Ιράν: ρεκόρ εκτελέσεων γυναικών το 2024

Η Λεϊλά Γαεμί επιστρέφοντας μια μέρα σπίτι της βρήκε τον σύζυγό της να βιάζει την κόρη της. Του επιτέθηκε, πάλεψαν, τον σκότωσε. Η δικαιοσύνη της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν την καταδίκασε σε θάνατο με απαγχονισμό, χωρίς να αναγνωρίσει την προσπάθειά της να υπερασπιστεί την κόρη της: ούτε ένα ελαφρυντικό. Επειτα από οκτώ χρόνια στη φυλακή την απαγχόνισαν πέρσι τον Οκτώβριο. Είναι μόνο μία από τις 31 γυναίκες που εκτελέστηκαν το 2024 στο Ιράν: ο μεγαλύτερος αριθμός των τελευταίων 15 χρόνων, όπως επισημαίνει η έκθεση Γυναίκες και Θανατική Ποινή στο Ιράν, της οργάνωσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων Iran Human Rights (IHRNGO), με έδρα τη Νορβηγία.

Δύο χρόνια μετά την κοινωνική έκρηξη του κινήματος «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» με αφορμή τον θάνατο υπό κράτηση της Κούρδισσας Μαχσά Αμινί που συνελήφθη γιατί δεν φορούσε «σωστά» τη μαντίλα της, ο κλοιός γύρω από τη ζωή των γυναικών σφίγγει, η θρησκευτική δικαιοσύνη –βρίθοντας από έμφυλες διακρίσεις– γίνεται αμείλικτη και οι εκτελέσεις γυναικών αυξάνουν λειτουργώντας και ως μέσο παραδειγματισμού και συμμόρφωσης: ήταν 22 το 2023 και 16 το 2022, μια τραγική πρωτιά όταν συνολικά στον κόσμο εκείνη τη χρονιά εκτελέστηκαν 24 γυναίκες.

Συνολικά στο διάστημα 2010-2024 εκτελέστηκαν τουλάχιστον 241 γυναίκες, καταδικασμένες σε θάνατο στην πλειοψηφία τους για φόνους (47%) και ναρκωτικά (με θάνατο μπορεί επίσης να καταδικαστούν για σεξ εκτός γάμου ή ανάμεσα σε ομόφυλους και η μοιχεία) – από νόμους και κοινωνικές πρακτικές που κάθε άλλο παρά δικαιοσύνη τούς προσφέρουν, όπως λέει ο διευθυντής της IHRNGO Μαχμούντ Αμίρι-Μογάνταμ: «Οι εκτελέσεις γυναικών στο Ιράν αποκαλύπτουν όχι μόνο τη βαναυσότητα της θανατικής ποινής, αλλά και το βάθος της συστηματικής ανισότητας στο δικαστικό σύστημα».

Αυτές οι εκτελέσεις συνήθως καλύπτονται από ένα πέπλο σιωπής που αυξάνει με τα χρόνια: ενώ συνολικά μόνο το 26% αυτών των εκτελέσεων έχει σε αυτά τα χρόνια ανακοινωθεί επίσημα, από το 2021 κατά μέσο έχει δημοσιοποιηθεί μόλις το 12%. Ενδεικτικό της αντιμετώπισης των γυναικών ως πολιτών δεύτερης κατηγορίας είναι το γεγονός ότι το 50% των εκτελεσμένων γυναικών παραμένει ανώνυμο: αναφέρεται μόνο το αρχικό γράμμα του ονόματος ή του επιθέτου τους.

Τα στατιστικά

Από το σύνολο των 114 γυναικών που έχουν καταδικαστεί σε θάνατο για δολοφονίες, το 69% σκότωσε συζύγους, εραστές ή βιαστές τους: συνήθως από απελπισία ζώντας αιχμάλωτες καταναγκαστικών γάμων και βίαιων συζύγων ή στην προσπάθειά τους να αμυνθούν από μια θανάσιμη απειλή για τη ζωή τους. Οκτώ από αυτές ήταν θύματα παιδικών γάμων, τέσσερις έπασχαν από ψυχικές διαταραχές και τρεις ήταν ανήλικες όταν διαπράχθηκε το έγκλημα.

Ομηροι στην πραγματικότητα όλες τους, αφού σε ελάχιστες περιπτώσεις μπορεί οι Ιρανές να ζητήσουν διαζύγιο ενώπιον θρησκευτικού δικαστηρίου που θα κρίνει «τη βασιμότητα» του αιτήματός τους, και εάν χωρίσουν χάνουν την κηδεμονία των παιδιών του όταν φτάσουν επτά ετών. Οσο για τα δικαστήρια, ακόμη και η ηλικία ποινικής ευθύνης διαφέρει ανάλογα με το φύλο (15 ετών για τα αγόρια, 9 ετών για τα κορίτσια!), οι μαρτυρίες των γυναικών απαξιώνονται («αξίζουν το μισό εκείνων των ανδρών», γράφει χαρακτηριστικά η έκθεση) και σπάνια καταδικάζεται νομικά η οικογενειακή κακοποίηση, έτσι που οι κατηγορούμενες συνήθως στέκουν ανήμπορες μπροστά σε σώματα δικαστών αποκλειστικά ανδρών.

Οπως στάθηκε το 2017 η Ζαχρά Εσμαΐλι. Αναγκάστηκε να παντρευτεί τον βιαστή της, έναν αξιωματούχο των υπηρεσιών πληροφοριών, κυοφορώντας τον καρπό του βιασμού της. Την κακοποιούσε, τη χτυπούσε, την απειλούσε, αποπειράθηκε να τη στραγγαλίσει, επιχείρησε να βιάσει την κόρη τους, έκανε σεξ μπροστά στην ίδια και τα παιδιά τους με άλλες «συζύγους» που αποκτούσε με συμφωνητικά ορισμένου χρόνου, νόμιμα για το ισλαμικό καθεστώς. Εκείνη ζήτησε πολλές φορές διαζύγιο, αλλά δεν πήρε ποτέ απάντηση. Αντ’ αυτού, ο σύζυγός της της ανακοίνωσε την ημερομηνία που θα τη σκότωνε. Πρόλαβε και τον σκότωσε εκείνη. Την ημέρα που ήταν να την εκτελέσουν (το 2021), η Ζαχρά Εσμαΐλι πέθανε από καρδιακή ανακοπή βλέποντας την εκτέλεση 16 ανδρών που προηγούνταν αυτής. Δεν ήταν αρκετό: οι δήμιοι πήραν το άψυχο σώμα της και το κρέμασαν στην αγχόνη.

Αλλες κατηγορίες

Αλλες 107 γυναίκες εκτελέστηκαν για εγκλήματα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά, με πολλές από αυτές να έχουν εξαναγκαστεί ή να μη γνωρίζουν καν πως συμμετέχουν σε διακίνηση. Στην πλειονότητά τους γυναίκες φτωχές και αναλφάβητες, μητέρες μόνες με πολλά παιδιά ή από περιθωριοποιημένες από το καθεστώς μειονότητες. Σαν την Παρβίν Μουσαβί, μια γυναίκα που μεγάλωνε μόνη της την οικογένειά της, όσο ο άντρας και ο μεγαλύτερος γιος της ήταν στη φυλακή. Της πρόσφεραν 15 ευρώ για να μεταφέρει ένα πακέτο που της είπαν πως περιείχε φάρμακα αλλά αποδείχθηκε πως ήταν πέντε κιλά ηρωίνης. Από τους δύο συγκατηγορούμενούς της (που της έδωσαν τα ναρκωτικά) ο ένας αφέθηκε ελεύθερος. Δικαστής που την επισκέφθηκε στη φυλακή τής είπε μπροστά σε όλους τους κρατούμενους πως θα την απελευθέρωναν σύντομα. Τον Μάιο του 2024, στα 57 της χρόνια εκτελέστηκε.

Από το σύνολο των 241 εκτελεσμένων Ιρανών γυναικών από το 2010, τέσσερις εκτελέστηκαν για εγκλήματα που σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια, με τις κατηγορίες της «εχθρότητας κατά του Θεού» και της «διαφθοράς επί της γης» ή της κατασκοπίας. Αυτές είναι από τις βασικές κατηγορίες που επίσης αντιμετώπισαν όσοι συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν μετά την κοινωνική έκρηξη του 2022 και που πλέον χρησιμοποιούνται συστηματικά και καταχρηστικά απέναντι σε διαφωνούντες.

Είναι άγνωστος ο ακριβής αριθμός των γυναικών που παραμένουν στα κελιά των μελλοθανάτων – ελάχιστη δημοσιοποίηση υπάρχει για αυτές τις περιπτώσεις. Αλλά ανάμεσά τους υπάρχουν τρεις που έχουν καταδικαστεί σε θάνατο κατηγορούμενες για εγκλήματα κατά της εθνικής ασφάλειας: δύο Κούρδισσες, η ακτιβίστρια Βερισέ Μοραντί και η κοινωνική λειτουργός Παχσάν Αζίζι, και η συνδικαλίστρια Σαριφέ Μοχάμεντ, οι οποίες σύμφωνα με την έκθεση απειλούνται με εκτέλεση τους επόμενους μήνες.