Από τη φρίκη του πολέμου στα νύχια των διακινητών

Χθες η Europol με μια δραματική ανακοίνωση προειδοποιούσε για τον αυξανόμενο κίνδυνο οι Ουκρανοί πρόσφυγες, στη συντριπτική πλειονότητα γυναίκες και παιδιά, να πέσουν θύματα εκμετάλλευσης και κακοποίησης, καθώς «η μαζική εισροή προσφύγων προσελκύει τόσο τα δίκτυα διακίνησης ανθρώπων όσο και μεμονωμένους εγκληματίες που θέλουν να επωφεληθούν από αυτό το ανθρώπινο δράμα, ιδίως στις συνοριακές ζώνες, στα κέντρα υποδοχής και στους σταθμούς λεωφορείων και τρένων».

Αυτή η έκκληση έρχεται δέκα ημέρες μετά τις ανάλογες προειδοποιήσεις της Κομισιόν (και ιδίως για τους ανήλικους πρόσφυγες που ταξιδεύουν μόνοι τους) κι ενώ ήδη υπάρχουν οι πρώτες επίσημες καταγγελίες για παιδιά που εξαφανίζονται, γυναίκες που πέφτουν θύματα εκβιασμού κι άλλες που βιάστηκαν κατά την προσπάθεια διαφυγής τους.

Το περασμένο Σάββατο στη συνοριακή πόλη Πρζεμίσλ της Πολωνίας, ένα από τα βασικά περάσματα πολλών από τα 3,5 εκατ. Ουκρανών προσφύγων που έχουν ήδη διαφύγει από τον πόλεμο, εξαφανίστηκε ένα κορίτσι 16 ετών που βρισκόταν στον σιδηροδρομικό σταθμό, μεταδίδουν τοπικά μίντια. «Η εξαφάνιση του κοριτσιού συνιστά σήμα συναγερμού», λέει στην εφημερίδα ARA η Καρίνα Φουκς Κρίστιανσεν, συντονίστρια των εθελοντών στο μεγαλύτερο κέντρο υποδοχής προσφύγων του Πρζεμίσλ, «και δεν είναι μόνο αυτή: μας έχουν έρθει κι άλλες ιστορίες γυναικών που εξαφανίστηκαν καθ’ οδόν ενώ επιχειρούσαν να ξεφύγουν από τις συγκρούσεις».

Ιδιώτες από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες εμφανίζονται στα συνοριακά περάσματα, με αυτοκίνητα, και προσφέρουν στις προσφύγισσες στέγη ή και δουλειά ή απλά εμφανίζονται ως εθελοντές για να τις μεταφέρουν στις πόλεις της Πολωνίας ή της Ευρώπης όπου θέλουν να φτάσουν. Τις πρώτες ημέρες της μαζικής τους εξόδου, στα σύνορα και στους σιδηροδρομικούς σταθμούς επικρατούσε ακόμη μεγαλύτερο χάος από το σημερινό και καθένας έφτανε, πρότεινε φιλοξενία, έπαιρνε προσφύγισσες χωρίς κανέναν έλεγχο, αφού ακόμη δεν είχαν οργανωθεί δομές.

Μπροστά στον κίνδυνο που αυτό συνεπάγεται, άρχισαν σε κάθε σταθμό και πέρασμα να εμφανίζονται στους τοίχους χαρτόνια και αφίσες που προειδοποιούν: «Πρόσεχε, υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να εκμεταλλευτούν την τραγωδία σου». Ανάμεσα στα άλλα τις συμβουλεύουν να μην παραδώσουν διαβατήριο και κινητό σε κανέναν, να εγγραφούν στο κοντινότερο κέντρο υποδοχής αποφεύγοντας να παραμένουν μόνες, να απορρίπτουν ύποπτες προτάσεις για μεταφορά, να φωτογραφίζουν την πινακίδα του οχήματος στο οποίο επιβιβάζονται, να βγάζουν σέλφι με τον οδηγό, στέλνοντάς τες σε δικούς τους ανθρώπους και ανθρωπιστικές οργανώσεις… Συστάσεις που επαναλαμβάνονται σε όλα τα περάσματα: στο Πρζεμίσλ, το Χελμ, το Λούμπλιμ, τη Μεντίκα.

«Εχουμε καταγράψει τα πρώτα κρούσματα διακινητών που παρενοχλούν Ουκρανές: τις περιτριγυρίζουν, συχνά επιθετικά… Κι έχουμε καταγγελίες για περιπτώσεις διακίνησης και για γυναίκες που τους προσφέρουν δουλειά και φτάνοντας ανακαλύπτουν πως πρόκειται για μαύρη εργασία και για εργοδότες που τις κακομεταχειρίζονται ή αρνούνται να τις πληρώσουν», έλεγε σε ρεπορτάζ στην Guardian η Καρολίνα Βιέρσμπινκα, συντονίστρια της ΜΚΟ Homo Faber που διαχειρίζεται ένα κέντρο προσφύγων στην πόλη Λούμπλιν.

«Οι άνθρωποι που φεύγουν από την Ουκρανία βρίσκονται υπό τεράστιο συναισθηματικό στρες, τραυματικές συνθήκες και σύγχυση… κι έτσι δεν μπορούν πάντα να αναγνωρίσουν τον κίνδυνο», λέει η Σαμπίνιε Καλάουχ, ψυχολόγος ειδικευμένη σε θέματα σεξουαλικού τράφικινγκ και επικεφαλής της οργάνωσης Kavod που συνδράμει προσφύγισσες στο Πρζεμίσλ, προειδοποιώντας για τις ανησυχητικές ενδείξεις εκμετάλλευσής τους, όπως προσφορά στέγης με αντάλλαγμα να δουλεύουν (αμισθί) ως καθαρίστριες ή φροντίστριες σε σπίτια. Ενώ πριν από μερικές ημέρες, όπως προσθέτει, μια νεαρή προσφύγισσα δέχτηκε σεξουαλική επίθεση από άντρα που μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα προσφέρθηκε να την υποδεχτεί και να τη μεταφέρει στην πόλη όπου θα πήγαινε.

Η κατάσταση είναι ανάλογη παντού. Πλέον έχουν δημιουργηθεί μητρώα όπου κάθε οδηγός που παίρνει πρόσφυγες πρέπει να εγγραφεί με το διαβατήριο και την άδεια κυκλοφορίας του οχήματός του. Στη Μεντίκα υπάρχει ένας πρόχειρος φράκτης που χωρίζει εκείνους που μεταφέρονται με λεωφορεία σε κέντρα υποδοχής ή σιδηροδρομικούς σταθμούς για να συνεχίσουν το ταξίδι τους, κι όσους περιμένουν κάποιους να τους παραλάβουν. Τώρα πια σε αυτή την ομάδα φτάνουν μόνο οχήματα των οποίων οι οδηγοί φέρουν στον καρπό μια μοβ κορδέλα: σύμβολο ότι έχουν περάσει τους απαραίτητους ελέγχους, ώστε να αποτραπεί η δράση διακινητών, γράφει ρεπορτάζ της El Pais.

Αλλά, στο χάος της μαζικής άφιξης, όλα αυτά συχνά δύσκολα ελέγχονται με σχολαστικότητα, ενώ υπάρχουν αρκετά αυτοσχέδια κέντρα υποδοχής όπου συνωστίζονται πρόσφυγες κι όπου είναι εύκολο να παρεισφρήσουν επίδοξοι διακινητές, όχι μόνο στην Πολωνία, αλλά και στη Ρουμανία ή τη Σλοβακία. Σύμφωνα με την εκπρόσωπο του United Sikhs (οργάνωση που συνεργάζεται με τα Ηνωμένα Εθνη), Καμνίβ Ράι, «έχουν υπάρξει δεκάδες απαγωγές ενώ εγώ ήμουν μάρτυρας του πώς στα σύνορα με τη Μεντίκα συνέλαβαν δυο άντρες που προσπαθούσαν να διακινήσουν γυναίκες επί τόπου».

Οπως επισημαίνει ο Ζβίγκνιε Λάσοσιλ, διευθυντής του Κέντρου Ερευνών Διακίνησης Ανθρώπων του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας, «υπάρχουν προσφύγισσες και οικογένειες που πορεύονται μόνες και τις χάνουμε από το ραντάρ μας… Το σημερινό σύστημα δεν είναι ούτε επαρκές ούτε αποτελεσματικό. Χρειάζεται ένα αποτελεσματικό σύστημα καταγραφής και παρακολούθησης του πού πηγαίνουν και πού καταλήγουν αυτές οι γυναίκες και οι οικογένειες».

Η κατάσταση είναι ακόμη πιο ζοφερή για τα παιδιά, αν και κανείς δεν ξέρει ακριβώς τον αριθμό των ανήλικων που έχουν περάσει μόνα τους τα σύνορα… Η Ντανιέλε Φεμπέι του πολωνικού παραρτήματος του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης λέει πως προς στιγμή είναι πολύ μικρός ο αριθμός των παιδιών που έρχονται ασυνόδευτα. Η Save The Children προειδοποιεί, ωστόσο, πως αν παραταθεί επί πολύ ακόμη ο πόλεμος όλο και περισσότεροι γονείς σε απόγνωση ίσως σκεφτούν ως ύστατη λύση για να σώσουν τα παιδιά τους να τα στείλουν μόνα τους σε άλλη χώρα… Κι ό,τι συμβεί.