Επιτέλους δικαιοσύνη για τις αναγκαστικές στειρώσεις στο Περού

Ηταν Ιούλιος του 1997 όταν η 34χρονη Σέλια Ράμος ύστερα από επίσκεψή της σε τοπικό κέντρο υγείας απόμακρου χωριού του Περού άρχισε να δέχεται συστηματική πίεση από το προσωπικό για να στειρωθεί. Την εξαπάτησαν και τη στείρωσαν χωρίς στην πραγματικότητα συναίνεση, αφού αυτή απαιτεί προηγούμενη πλήρη και ελεύθερη πληροφόρηση. Την ίδια ημέρα κι άλλες 14 γυναίκες υποβλήθηκαν στην επέμβαση χωρίς να υπάρχουν οι ελάχιστες απαιτούμενες ιατρικές συνθήκες. Η Σέλια έπαθε ανακοπή, έπεσε σε κώμα και λίγο μετά πέθανε.

Η Σέλια Ράμος, μία από τα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα της πολιτικής καταναγκαστικής στείρωσης φτωχών ιθαγενών και αγροτισσών, που εφάρμοσε το Περού στη διάρκεια της δικτατορίας του Αλμπέρτο Φουχιμόρι, γίνεται σήμερα καταλύτης για την τιμωρία αυτού του σκόπιμου αφανισμού πληθυσμού, καθώς η υπόθεσή της έφτασε στο Διαμερικανικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Το ιστορικό

Οι στειρώσεις ήταν μια κρατική πολιτική που εφάρμοσε ο δικτάτορας Φουχιμόρι με το διαβόητο Πρόγραμμα Αναπαραγωγικής Υγείας και Οικογενειακού Προγραμματισμού (PNSRPF) το 1996-2000. Μέσω αυτού, όρισαν «ποσοστώσεις» στο ιατρικό προσωπικό ώστε –με ψέματα, καταναγκασμό, χειραγώγηση, απειλές, ακόμη και με προσφορά τροφίμων ως αντάλλαγμα– να αναγκάσουν γυναίκες ευάλωτες να τις στειρώνουν εξασφαλίζοντας έτσι τη μείωση αυτού του πληθυσμού. Οι περισσότερες γίνονταν σε ακραία επισφαλείς συνθήκες και χωρίς καμία μετεγχειρητική φροντίδα, με βασικά θύματα τις ιθαγενείς Κέτσουα.

Δεν ήταν ένα πρόγραμμα οικογενειακού προγραμματισμού, αλλά μια μεθοδευμένη πρακτική μείωσης πληθυσμών «μη αρεστών» στο πλαίσιο της επονείδιστης πολιτικής «αντιμετώπισης της φτώχειας» που εφάρμοσε ο δικτάτορας. Ενα είδος εθνοκάθαρσης, για το οποίο κανείς ώς τώρα δεν έχει τιμωρηθεί: 272.028 γυναίκες και 22.004 άντρες των πιο περιθωριοποιημένων αγροτικών και ιθαγενικών περιοχών στειρώθηκαν. Εκτιμάται πως 90% αυτών των γυναικών υποβλήθηκαν σε απολίνωση σαλπίγγων χωρίς πλήρη και ενημερωμένη συναίνεση. «Μια κρατική τρομοκρατία που βασίζεται στις φυλετικές διακρίσεις και στον ρατσισμό», όπως καταγγέλλει η Ενωση Περουβιανών Γυναικών Θύματα Καταναγκαστικών Στειρώσεων (AMPAEF).

Οι ιστορίες τους, όπως τις αφηγήθηκαν στο BBC, είναι συγκλονιστικές. Η Σεραφίνα Κίσπε ξύπνησε στο νεκροτομείο ενός νοσοκομείου του Κούσκο, όπου την πήγαν θεωρώντας πως είχε πεθάνει στη διάρκεια απολίνωσης των σαλπίγγων της. Ποτέ της δεν συναίνεσε να της κάνουν την επέμβαση.

Η 24χρονη Ρουντεσίντα Κίγια απειλήθηκε πως δεν θα της έδιναν το πιστοποιητικό γέννησης του παιδιού της αν δεν δεχόταν να στειρωθεί γιατί, όπως της είπαν, «γεννάς σαν γουρούνα». Η αστυνομία έφερε με τη βία τον σύζυγό της για να υπογράψει αυτός τη συναίνεση, απειλώντας πως θα τον συλλάβουν. Αρνήθηκαν κι οι δύο να το κάνουν. Την έβαλαν με τη βία σε ένα κρεβάτι, της έδεσαν χέρια και πόδια και τη στείρωσαν.

Η Βικτόρια Ουαμάν ξύπνησε από αναισθησία που της έδωσαν χωρίς να ξέρει καν ότι την είχαν στειρώσει. Το ανακάλυψε μετά, όταν πήγε σε άλλο ιατρικό κέντρο γιατί δεν ένιωθε καλά. «Εκτοτε νιώθω μόνιμα άρρωστη, πονάω και νιώθω κάτι να φλέγεται εκεί όπου μου έκαναν την επέμβαση. Είμαι απελπισμένη. Δεν μπορώ να κάνω σχεδόν τίποτα».

Δεκαετίες τώρα η οργάνωση DEMUS (Ερευνα για την Υπεράσπιση των Δικαιωμάτων των Γυναικών) έχει καταγγείλει την ατιμωρησία για όσα υπέστησαν αυτές οι γυναίκες, που αποκλείστηκαν ακόμα και από την ειδική δικαιοσύνη αντιμετώπισης των εγκλημάτων της ένοπλης σύρραξης στη χώρα. Τρεις ποινικές έρευνες εναντίον του πρώην δικτάτορα και υπουργών του έκλεισαν λόγω «έλλειψης στοιχείων». Στα δικαστήρια η υπόθεση επέστρεψε το 2018, όταν εισαγγελείς τούς απήγγειλαν κατηγορίες. Τον Αύγουστο του 2024 δικαστήριο κήρυξε άκυρη τη δίκη εναντίον τους. O Φουχιμόρι πέθανε πέρσι τον Σεπτέμβριο χωρίς ποτέ να λογοδοτήσει (και) γι’ αυτό του το έγκλημα.

Για το διεθνές δίκαιο οι καταναγκαστικές στειρώσεις αποτελούν έγκλημα κατά της ανθρωπότητας κι αυτό θέλουν να διασφαλίσει το CIDH τώρα, λέει στην El País η Μαρία Ισαμπέλ Σεδάνο, νομικός της DEMUS. «Τη δεκαετία του 1990 υπήρχε μια ένοπλη σύρραξη στο Περού που στόχευε μια συγκεκριμένη ομάδα του άμαχου πληθυσμού και το πρόγραμμα στείρωσης στόχευε επίσης τον ίδιο πληθυσμό. Η κυβέρνηση χρησιμοποιούσε τον στρατό για να εφαρμόσει το πρόγραμμα. Πώς μια ιθαγενής που μιλά μόνο Kέτσουα μπορούσε να αρνηθεί να υπακούσει;».

Τα θύματα ζητούν τη δημόσια συγγνώμη του περουβιάνικου κράτους, οικονομικές αποζημιώσεις, υποτροφίες για την εκπαίδευση των θυμάτων, έρευνα για τη μη συναινετική στείρωση, δημόσιες πολιτικές που να εγγυώνται τα αναπαραγωγικά και σεξουαλικά δικαιώματα και ειδική κατάρτιση του υγειονομικού και δικαστικού προσωπικού. Και η CIDH μπορεί να υποχρεώσει το Περού να συμμορφωθεί και να υιοθετήσει τους κατάλληλους μηχανισμούς μέριμνας για αυτές τις γυναίκες-θύματα μιας ακραίας παρέμβασης στα σώματά τους.

Μακρά διαδικασία

Η ακροαματική διαδικασία θα ξεκινήσει σε έναν χρόνο και η απόφαση θα χρειαστεί τουλάχιστον ακόμα έναν, αλλά οι προσδοκίες είναι πολλές. «Δικαιώνοντας τα θύματα το CIDH θα ενισχύσει την προοδευτική τάση των λατινοαμερικανικών δικαστηρίων τα οποία στο παρελθόν –όταν υπήρξαν προσφυγές κατά της Χιλής και της Βολιβίας για παρόμοιες υποθέσεις– είχαν κρίνει τις αναγκαστικές στειρώσεις συγκρίσιμες με βασανιστήρια. Η σημασία της απόφασής τους έγκειται στην αποτροπή μιας οπισθοδρόμησης όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα», τονίζει η Φλορένσια Ρετζιάρντο, διευθύντρια στην περιοχή των Ανδεων του Κέντρο για Δικαιοσύνη και το Διεθνές Δίκαιο (CEJIL).

«Είναι καιρός», λένε τα θύματα. «Είμαστε αγανακτισμένες, 25 χρόνια παλεύουμε για δικαιοσύνη. Είμαστε φτωχές. Το κράτος μάς έχει εγκαταλείψει. Αλλά δεν ζητάμε ελεημοσύνη. Απλά απαιτούμε να γίνουν σεβαστά τα δικαιώματά μας». Γιατί όπως λέει η Μαρισέλα, κόρη της Σέλια Ράμος: «Η διδικασία επούλωσης του τραυματικού αυτού βιώματος ξεκινά με τη δικαιοσύνη και το κλείσιμο αυτού του κεφαλαίου – όχι με τη λήθη ή την παραίτηση. Θέλουμε να αναγνωριστεί η αλήθεια και είμαστε αποφασισμένες να λάβουμε μια δίκαιη αποζημίωση για την οποία αγωνιζόμαστε και την οποία δικαιωματικά αξίζουμε».