Η κρυφή κανονικότητα της μαιευτικής βίας

Ιστορική για τη Λατινική Αμερική θεωρείται η (πρώτη σχετική) απόφαση του Διαμερικανικού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (CIDH) καταδίκης κράτους για το έγκλημα της μαιευτικής βίας. Η υπόθεση αφορά τον θάνατο της 38χρονης Αργεντινής Κριστίνα Μπρίτες Αρσε, το 1992, όταν ήταν έγκυος 40 εβδομάδων. Στην κλινική όπου μεταφέρθηκε με πυρετό και πόνους, της είπαν ότι το έμβρυο είχε πεθάνει και προχώρησαν σε πρόκληση τοκετού: έξι ώρες μετά η γυναίκα πέθανε από ανακοπή.

Οι δικαστές αποφάνθηκαν πως η εγκυμοσύνη της είχε σοβαρούς παράγοντες κινδύνου τους οποίους αγνόησε το σύστημα υγείας της Αργεντινής, δεν της προσφέρθηκαν οι υπηρεσίες περίθαλψης που απαιτούνταν ούτε της δόθηκε πλήρης ενημέρωση για πιθανές εναλλακτικές θεραπείες και τις συνέπειες κάθε θεραπευτικής προσέγγισης.

«Τα κράτη έχουν την υποχρέωση να παράσχουν κατάλληλες, εξειδικευμένες και εξατομικευμένες υπηρεσίες κατά τον τοκετό και επί μια λογική περίοδο μετά από αυτόν, με στόχο να εγγυηθούν το δικαίωμα της μητέρας στην υγεία και να αποτρέψουν τη μητρική θνησιμότητα… Οταν ένα κράτος δεν λαμβάνει τέτοια μέτρα, αυτό έχει επιπτώσεις στο δικαίωμα στη ζωή των κυοφορουσών και των λεχώνων», γράφει η απόφαση του CIDH καθιστώντας υπεύθυνο το κράτος της Αργεντινής για άσκηση «μαιευτικής βίας σε συνθήκες που εξέθεσαν τη γυναίκα σε κίνδυνο καταλήγοντας στον θάνατό της».

Η απόφαση είναι ιστορική για τη Λατινική Αμερική, την ήπειρο που πρώτη θέσπισε νομοθεσίες για τη μαιευτική βία -η Βενεζουέλα το 2007, η Αργεντινή το 2009, η Βολιβία και ο Παναμάς το 2013, το Μεξικό το 2014, ανάμεσα στις άλλες. Ωστόσο, δεν είναι η πρώτη καταδικαστική απόφαση διεθνούς οργανισμού σχετικά με τη μαιευτική βία.

Για παράδειγμα, το 2020 η CEDAW (Επιτροπή κατά των Διακρίσεων εναντίον των Γυναικών των Ηνωμένων Εθνών) καταδίκασε την Ισπανία υποχρεώνοντάς την να αποζημιώσει γυναίκα, αποφαινόμενη πως οι δεκάδες κολπικές ψηλαφήσεις, η χορήγηση ωκυτοκίνης για να επισπευστεί ο τοκετός, η περινεοτομή (τομή που γίνεται με ψαλίδι ανάμεσα στον κόλπο και τον πρωκτό) κι άλλες «μη απαραίτητες» διαδικασίες, στις οποίες υποβλήθηκε χωρίς τη συναίνεσή της, συνιστούν μαιευτική βία.

Ανάλογη καταδίκη επιβλήθηκε ξανά στην Ισπανία από τον ίδιο οργανισμό το 2022 για την υπόθεση άλλης γυναίκας που έφτασε στο νοσοκομείο επειδή της έσπασαν τα νερά και, χωρίς να τηρηθεί το σχετικό πρωτόκολλο ούτε να της ζητηθεί συναίνεση, της προκλήθηκε πρόωρος τοκετός και έπειτα προχώρησαν σε αναίτια καισαρική, στη διάρκεια της οποίας την κράτησαν με δεμένα τα χέρια (!) και δεν την άφησαν καν να δει το μωρό της.

Ο ίδιος ο όρος «μαιευτική βία» προκαλεί πολλές αντιδράσεις ανάμεσα στους γιατρούς: πολλοί θεωρούν ότι ούτε καν υπάρχει αυτή η έννοια κι άλλοι κρίνουν πως είναι όρος πως χρησιμοποιείται συχνά «άστοχα» για να περιγράψει συνήθεις και εύλογες «επαγγελματικές πρακτικές αρωγής της εγκυμοσύνης, του τοκετού και της λοχείας» και ακόμη και η απλή επίκλησή του υπονομεύει την εμπιστοσύνη ανάμεσα σε ασθενή και γιατρό».

Ωστόσο, όπως επισημαίνει έκθεση του 2019 της Ντουμπράβκα Σιμόνοβιτς, τότε ειδικής εισηγήτριας του ΟΗΕ για τη βία κατά των γυναικών, η μαιευτική βία όχι μόνο υφίσταται αλλά αποτελεί συστηματική και γενικευμένη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των γυναικών κατά την εγκυμοσύνη και τη γέννα: «Είναι ένα σύνολο πρακτικών βασισμένων σε στερεότυπα και προκαταλήψεις σχετικές με την κύηση και τον τοκετό, οι οποίες έχουν επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία των γυναικών». Πρόκειται, όπως τονίζει η έκθεση, για «πρακτικές ευρέως διαδεδομένες, γενικευμένες, βαθιά ριζωμένες και κανονικοποιημένες πλέον στα συστήματα υγείας, που πολλές φορές μάλιστα δεν εκλαμβάνονται καν ως βία».

Ανάμεσα στα πολλά άλλα που συνιστούν μαιευτική βία, δεν είναι μόνο η καισαρική όταν δεν είναι αυστηρά απαραίτητη ή μια περινεοτομή που γίνεται για λόγους ρουτίνας, αλλά και το να αναγκάσουν μια γυναίκα να γεννήσει μόνη της όταν δεν υφίστανται ιατρικοί λόγοι για κάτι τέτοιο, να μην την ενημερώνουν με σαφήνεια για τα πρωτόκολλα, τις διαδικασίες και τις κάθε είδους επεμβάσεις που πρόκειται να κάνουν, να της πιέζουν βίαια τον πυθμένα της μήτρας για να «διευκολύνουν» την έξοδο του εμβρύου, να μην τη σέβονται, να την προσβάλλουν («σταμάτα να κάνεις σαν υστερική»), να της φωνάζουν, να την εκφοβίζουν («αν δεν κάνεις τώρα αυτό θα σκοτώσεις το μωρό»)…

Οπως σημειώνει η έκθεση, είναι «πρακτικές που θεωρούνται αδιανόητες σε άλλες ιατρικές διαδικασίες, όπου η συναίνεση έπειτα από σαφή ενημέρωση του ασθενούς είναι ένα αναγνωρισμένο δικαίωμα». Επιπλέον είναι συμπεριφορές και διαδικασίες που αγνοούν πέρα από τη σωματική και τη συναισθηματική και ψυχολογική πλευρά μιας κύησης και ενός τοκετού, παρότι «μια γέννα με μαιευτική βία προκαλεί σε πολλές γυναίκες σύνδρομο μετατραυματικού στρες, ακόμη και κατάθλιψη, όπως ακριβώς συμβαίνει στις περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης».

Οπως καταγγέλλουν γυναικείες οργανώσεις, είναι μια παλιά συζήτηση για μια αόρατη βία, όχι γιατί δεν συμβαίνει συχνά, αλλά γιατί αντίθετα έχει εμπεδωθεί η ιδέα πως «έτσι είναι ο τοκετός». Κάθε άλλο, αναγνώρισε και ο Οργανισμός Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Ε.Ε., που σε ψήφισμά του τονίζει πως η μαιευτική βία αποσιωπάται και εξακολουθεί να αγνοείται πολύ συχνά, καθώς «στο απόρρητο των ιατρικών πράξεων, οι γυναίκες είναι θύματα πρακτικών που είναι βίαιες ή μπορούν να θεωρηθούν ως τέτοιες».

Ηδη από το 1985 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σε συνάντησή του στη Φορταλέζα της Βραζιλίας κατέληξε σε διακήρυξη με τίτλο «Η εγκυμοσύνη δεν είναι ασθένεια». Ενα κείμενο που έδωσε τόπο σε πολλές πρωτοβουλίες και προτάσεις για τον «εξανθρωπισμό» της φροντίδας τοκετού, να δοθεί πρωταγωνιστικός ρόλος στην κυοφορούσα και την οικογένειά της και να θεσπιστεί ο «τοκετός με σεβασμό».