Αργές και πλέον επισφαλείς οι κατακτήσεις

«Σε οπισθοχώρηση». «Χειροτερεύει». «Σε κίνδυνο». «Στάσιμη». «Φτωχή». «Θέλει πολλά ακόμη». Ενα απαισιόδοξο τοπίο περιέγραψαν οι απαντήσεις στην ερώτηση «Πώς θα χαρακτηρίζατε την κατάσταση της ισότητας στη χώρα σας;», που απηύθυνε ένας εκ των συντονιστών του διήμερου Φόρουμ Ισότητας των Φύλων που διοργάνωσε το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) με αφορμή την έκδοση του Δείκτη Ισότητας 2024.

«Διατηρώντας τη δυναμική σε μια εύθραυστη διαδρομή». Αυτή είναι η πραγματικότητα στην Ε.Ε., που μακράν από το να είναι μια «ένωση της ισότητας», όπως φιλοδοξεί η πρόεδρος της Ευρ. Επιτροπής, Φον ντερ Λάιεν, παραμένει μια ήπειρος που προχωρά με βήματα χελώνας και μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών στην επίτευξη μιας κοινωνίας όπου γυναίκες και άνδρες θα απολαμβάνουν ισότιμη ζωή.

Και προφανώς, «το αποτέλεσμα των πρόσφατων ευρωπαϊκών εκλογών σηματοδοτεί μια αλλαγή του πολιτικού τοπίου στην Ευρώπη, όπου η πορεία για την ισότητα ποτέ δεν ήταν τόσο εύθραυστη. Ο Δείκτης Ισότητας Φύλου 2024 δείχνει ότι η πρόοδος είναι εφικτή, αλλά θα το πετύχουμε αυτό μόνο με τολμηρή και επίμονη δράση», τόνισε η Καρλίν Σίλε, διευθύντρια του EIGE, μιλώντας για την ανάγκη να εδραιώσουμε τις νίκες, όσο μικρές κι αν είναι.

Η πολιτική και οικονομική ανασφάλεια της εποχής μας δεν επιτρέπει κανέναν εφησυχασμό, τονίζει η έκθεση και ακόμη και όσα πετύχαμε με πολύ κόπο είναι επισφαλή. Πόσο μάλλον όταν ο φετινός Δείκτης Ισότητας Φύλου δείχνει μια ισχνή βελτίωση των 0,8 μονάδων από τον περσινό, φτάνοντας το 71 στα 100.

Τεράστια «ψαλίδα»

Ενας μέσος όρος που δείχνει επίσης τεράστιες διαφορές στην Ευρώπη: από τις 82 μονάδες στη Σουηδία (που ωστόσο μείωσε τις επιδόσεις της για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά) και τις 78,8 στη Δανία και την Ολλανδία ώς τις ουραγούς Ρουμανία με 57,5, Ουγγαρία με 57,8 και Ελλάδα με 59,3. Τρίτη από το τέλος και ξεκολλώντας έπειτα από χρόνια από την τελευταία θέση που κατείχε, η χώρα μας ανήκει στο κλαμπ των επτά «catch up» χωρών, που βελτιώνουν τη θέση τους τρέχοντας να προλάβουν μια σύγκλιση που ακόμη δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα.

Ενδεικτικές για τις αλλαγές που συντελούνται, ιδίως τις πολιτικές σε επίπεδο Ε.Ε., είναι οι εξελίξεις στον υποδείκτη της εξουσίας, δηλαδή της εκπροσώπησης στα κέντρα λήψης αποφάσεων (ένας από τους έξι μαζί με εργασία, χρήμα, γνώση, χρόνο και υγεία). Μπορεί να είναι εκείνος που περισσότερο αυξήθηκε (+2,3) φτάνοντας το 61,4 και συμπαρασύροντας σε άνοδο τον γενικό Δείκτη Ισότητας, αλλά αυτό αφορά κυρίως την εκπροσώπησή τους στην οικονομία και την κοινωνία. Φέτος, για πρώτη φορά από το 1979, η συμμετοχή των γυναικών στα Κοινοβούλια μειώθηκε, αντανακλώντας τους νέους πολιτικούς συσχετισμούς που διαμορφώνονται στην Ευρώπη, με ανερχόμενα υπερσυντηρητικά ανδροκρατούμενα κόμματα και δυνάμεις. Ανάλογα και στην Ελλάδα, σε αυτό τον τομέα έχουμε τη μικρότερη βαθμολογία με 33,2, αλλά με μια βελτίωση 2,8 μονάδων, στην οποία και οφείλεται κατά κύριο λόγο η συνολική άνοδός μας στην τρίτη από το τέλος θέση.

Στους υπόλοιπους τομείς, οι στατιστικές και οι επισημάνσεις είναι σχεδόν μια επανάληψη των όσων διατυπώνονται επί χρόνια. Στην απασχόληση υπάρχει σχεδόν στασιμότητα με 74,2 και βελτίωση μόνο κατά 0,4 μονάδες (69,4 και +0,7 αντίστοιχα για την Ελλάδα), ενώ το χάσμα φύλου βαθαίνει σε βάρος των γυναικών στη συμμετοχή στην αγορά εργασίας: ένας όλο και μεγαλύτερος διαχωρισμός φύλου, λιγότερες γυναίκες από άντρες σε καθεστώς πλήρους απασχόλησης, λιγότερες ώρες εργασίας, μικρότερες αμοιβές, πιο επισφαλείς συνθήκες, μεγαλύτερες διακοπές στην καριέρα. Και μια μητρότητα που λειτουργεί τιμωρητικά για τις γυναίκες με το χάσμα απασχόλησης να ξεπερνά τις 26 μονάδες (λιγότερες από τους άνδρες) όταν έχουν παιδιά.

Εισοδήματα

Αυτό έχει αντίκτυπο και στον τομέα του χρήματος, που μετρά τα συνολικά έσοδα ανδρών και γυναικών από διάφορες πηγές, με τα στερεότυπα για το ποιος είναι «ο κουβαλητής» και ποιος «η νοικοκυρά» να επηρεάζουν τις ανισότητες εισοδημάτων, όπως επισημαίνει η έκθεση. Ο υποδείκτης αυτός για την Ε.Ε. είναι στο 83,4 με μια βελτίωση κατά +0,8 μονάδες, ενώ στην Ελλάδα είναι στο 73,5 και αυξήθηκε κατά 1,8. Αλλά οι επιπτώσεις της κρίσης και του τυφλού από άποψη φύλου τρόπου διαχείρισής της καταδεικνύουν ότι ζήσαμε μια πραγματική συντριβή εισοδημάτων και βάθεμα του χάσματος, όντας η μόνη χώρα που έχει οπισθοδρομήσει σε αυτό τον τομέα από το 2010. Συνολικά στην Ευρώπη υπάρχει η ανησυχητική τάση να βαθαίνει το χάσμα εισοδημάτων μεταξύ ανδρών και γυναικών ανάμεσα στις πιο καταρτισμένες, στα ζευγάρια με παιδιά και τις άνω των 50 ετών, ομάδες όλες τους όπου οι γυναίκες κερδίζουν λιγότερο από το 70% των ανδρών.

Η εικόνα θα ήταν διαφορετική αν είχε υπάρξει κάποια πρόοδος στον τομέα της διάθεσης του χρόνου, ένας υποδείκτης που σημείωσε μηδενική μεταβολή στο 68,5 και ελάχιστη βελτίωση από το 2010 (μόλις 3,3 μονάδες). Η Ελλάδα έχει αντίστοιχα 67,1 και καμία επίσης μεταβολή. Η μία στις τρεις γυναίκες (και μόνο ο ένας στους δέκα άνδρες) μένει εκτός αγοράς εργασίας λόγω των ευθυνών της φροντίδας. Οι απλήρωτες δουλειές της φροντίδας και του νοικοκυριού (που συνεχίζουν να εκλαμβάνονται κατά κύριο λόγο ως «γυναικείες») και η άνιση κατανομή τους βρίσκονται στο επίκεντρο αυτού του χάσματος, καθώς ένα μεγάλο μέρος του χρόνου των γυναικών αναλώνεται σε αυτές τις δουλειές σε βάρος της εργασίας, της οικονομικής ανεξαρτησίας τους, της ξεκούρασης, της αυτο-φροντίδας και της ψυχαγωγίας τους. Και συχνά και της υγείας τους.

Τομέας αυτός που στην Ε.Ε., με 88,6, επίσης, παρέμενε σχεδόν αμετάβλητος (αύξηση μόλις +0,1), με την Ελλάδα μεν στις 85,2 μονάδες, αλλά με επιδείνωση των συνθηκών (-0,3 μονάδες), έτσι που έχασε δύο θέσεις στην ευρωπαϊκή κατάταξη σε αυτόν τον υποδείκτη από το 2021. Με τις συνέπειες της πανδημίας ακόμη παρούσες και με ένα μεγάλο αριθμό πολιτών με προβλήματα ψυχικής υγείας και χωρίς πρόσβαση σε κατάλληλες υπηρεσίες, το χάσμα φύλου στην υγεία είναι από εκείνα που με πιο αργό ρυθμό μειώνεται. Στα δύο τρίτα των κρατών-μελών το ποσοστό των γυναικών που θεωρούν ότι η υγεία τους επιδεινώνεται αυξάνει, έτσι που σήμερα το 35% των γυναικών θεωρεί ότι η υγεία τους είναι κακή (και το 30% των ανδρών). Εδώ ακόμη μία αρνητική πρωτιά για την Ελλάδα, καθώς πλέον αυξήθηκε από 13% σε 15% το ποσοστό των γυναικών που δεν μπορούν να καλύψουν αναγκαίες ιατρικές εξετάσεις, το μεγαλύτερο ποσοστό στην Ε.Ε.

Οσο για τη γνώση, τον τομέα δηλαδή της παιδείας, μικρή θετική διαφοροποίηση στην Ευρώπη με 64,2 και μεταβολή +0,6 μονάδων, με την Ελλάδα στο 57,7 και βελτίωση 0,4 μονάδες. Κοινοτοπία το ότι οι πτυχιούχες Πανεπιστημίων (28%) είναι περισσότερες από τους πτυχιούχους (26%) και ότι οι γυναίκες μετέχουν περισσότερο σε προγράμματα διά βίου μάθησης, όπως και ότι παραμένει πανίσχυρος ο διαχωρισμός φύλου με τις γυναίκες να κυριαρχούν στις ανθρωπιστικές και φιλολογικές σπουδές, ενώ οι άντρες στις Επιστήμες και την Τεχνολογία. Και συνεχίζει το παράδοξο ότι στα ζευγάρια με παιδιά (εκεί όπου το εισόδημα των γυναικών είναι μικρότερο) το 46% έχει τριτοβάθμια εκπαίδευση έναντι του 38% των ανδρών.

Το μέλλον

Οι προοπτικές είναι κάθε άλλο παρά ευοίωνες στη σημερινή συγκυρία. «Τα πράγματα αλλάζουν και η ατζέντα για την ισότητα βρίσκεται υπό επίθεση. Οι Επιτροπές είναι πλέον κομμάτι του πολιτιστικού πολέμου: ακούμε τοποθετήσεις που αρνούνται την έμφυλη βία, που καλούν τις γυναίκες να μένουν σπίτι τους και να κάνουν περισσότερα παιδιά, “για να είναι λιγότεροι οι μετανάστες που ευθύνονται για τη βία” και άλλους τέτοιους μύθους. Και τα πράγματα αλλάζουν και στην Επιτροπή μας. Θα έχουμε αρνητικές αντιδράσεις και επιθέσεις. Και πρέπει να αντεπιτεθούμε για τα έμφυλα δικαιώματα. Γιατί δεν μπορούμε να μιλάμε για δημοκρατία όταν υπάρχει βία, όταν υπάρχει ανισότητα, αυτά είναι δημοκρατικά ελλείμματα», τόνισε η Ισπανίδα Σοσιαλίστρια ευρωβουλεύτρια Λίνα Γκάλβεθ Μουνιόθ, πρόεδρος της Επιτροπής για τα Δικαιώματα των Γυναικών και την Ισότητα Φύλου (FEMM) της Ευρωβουλής, για τη μάχη που θα ακολουθήσει στην Ε.Ε. «Τα γυναικεία δικαιώματα είναι στην καρδιά των θεμελιωδών δικαιωμάτων και η FEMM δεσμεύεται να συνεχίσει τη μάχη για δράση. Επιμένω πως είναι δύσκολη στιγμή, αλλά έχουμε το δίκαιο με το μέρος μας και θα φέρουμε την ισότητα».

Αφιερωμένο κυρίως στους νέους το φετινό Φόρουμ, ας κρατήσουμε τα λόγια του Ραρές Βόικου από την Ευρωπαϊκή Ενωση Νέων: «Εχουμε να αγωνιστούμε εναντίον τεράτων αόρατων και ορατών, γιατί αυτό συνιστούν η ανισότητα, οι διακρίσεις, η βία. Αλλά είμαστε εδώ για να το αλλάξουμε αυτό. Υπάρχουν ελλείμματα και χάσματα φύλου. Και στα χάσματα πέφτεις, χάνεσαι, πρέπει να φωνάξεις περισσότερο για να σε ακούσουν. Ας κάνουμε τα χάσματα χώρους συζήτησης, χώρους που θα γεμίσουν φωνές, προτάσεις, διεκδικήσεις».