

Κάποιοι θα εντοπίσουν βέβαια μορφές gentrification ακόμη στο έργο του Ενγκελς, ο οποίος εξηγούσε πώς το γαλλικό κράτος του Βοναπάρτη έφτιαχνε μεγάλες λεωφόρους, με πολυτελή καταστήματα και κατοικίες, μέσα στις πιο πυκνοκατοικημένες εργατικές γειτονιές.

Με τον τρόπο αυτό, σημείωνε ο Ενγκελς, όχι μόνο γινόταν πιο δύσκολο να στήνονται χαρακώματα στο κέντρο μιας πόλης αλλά δημιουργούνταν και θύλακες πολυτελούς διαβίωσης σε όποιο σημείο το επιθυμούσε η αστική τάξη.

Το gentrification που περιέγραφε ο Ενγκελς περιελάμβανε τρομακτικές ποσότητες φυσικής και «πολεοδομικής βίας».

Πόσο καλύτερη είναι όμως η κατάσταση σήμερα;

Ο μύθος του πρωτοπόρου χίπστερ, που μετακομίζει στην αστική ζούγκλα μιας φτωχογειτονιάς και χάρη στον καινοτόμο χαρακτήρα του τη μετατρέπει σε μποέμικο κέντρο των τεχνών και των γραμμάτων, κρύβει πίσω του έναν τρομακτικό μηχανισμό ταξικής «εθνοκάθαρσης».

Εταιρείες ακινήτων, κατασκευαστικές και αλυσίδες σούπερ μάρκετ και εστιατορίων χρησιμοποιούν το μονοπώλιο της κρατικής βίας, που τους προσφέρει η αστυνομία, για να καθορίσουν τον βαθμό ασφάλειας μιας περιοχής και μέσω αυτής τις τιμές των ακινήτων.

Οι παλιοί ένοικοι, όταν δεν νιώθουν τη σιδερένια γροθιά της κρατικής καταστολής, αισθάνονται να τους διώχνει το «αόρατο χέρι της αγοράς» που εκτινάσσει στα ύψη τις τιμές των ακινήτων μετατρέποντάς τες σε νησίδες κέρδους.

Στα νέα Ελντοράντο του real estate οι εύποροι κάτοικοι θυμίζουν τους πρώτους εποίκους που εξόντωναν τους Ινδιάνους ή τους Ισραηλινούς που κατέλαβαν τα παλαιστινιακά εδάφη. Ολοι θα μιλήσουν για το δικαίωμά τους στην επιβίωση. Λίγοι θα αναρωτηθούν τι στον διάολο γυρεύουν εκεί.

Ο λευκός χίπστερ που καλεί την αστυνομία για να εκδιώξει τους ενοχλητικούς ντόπιους δεν το κάνει λόγω κάποιας αφηρημένης ή έμφυτης έννοιας ρατσισμού (συνήθως μάλιστα δηλώνει φιλελεύθερος και φανατικός οπαδός των ατομικών δικαιωμάτων).

Γνωρίζει όμως ότι μια παρέα μαύρων παιδιών που παίζει στη γειτονιά δημιουργεί αίσθημα φόβου («ο νέγρος είναι φοβογενετικό αντικείμενο» έλεγε ο μαύρος διανοητής Φραντζ Φανόν) και μπορεί να ρίξει την αξία μετενοικίασης του διαμερίσματός του.

Για τον χίπστερ–έποικο αυτό το διαμέρισμα δεν είναι απλώς το σπίτι του αλλά μια επένδυση με την οποία κερδοσκοπεί, όπως θα έκανε και με ένα πακέτο μετοχών.

Ο ενοικιαστής μπορεί να φύγει σε μερικούς μήνες ενώ κάποια από τα παιδιά θα έχουν καταλήξει σε ένα σωφρονιστικό κατάστημα για... μεταπτυχιακό στην εγκληματικότητα.

Στην πιο ακραία εκδοχή κάποιος σαν τον Αλεχάντρο μπορεί να πέσει νεκρός από τις σφαίρες ενός αστυνομικού.

Η ταξική εθνοκάθαρση έχει μόλις ολοκληρωθεί χωρίς κανείς να καταλάβει τους μηχανισμούς που ενεπλάκησαν.

Οι κάτοικοι του πύργου του Λονδίνου βρέθηκαν σε μια ιδιότυπη μάχη αυτού του ταξικού πολέμου.

Δεν ήταν η παρουσία τους αλλά η άσχημη πολυκατοικία τους που χαλούσε τη θέα (και συνεπώς έριχνε την αξία) στα πολυτελή διαμερίσματα της περιοχής.

Ο οργανισμός που διαχειριζόταν το κτίριο, προκειμένου να ομορφύνει τη γειτονιά, αποφάσισε να καλύψει τον πύργο με μια εξωτερική κατασκευή, αδιαφορώντας για τις συνθήκες στο εσωτερικό του κτιρίου.

Εξαιτίας όμως αυτού του περιβλήματος η φωτιά κατάφερε μέσα σε μόλις δεκαπέντε λεπτά να καταπιεί ολόκληρο το κτίριο.

Το «έγκλημα» των ενοίκων ήταν ότι χαλούσαν τη βιτρίνα σε μία από τις ακριβότερες περιοχές του Λονδίνου.

 Διαβάστε

● Εξεγερμένες πόλεις (Εκδόσεις ΚΨΜ)- Ο μαρξιστής γεωγράφος Ντέιβιντ Χάρβεϊ σε ακόμη μια συναρπαστική ταξική ανάλυση για τις σύγχρονες μεγαλουπόλεις.

● Για το ζήτημα της κατοικίας (εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή) - Ο Ενγκελς στην πρώτη μαρξιστική ανάλυση του gentrification από την εποχή του Βοναπάρτη.