Η «Ελένη» του Ευρυπίδη σε σκηνοθεσία Ιόλης Ανδρεάδη είναι η πρώτη ιστορικά θεατρική παράσταση που ανέβηκε στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Βασιλικής Επισκοπής στη Φιλιππούπολη. Είναι επίσης με αυτό το έργο που η Ιόλη Ανδρεάδη γίνεται η πρώτη Ελληνίδα σκηνοθέτις που παρουσιάζει έξι σκηνοθεσίες μέσα σε έξι χρόνια στη σημαντικότερη θεατρική μητρόπολη του κόσμου και συγκεκριμένα στο κορυφαίο off-off θέατρο του Μανχάταν «The Tank», 19-21 Ιουνίου.
Διθυραμβικές κριτικές συνόδεψαν τις προηγούμενες παραστάσεις της στη Νέα Υόρκη (Ιών – 2019, Φιλική Εταιρεία. Η Αδελφότητα πίσω από την Επανάσταση - 2022, Αρτώ / Βαν Γκογκ - 2023, Κόκκαλο - 2023, Οικογένεια Τσέντσι - 2024) που εστίασαν στη ριζοσπαστική σκηνοθετική της προσέγγιση έξω από τα καθιερωμένα και αναμενόμενα στη σκηνική δράση.
Το ίδιο επιχειρεί και εδώ σε μια παράσταση που ανατρέπει την καθιερωμένη αφήγηση γύρω από την Ελένη. Στην εκδοχή αυτή της Ελένης του Ευριπίδη για μία ηθοποιό, η Ελένη καταφτάνει στη σκηνή, μόνη και τυφλή σαν αρχαία ραψωδός, αλλά με άλλες, ελευσίνιες δυνάμεις να ξυπνάνε μέσα της ωθώντας την ν' αφηγηθεί την ιστορία της. Την ιστορία μιας σκιάς. Όλους τους ρόλους του έργου ενσαρκώνει η Βασιλική Τρουφάκου ενώ μαζί της επί σκηνής βρίσκεται ο κορυφαίος Έλληνας κρουστός Νίκος Τουλιάτος σε μια διασκευή που υπογράφουν η Ιόλη Ανδρεάδη και ο Άρης Ασπρούλης.
Μοιραίο πρόσωπο που διαχρονικά εμπνέει και διχάζει μέχρι και σύγχρονους ποιητές, «για ένα πουκάμισο αδειανό, για μια Ελένη», η σκηνοθέτις μας θυμίζει την ιστορία με το Στησίχορο, τον παλιό βάρδο, έξι γενιές πριν από τον Ευριπίδη που σε ένα ποίημά του κατηγόρησε την Ελένη ότι άφησε τον άντρα της για τον Πάρη και με την αμαρτία της αυτή κατέστρεψε τόσο την Ελλάδα, όσο και την Τροία. Όμως, η Ελένη μετά το θάνατό της έγινε θεά. Γι' αυτό και τη στιγμή που έγραψε το άδικο ποίημα ο Στησίχορος τιμωρήθηκε: έμεινε τυφλός. Και το μετάνιωσε. Και έγραψε καινούριο ποίημα. Καινούργιο τραγούδι.
Σε αυτό ανασκεύασε τις κατηγορίες του, χρησιμοποιώντας τον αρχαίο μύθο, σύμφωνα με τον οποίο στην Τροία δεν πάτησε ποτέ η Ελένη, αλλά η σκιά της. Ενώ την ίδια τη φυγάδευσαν οι θεοί στην Αίγυπτο, όπου περίμενε το Μενέλαο να γυρίσει από τον πόλεμο και να φύγουνε μαζί για την πατρίδα. Και με το που το έγραψε το καινούριο αυτό τραγούδι ο Στησίχορος, ξαναβρήκε αμέσως την όρασή του.
Μας το λέει και ο Σεφέρης:
«Με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στα μαλλιά, κι αυτό
το ανάστημα
ίσκιοι και χαμόγελα παντού
στους ώμους στους μηρούς στα γόνατα
ζωντανό δέρμα, και τα μάτια
με τα μεγάλα βλέφαρα,
ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα.
Και στην Τροία;
Τίποτε στην Τροία – ένα είδωλο.
Έτσι το θέλαν οι θεοί.
Κι ο Πάρης, μ' έναν ίσκιο πλάγιαζε σα να ήταν
πλάσμα ατόφιο
κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια».
Τι λέει όμως η ίδια η σκηνοθέτις;
«Η «Ελένη» του Ευριπίδη δεν είναι μια ιλαροτραγωδία. Είναι ένα έργο τρομακτικά επίκαιρο και σπαρακτικό. Ένα έργο τραγικό που μιλά για το 'εδώ και τώρα'. Ένα έργο για τη γυναίκα. Και ένα έργο για τον πόλεμο. Για τη ριζική αθωότητα της γυναίκας και για τον τρόπο που η μοίρα της τόσο συχνά υφαίνεται αποκλειστικά μέσα από τις αποφάσεις και τη βία των ανδρών. Ένα έργο για την ανώφελη τρέλα του πολέμου και για τα αδειανά πουκάμισα που χαρίζει ως τρόπαια. Ένα έργο για τον παραλογισμό της μάχης και τις πληγές του έρωτα. Ένα έργο για την ομορφιά ως πηγή δυστυχίας.
Επιλέγω αυτό το «γυναικείο έργο» να το ερμηνεύσει ολόκληρο μια γυναίκα ηθοποιός, η Βασιλική Τρουφακου, αντιμετωπίζοντας μέσα σε μια ώρα πολλαπλούς ρόλους της ιστορίας, αντρικούς και γυναικείους, νεότερης και μεγαλύτερης ηλικίας, γιατί θέλω να διερευνήσουμε, κόντρα στα ερμηνευτικά και σκηνοθετικά στερεότυπα, τη γυναικεία ταυτότητα και το γυναικείο σώμα ως πολύμορφο σκηνικό βίωμα και ως πηγή σύνδεσης με τη ρίζα του τραγικού.
Συνοδοιπόρος σε αυτή τη σκηνική διαδρομή ως πολύτιμος συνομιλητής είναι ο ρυθμός, μέσα από το τελετουργικό ηχητικό τοπίο των κρουστών του Νίκου Τουλιάτου».
Η παράσταση που θα συνοδεύεται από αγγλικούς υπέρτιτλους δημιουργήθηκε στο Διεθνές Εργαστήριο Αρχαίου Δράματος του Φεστιβάλ Φιλίππων στη Βουλγαρία υπό την Καλλιτεχνική Διεύθυνση του Θοδωρή Γκόνη.
Συντελεστές
Μετάφραση: Γιάγκος Ανδρεάδης
Σκηνοθεσία - Κίνηση: Ιόλη Ανδρεάδη
Διασκευή: Ιόλη Ανδρεάδη & Άρης Ασπρούλης
Κοστούμια: Ioanna Kourbela
Διασκευή τραγουδιού: Danai Nielsen
Φωτογραφίες: Κική Παπαδοπούλου & Ηλίας Κοτσιρέας
Ελένη, Τεύκρος, Χορός, Μενέλαος, Τροφός, Κάστωρ & Πολυδεύκης: Βασιλική Τρουφάκου
Ζωντανά επί σκηνής ο μουσικός περφόρμερ Νίκος Τουλιάτος
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας