Στον δρόμο που χάραξε η Μπέρτα Κάσερες...

«Για εμάς, αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξής μας ως ιθαγενών είναι ο τρόπος μας να προστατεύουμε το νερό, να αντιλαμβανόμαστε τα δάση και τα εδάφη μας, να συνυπάρχουμε σε αρμονία με τη φύση. Το νερό, τα δάση και η γη δεν είναι διαπραγματεύσιμα ούτε εμπορεύσιμα, γιατί είναι κομμάτια ενός συνόλου, μιας οδού διδαχής, ενός τρόπου ζωής και ενός σύνθετου κόσμου»

Η Μπέρτα Κάσερες δολοφονήθηκε στις 3 Μαρτίου 2016 αλλά τα λόγια της συνεχίζουν να ηχούν πιο ισχυρά από ποτέ. Και την περασμένη εβδομάδα έγιναν συνθήματα έξω από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ονδούρας, που εννιά χρόνια μετά τη δολοφονία της επικύρωσε αμετάκλητα την καταδίκη των οκτώ εγκληματιών που της στέρησαν τη ζωή γιατί αγωνίστηκε κατά της κατασκευής υδροηλεκτρικού σταθμού της εταιρείας DESA, ιδιοκτησίας της πανίσχυρης οικογένειας Ατάλα.

Παρότι έμειναν στο απυρόβλητο οι επιχειρηματίες και οι πολιτικοί που το επέτρεψαν προκειμένου να υλοποιήσουν τις «επενδύσεις» τους, αυτή η διαπλοκή καταδείχθηκε τόσο στις δίκες των ενόχων όσο και στην απόφαση της 9ης Φεβρουαρίου του Ανώτατου Δικαστηρίου της Ονδούρας, που επικυρώνει τις προηγούμενες πρωτόδικες ποινές.

Το 2018, καταδικάστηκαν επτά άτομα για τη δολοφονία: οι τρεις πληρωμένοι εκτελεστές της, οι πρώην στρατιωτικοί Χένρι Ερνάντες και Ντάγκλας Μπουστίγιο (υπεύθυνος ασφαλείας της εταιρείας DESA), ο ταγματάρχης των Ειδικών Δυνάμεων Μαριάνο Ντίας Τσάβες και ο Σέρχιο Ραμόν Ροντρίγκες, που χρησιμοποίησε τη θέση του ως manager Περιβαλλοντικών και Κοινωνικών Υποθέσεων της DESA για να εκφοβίζει τις ιθαγενικές κοινότητες, να φυτεύει προβοκάτορες ανάμεσα στους Λένκα και να στοχοποιεί τους πιο μαχητικούς ηγέτες τους, ιδίως την Κάσερες. Ενώ το 2021 καταδικάστηκε ως ένας από τους ηθικούς αυτουργούς ο Δαβίδ Καστίγιο, εκτελεστικός διευθυντής της DESA. Ηταν αυτός που ζήτησε από τον Μπουστίγιο να οργανώσει τη δολοφονία κι εκείνος με τη σειρά του ζήτησε τη βοήθεια του Τσάβες για να προσλάβει τους τρεις εκτελεστές, που πληρώθηκαν 2.200 δολάρια - τόσο φτηνές είναι οι ζωές των αγωνιστών στη χώρα.

Αγωνίστρια από κούνια

Ιθαγενής Λένκα, γυναίκα, μητέρα τεσσάρων παιδιών, ακτιβίστρια για τα δικαιώματα της φύσης, η Μπέρτα Κάσερες έμαθε να διεκδικεί από παιδί, από τη μάνα της, μαία και κοινοτάρχισσα, που έζησε στο πετσί της δικτατορίες, πραξικοπήματα, σφαγές, ακραία καταστολή. Από εκείνη διδάχθηκε να αντιστέκεται και να αγωνίζεται. Πρώτα στο φοιτητικό κίνημα κι έπειτα στο ιθαγενικό, ιδρύοντας το 1993 το Πολιτικό Συμβούλιο Ιθαγενικών και Λαϊκών Οργανώσεων της Ονδούρας, COPINH.

Κρατώντας ζωντανές τις παραδόσεις των 400.000 Λένκα -της πιο πολυπληθούς ιθαγενικής εθνότητας της Ονδούρας, που θεωρεί τις γυναίκες βασικές φύλακες της φύσης, της γης και ιδίως των ποταμών, όπου πιστεύουν ότι ζουν τα θηλυκά πνεύματα των προγόνων τους-, η Μπέρτα Κάσερες πρωτοστάτησε στον αγώνα των Λένκα στο Ρίο Μπλάνκο ενάντια στην κατασκευή του υδροηλεκτρικού σταθμού Agua Zarca της εταιρείας DESA, στον ιερό τους ποταμό Γουαλκάρκε. Ενα παράνομο σχέδιο, γιατί ανάμεσα στα άλλα παραβίαζε το Σύμφωνο 169 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας που απαιτεί να υπάρξει μια προηγούμενη, ελεύθερη και εμπεριστατωμένη διαβούλευση με τις ιθαγενικές κοινότητες για ανάλογες επενδύσεις.

Μπροστά στην αδιαφορία (και τη συνενοχή) της κυβέρνησης της Ονδούρας, η Κάσερες οργάνωσε το 2013 και για έναν χρόνο τον αποκλεισμό δρόμων για να αποτρέψει την άφιξη μηχανημάτων. Μια περίοδος που πολλαπλασιάστηκαν οι εκφοβισμοί, οι επιθέσεις από αστυνομία, στρατό και παραστρατιωτικούς των ιδιωτικών εταιρειών ασφάλειας και στη διάρκεια των οποίων δολοφονήθηκαν τρεις ιθαγενείς ηγέτες.

Παρά τις συστηματικές απειλές που δέχονταν η ίδια, η μητέρα της, τα παιδιά της (δύο από τα οποία αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα για λόγους ασφάλειας) ταξίδεψε στον κόσμο καταγγέλλοντας το σχέδιο και προσελκύοντας το διεθνές ενδιαφέρον. Και πετυχαίνοντας την αποχώρηση της κρατικής κινεζικής εταιρείας Sinohydro και της Διεθνούς Χρηματοπιστωτικής Ενωσης της Παγκόσμιας Τράπεζας από το σχήμα των επενδυτών, λόγω των σοβαρών καταγγελιών για κατάφωρες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τον εκτοπισμό ιθαγενών και την καταστροφή των μέσων επιβίωσής τους, αφού με αυτό το σχέδιο δεν ιδιωτικοποιούσαν μόνο τον ποταμό αλλά και εκτάσεις πολλών χιλιομέτρων που τον περιβάλλουν.

Θανάσιμα επικίνδυνη χώρα

Για την πολύχρονη μάχη της, το 2015 της απονεμήθηκε το βραβείο Goldman Περιβάλλοντος, ένα εναλλακτικό Νόμπελ. Η διεθνής οργάνωση Global Witness που το απονέμει είχε καταγγείλει την Ονδούρα ως την πλέον επικίνδυνη χώρα του πλανήτη για τους ακτιβιστές για τα δικαιώματα στη γη: από το 2010 ώς το 2016 είχε καταγράψει 123 δολοφονίες «που όλες σχετίζονται με την εμπλοκή πολιτικών αξιωματούχων και επιχειρηματικών ελίτ της Ονδούρας».

Οπως έγινε τον Μάρτιο του 2016, όταν τρεις πληρωμένοι δολοφόνοι μπήκαν στο σπίτι της και τη σκότωσαν τραυματίζοντας σοβαρά και τον συναγωνιστή της, Γουστάβο Κάστρο. Κάποιοι προσπάθησαν να συγκαλύψουν το έγκλημα παρουσιάζοντάς το ως έργο ληστών ή συμμοριών, αλλά όπως κατήγγελλε από τότε η κόρη και συνεχίστρια του έργου της, Μπέρτα Σούνιγα, «υπήρξε μια σύμπραξη επιχειρηματιών, στρατιωτικών και πολιτικών της Ονδούρας σε αυτό το έγκλημα: οι ελίτ καταφεύγουν σε υπουργούς και αξιωματούχους για να εξασφαλίσουν την παρουσία δυνάμεων ασφαλείας στην περιοχή ώστε να εκφοβίζουν και να επιτίθενται στους κατοίκους. Οι δολοφόνοι πήραν εντολές, πληροφόρηση, επιμελητειακή στήριξη και χρήματα από στελέχη της DESA και από εν ενεργεία στρατιωτικούς».

«Ο Καστίγιο είναι ένας από τους ηθικούς αυτουργούς, αλλά ήταν ένας “υπάλληλος” που υπηρετούσε τα συμφέροντα των ιδιοκτητών της επιχείρησης. Παραμένουμε στις επάλξεις και σε επιφυλακή έως ότου όλοι οι υπεύθυνοι της δολοφονίας της, περιλαμβανομένης της οικογένειας Ατάλα, τιμωρηθούν κι έως ότου ανακληθεί η άδεια για το φράγμα που ισχύει για 50 χρόνια», τονίζει η COPINH μετά την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου, θυμίζοντας τα λόγια της Κάσερες: «Θα συνεχίσουμε όχι μόνο ως εθνότητα Λένκα αλλά και με άλλες οργανώσεις, με την ελπίδα να αλλάξουμε την κατάσταση στη χώρα. Δεν μας μένει άλλος δρόμος από τον αγώνα».