Εμφυλη βία: η αόρατη επιδημία στην Ε.Ε.

Η μία στις τρεις Ευρωπαίες, το 30,7%, δηλαδή 50 εκατομμύρια γυναίκες, έχει γνωρίσει σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική βία ή σχετικές απειλές στη ζωή της από συντρόφους ή τρίτα άτομα και η κατάσταση έχει επιδεινωθεί την τελευταία δεκαετία. Αυτά είναι μερικά από τα απογοητευτικά πορίσματα της πανευρωπαϊκής έρευνας⁽¹⁾ που εκπόνησαν από κοινού η Eurostat, ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (FRA) και το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Ισότητας των Φύλων (EIGE).

Στην Ελλάδα τέτοια βία από οποιονδήποτε δράστη έχει γνωρίσει το 36,5% των γυναικών: ένα 18,4% σωματική βία και απειλές και ένα 18,1% σεξουαλική βία, με τους αντίστοιχους ευρωπαϊκούς μέσους όρους να βρίσκονται στο 13,5% και 17,2%.

Ωστόσο η σιωπή που επιβάλλεται από την απαξιωτική αντιμετώπιση, αυτή τη συγκαταβατική στάση στην καλύτερη περίπτωση ή στη χειρότερη το να μην τις πιστεύουν, οδηγεί τις γυναίκες να μοιράζονται αυτή την τραυματική εμπειρία κυρίως με κάποιο οικείο πρόσωπο (64%) αλλά όχι με κάποιες υπηρεσίες που θα μπορούσαν να τις στηρίξουν έμπρακτα: μόνο η μία στις πέντε απευθύνεται σε κάποια υγειονομική ή κοινωνική δομή και μόνο μία στις οχτώ το καταγγέλλει.

Για μια πολύ δυσάρεστη αλήθεια και μια αόρατη επιδημία έκανε λόγο η διευθύντρια του FRA, Σίρπα Ράουτιο, επισημαίνοντας πως τίποτα δεν άλλαξε από το 2014, όταν είχε εκπονηθεί ανάλογη έρευνα «Αυτά τα στοιχεία είναι η κορυφή του παγόβουνου, γιατί πολλές δεν θα μιλήσουν ποτέ για αυτές τις εμπειρίες τους, φοβούμενες ότι δεν θα τις πάρουν σοβαρά ή θα τις κάνουν να ντρέπονται. Αλλά είναι ενθαρρυντικό πως έχουμε βήματα, έχουμε το MeToo που έσπασε τη σιωπή και έχουμε και την υπόθεση Πελικό που έφερε στο προσκήνιο μια εξαιρετική διεκδίκηση, «να αλλάξει στρατόπεδο η ντροπή»».

Επισημαίνοντας πόσο ανησυχητικό είναι ότι δεν έχει υπάρξει κάποια πρόοδος εδώ και μία δεκαετία, η διευθύντρια του EIGE, Καρλίν Σίλε, εκτιμά πως το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι μόνο πόσες γυναίκες υφίστανται βία, αλλά πόσες δεν την καταγγέλλουν. «Η κοινωνία πλαισιώνει τη βία με δύο βασικές έννοιες που βαρύνουν τις γυναίκες: ντροπή και ενοχή. Κι είναι αυτό που πρέπει να αλλάξουμε. Δεν αρκεί η νομοθεσία, πρέπει να εφαρμόζεται, και πρέπει να γίνει γνωστό ότι υπάρχει, γιατί πολλές γυναίκες δεν γνωρίζουν ότι υπάρχει ένα πλαίσιο προστασίας τους».

Η εικόνα δεν αλλάζει πολύ όταν διερευνάται η βία που ασκούν οι σύντροφοι (νυν ή πρώην) στις γυναίκες: ένα 17%, δηλαδή η μία στις έξι, έχει υποστεί από αυτούς σωματική και σεξουαλική βία κι αν συνυπολογιστεί και η ψυχολογική και κάθε άλλου είδους βία αυτό το ποσοστό φτάνει στο 31,8%. Με την Ελλάδα και πάλι τα ποσοστά να βρίσκονται ψηλότερα, στα 21,7% και 41,8% αντίστοιχα. Το σπίτι αναδεικνύεται έτσι σε έναν από τους πιο επικίνδυνους χώρους για τις γυναίκες, με τα ποσοστά βίας να είναι αρκετά μικρότερα όταν αυτή ασκείται από τρίτους εκτός συντρόφους (στην εργασία, το σχολείο, τον δρόμο, από γνωστούς ή άγνωστους ή συγγενείς): στην Ευρώπη μία στις πέντε (20,2%) έχει βιώσει βία από τρίτους και στην Ελλάδα μία στις τέσσερις (24,8%).

Και στη δουλειά

Οπως δεν αλλάζει η εικόνα όταν μιλάμε για τη σεξουαλική παρενόχληση στη δουλειά, όπου και πάλι ένα 30,8% των Ευρωπαίων γυναικών (και ένα 42,6% των Ελληνίδων) την έχει υποστεί, με την ηλικιακή ομάδα των 18-29 να είναι αυτή που περισσότερο παρενοχλείται (41,6%).

Υπάρχουν εργαλεία (τα οποία μένουν αναξιοποίητα) που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αλλαγή του τοπίου, λέει η Σίρπα Ράουτιο, όπως η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης ή η Ευρωπαϊκή Οδηγία για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενοδοοικογενειακής βίας που προσφέρει ένα ελάχιστο επίπεδο προστασίας σε ολόκληρη την Ευρώπη. «Αυτό που απαιτείται ως ελάχιστο βήμα είναι τα κράτη-μέλη να τις εφαρμόσουν και να υπάρχει μια προσέγγιση ευαίσθητη από πλευράς φύλου σε όλες τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες, κοινωνικές, υγειονομικές, αστυνομικές».

Ωστόσο ένας παράγοντας που έχει παίξει ρόλο στην επιδείνωση του φαινομένου είναι οι μισογυνικές αντιλήψεις που επικρατούν στα κοινωνικά δίκτυα και την κοινωνία, όπως επισημαίνει η Καρλίν Σίλε: «Η βία στηρίζεται στον έλεγχο, την κυριαρχία και τη δομική ανισότητα και σχετίζεται άμεσα με την άνιση κατανομή της εξουσίας ανάμεσα στα φύλα. Και αυτό που βλέπουμε τώρα είναι πως υπάρχουν καμπάνιες στο διαδίκτυο που γελοιοποιούν τις γυναίκες και τις διεκδικήσεις τους έχοντας εκατομμύρια ακόλουθους. Αυτή η σεξιστική ρητορική και συμπεριφορά από τα κοινωνικά δίκτυα διαποτίζει την κοινωνία».

Οπως είναι π.χ. η καμπάνια που εμπνεύστηκε ένας άντρας στα κοινωνικά μέσα με σύνθημα «το σώμα σου, η επιλογή μου» αναπαράγοντας την αντίληψη της ιδιοκτησίας και κυριαρχίας των αντρών πάνω στις γυναίκες. Και όπως μας δείχνει και η υπόθεση Πελικό, όπου οι περισσότεροι από τους πάνω από 50 κατηγορούμενους θεωρούν ότι δεν τη βίασαν αφού είχαν τη συναίνεση του συζύγου της!

«Η έμφυλη βία είναι μια κρίση και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπιστεί» θυμίζει η Καρλίν Σίλε, καλώντας τα κράτη-μέλη να αντιδράσουν ανάλογα. Και μια πολύ σημαντική πτυχή για να αναλάβουν δράση είναι πως έχει και ένα τεράστιο οικονομικό κόστος, που στην Ε.Ε. φτάνει τα 366 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο (8,8 δισ. στην Ελλάδα). «Θα ήλπιζα όλα αυτά τα στοιχεία να οδηγούσαν τα κράτη-μέλη να αντιμετωπίσουν άμεσα και αποτελεσματικά το ανθρώπινο δικαίωμα των γυναικών σε μια ζωή απαλλαγμένη από τη βία».

Γιατί, όπως προσθέτει η Σίρπα Ράουτιο, «κάθε γυναίκα πρέπει να είναι ασφαλής οπουδήποτε. Είναι θεμελιώδες δικαίωμά της».

(1) https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/w/ddn-20241125-3