«Το τίμημα του να παίζεις το Θεό»

Ο δρ Τζέκιλ είναι ένας σεβαστός και φιλάνθρωπος γιατρός που προσπαθεί να κατανοήσει τον ανθρώπινο ψυχισμό και τη σύγκρουση μεταξύ καλού και κακού στον άνθρωπο. Φτάνει να πειραματίζεται με τον εαυτό του: δημιουργεί ένα εκχύλισμα που του επιτρέπει να χωρίσει αυτές τις δύο πλευρές της προσωπικότητάς του και να μεταμορφώνεται σε έναν άλλον άνθρωπο, τον κύριο Χάιντ, ο οποίος είναι σαδιστής, βίαιος, χωρίς ηθικούς φραγμούς και χωρίς επίγνωση των συνεπειών για τα ανοσιουργήματά του στη βικτωριανή Αγγλία. Κι έπειτα τα πράγματα γίνονται ανεξέλεγκτα. «H Παράξενη Υπόθεση του δρ Τζέκιλ και του Κύριου Χάιντ» το έργο του Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον που εκδόθηκε το 1886 και αποτελεί ένα διαχρονικό αριστούργημα της γκόθικ λογοτεχνίας με τα αναπάντητα ερωτήματα που έχει θέσει για την αληθινή φύση του ανθρώπου αλλά και τα όρια της ηθικής του, αναβιώνει στη σκηνή του Θεάτρου Μικρό Αργώ από τον Πάρη Μαντόπουλο και την ομάδα Θεάτρου και Χορού 4Play μέχρι την 1η Ιουνίου.

Ο Πάρης Μαντόπουλος είναι ο άνθρωπος που υπογράφει τη σκηνοθεσία, χορογραφία και διασκευή του έργου και το άτομο από το οποίο ζητήσαμε να μας απαντήσει για το πώς απέδωσε την εσωτερική σύγκρουση του Τζέκιλ και του Χάιντ αλλά και το πως εξετάζει τις σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης φύσης και τα όρια της ηθικής. Που πηγαίνει αυτό που καταπνίγουμε αναρωτιέται και στην παράσταση σωματικοποιεί τον διχασμό της προσωπικότητας παραδίδοντάς μας μια αλληγορία για την αλαζονεία του ανθρώπου.

Τι πυροδότησε την ενασχόλησή σας με το έργο;

"Η Παράξενη Υπόθεση του δρ Τζέκιλ και του Κύριου Χάιντ" αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση, ακριβώς γιατί θίγει καίρια υπαρξιακά, ηθικά και κοινωνικά ζητήματα μέσα από ένα βαθιά συμβολικό αφήγημα. Αυτό που με ενέπνευσε προσωπικά να το μεταφέρω στη σκηνή ήταν η επικαιρότητα της εσωτερικής σύγκρουσης που βιώνει ο ήρωας – μια σύγκρουση ανάμεσα στο κοινωνικά αποδεκτό και στο απωθημένο, ανάμεσα στην ηθική και την επιθυμία, στο φως και το σκοτάδι που όλοι κουβαλάμε μέσα μας. Στον πυρήνα του έργου βρίσκεται ένα ερώτημα που με απασχολεί έντονα και ως δημιουργό: Μπορεί ο άνθρωπος να διαχωρίσει το "καλό" από το "κακό" χωρίς να καταστραφεί;

Ζούμε σε μια εποχή που μας "υποχρεώνει" να είμαστε πάντα σωστοί, λειτουργικοί, παραγωγικοί. Αυτό όμως δημιουργεί πίεση, ενοχή, καταπίεση επιθυμιών – το τέλειο υπόβαθρο για έναν "Χάιντ" να γεννηθεί. Το έργο έγινε για μένα μέσο καλλιτεχνικής και κοινωνικής αναζήτησης: πού πηγαίνει αυτό που καταπνίγουμε; Τι κάνουμε με το κομμάτι του εαυτού μας που δεν χωράει στα πρότυπα; Η εσωτερική πάλη του Τζέκιλ δεν είναι εύκολο να αποδοθεί με λόγια. Γι' αυτό με ενέπνευσε να δουλέψω με σωματικές τεχνικές, όπως το contact improvisation, ώστε το κοινό να "δει" τη μεταμόρφωση, να τη βιώσει σχεδόν σωματικά. Ουσιαστικά, με συγκίνησε η δυνατότητα να μιλήσουμε για ψυχική διάσπαση χωρίς ρεαλισμό, αλλά με θεατρική τόλμη και ποιητικότητα.

Η σχέση επιστήμης – ηθικής, η επιθυμία να "βελτιώσουμε" τον εαυτό μας, η ανάγκη να ξεφύγουμε από όρια, με προβληματίζουν βαθιά. Το έργο είναι μια αλληγορία για την ανθρώπινη αλαζονεία, για το τίμημα του να παίζεις τον Θεό. Αυτό το στοιχείο ήθελα να φέρω στο προσκήνιο, όχι μόνο ως δράμα αλλά ως σύγχρονο ερώτημα προς το κοινό.

Πολλές φορές αναρωτιόμαστε: «Ήμουν εγώ που έκανα αυτό; Ή κάτι άλλο μέσα μου;». Η σκηνοθετική μου προσέγγιση βασίστηκε σε αυτό ακριβώς το ρήγμα: ότι ο άνθρωπος δεν είναι ενιαίος, αλλά θραυσματικός, και ότι η αλήθεια του δεν είναι στα λόγια, αλλά στην πάλη του σώματος, της φωνής, της σιωπής. Αυτό που με ενέπνευσε τελικά, ήταν ότι το Jekyll and Hyde δεν ζητά απάντηση — προκαλεί συνειδητοποίηση. Και αυτή η διαδικασία – σκοτεινή, επικίνδυνη, αλλά αναγκαία – είναι για μένα ο λόγος που άξιζε να ζωντανέψει στη σκηνή.

Ο άνθρωπος έχει μέσα του φωτεινές και σκοτεινές δυνάμεις- τι αγώνας χρειάζεται για να μην επικρατήσει το σκοτάδι;

Ο άνθρωπος είναι ένα πλάσμα αντιθέσεων. Μέσα του συνυπάρχουν οι φωτεινές και οι σκοτεινές δυνάμεις: η αγάπη και ο εγωισμός, η λογική και το πάθος, η καλοσύνη και η βία. Ο αγώνας για να μη νικήσει το σκοτάδι είναι καθημερινός και βαθιά προσωπικός. Δεν είναι εύκολος, γιατί το σκοτάδι πολλές φορές μάς σαγηνεύει — προσφέρει δύναμη, απελευθέρωση, ακόμα και απόλαυση.

Αυτός ο αγώνας απαιτεί συνείδηση, αυτογνωσία και θάρρος. Χρειάζεται να μπορούμε να κοιτάξουμε κατάματα τον "Χάιντ" μέσα μας, χωρίς να τον αγνοήσουμε αλλά και χωρίς να του παραδοθούμε. Ο Δρ. Τζέκιλ απέτυχε, ακριβώς γιατί πίστεψε ότι μπορεί να διαχωρίσει εντελώς το καλό από το κακό μέσα του, σαν να μην τον αφορούσε η σκοτεινή πλευρά του.

Η πραγματική δύναμη όμως ίσως βρίσκεται όχι στον διαχωρισμό, αλλά στην αποδοχή και τη διαχείριση αυτών των αντιθέσεων. Να μάθουμε να ζούμε με τα σκοτάδια μας, αλλά να μην τους επιτρέπουμε να καθορίζουν τις πράξεις μας. Να επιλέγουμε, ξανά και ξανά, το φως όχι επειδή το σκοτάδι δεν υπάρχει, αλλά επειδή αξίζει να το παλεύουμε.

Γιατί δεν αφήνει κανείς την επικράτηση του σκοτεινού εαυτού - είμαστε καλοί από πεποίθηση ή από το φόβο της τιμωρίας;

Ίσως τελικά, δεν είμαστε τόσο καλοί όσο νομίζουμε αλλά απλώς πειθαρχημένοι. Ίσως το φως που προβάλλουμε είναι απλώς μια μάσκα που φοράμε από ανάγκη για να ανήκουμε, να επιβιώνουμε, να μην τιμωρηθούμε.

Ο Χάιντ μέσα μας δεν λογαριάζει νόμους. Δεν φοβάται. Δεν ντρέπεται. Εμείς, όμως, διδασκόμαστε από παιδιά ότι το σκοτάδι είναι επικίνδυνο, ανεξέλεγκτο, απαγορευμένο. Και χτίζουμε γύρω του τείχη με κανόνες, ηθικές, ποινές. Αλλά αν δεν υπήρχε τιμωρία, αν δεν υπήρχε κοινότητα να μας κοιτάξει με αποστροφή... ποιον εαυτό θα διαλέγαμε;

Και τότε γεννιέται το πιο ανησυχητικό ερώτημα: Είμαστε καλοί επειδή το πιστεύουμε, ή επειδή δεν μας συμφέρει να είμαστε κακοί; Ίσως η αληθινή καλοσύνη να δοκιμάζεται μόνο εκεί που δεν υπάρχει έλεγχος. Εκεί που είμαστε μόνοι με τον εαυτό μας. Εκεί, αν διαλέξουμε το φως, ίσως κάτι να σημαίνει.

Όμως, θέλω να πιστεύω ότι υπάρχει και κάτι βαθύτερο. Ότι δεν είμαστε απλώς καλοί επειδή δεν μας «παίρνει» να είμαστε κακοί. Πιστεύω ότι πολλοί άνθρωποι επιλέγουν συνειδητά το καλό όχι από φόβο, αλλά από πεποίθηση. Από αξίες, από ενσυναίσθηση, από αληθινή επιθυμία να μην πληγώσουν τους άλλους.

Το έργο Jekyll and Hyde θέτει ακριβώς αυτό το δίλημμα: τι γίνεται όταν έχουμε τη δύναμη να αφήσουμε τον σκοτεινό μας εαυτό ελεύθερο, χωρίς συνέπειες; Τι διαλέγουμε τότε; Κι εκεί αποκαλύπτεται ποιοι πραγματικά είμαστε.

Τι προκλήσεις αντιμετωπίσατε στην απόδοση του έργου και πώς το προσεγγίσατε σκηνοθετικά;

Η πιο εμφανής πρόκληση ήταν η εμφάνιση της διττής προσωπικότητας του Δρ. Τζέκιλ και του κ. Χάιντ. έτσι ώστε να αποδοθεί η εσωτερική σύγκρουση ενός ανθρώπου που παλεύει με το "καλό" και το "κακό" μέσα του. Στη σύγχρονη ερμηνεία, αυτή η διττότητα μπορεί να μεταφραστεί σε θέματα όπως ψυχικές διαταραχές, κοινωνικές μάσκες ή ηθικά διλήμματα. Οι ηθοποιοί καλούνται να μεταμορφώνονται μπροστά στο κοινό, πολλές φορές χωρίς αλλαγή κοστουμιού ή σκηνικού. Αυτό απαιτούσε σωματική διαφοροποίηση όπως η στάση το βάδισμα οι κινήσεις, φωνητική αλλαγή όπως διαφορετικός τόνος, χρώμα, ρυθμός και ψυχολογική εμβάθυνση έτσι ώστε να αποδώσουν το χάσμα αλλά και τις λεπτές συνδέσεις μεταξύ των δύο πλευρών. Και όλες αυτές οι μεταμορφώσεις να μην καταλήγουν σε υπερβολή ή καρικατούρα, αλλά να εμπνέουν ενσυναίσθηση και προβληματισμό.

Επίσης μια άλλη πρόκληση ήταν η θεατρική απόδοση έτσι ώστε να τονίσει την ψυχολογική ένταση αντί για τον ρεαλισμό, να μεταφερθούμε στη βικτωριανή εποχή αλλά ο Χάιντ να ζωντανεύει ως "το εγώ του σήμερα", μια αντανάκλαση της καταπίεσης, του τραύματος ή της κοινωνικής απόρριψης.

Η σημερινή θεατρική παρουσίαση του Jekyll and Hyde δεν είναι απλώς μια ιστορία τρόμου – είναι μια ψυχολογική μελέτη και ένας καθρέφτης της κοινωνίας. Το έργο δεν αποσκοπεί μόνο στο να εντυπωσιάσει, αλλά στο να προβληματίσει και να προκαλέσει εσωτερική αναζήτηση στο θεατή.

Η σκηνοθετική προσέγγιση της αντίθεσης ανάμεσα στον Δρ. Τζέκιλ και τον κ. Χάιντ αποτελεί πυρήνα της παράστασης, καθώς ολόκληρο το έργο βασίζεται στη διχασμένη φύση του ανθρώπου. Η πρόκληση ήταν να αποδοθεί αυτή η εσωτερική σύγκρουση με θεατρικά μέσα που δεν είναι απλώς επιφανειακά, αλλά ουσιαστικά και εκφραστικά.

Ετσι τον ρόλο του Χάιντ τον ερμηνεύουν τρεις ηθοποιοί ώστε να τονιστεί η εξωτερική σύγκρουση – σαν ο Χάιντ να είναι μια σκιά που ακολουθεί ή διεκδικεί τον έλεγχο του Τζέκιλ.

Οι μεταμορφώσεις συνοδεύονται από ηχητικές παρεμβολές όπως παραμορφωμένοι ήχοι αναπνοής, και ψίθυροι. Η σωματικότητα και ο ρυθμός της κίνησης διαφοροποιούνται : Ο Τζέκιλ κινείται με ακρίβεια, ηρεμία και λογική ενώ Ο Χάιντ είναι πιο ζωώδης, σπασμωδικός, σχεδόν απειλητικός – χρησιμοποιεί περισσότερο το σώμα του για να "επιτεθεί" στο χώρο.

Στις μεταμορφώσεις, αυτά τα στοιχεία συγκρούονται στο σώμα του ηθοποιού, δημιουργώντας έναν χορό εσωτερικού χάους. Καθώς η παράσταση προχωρά, αφήσαμε τη "μάσκα" του Τζέκιλ να διαβρώνεται σταδιακά, να τσαλακώνεται. Οι κινήσεις του Τζέκιλ μοιάζουν να μολύνονται από τη βία και την ένταση του Χάιντ. Το κοινό νιώθει πως η σύγκρουση δεν έχει νικητή – ο ένας διεισδύει στον άλλο.

Η σύγκρουση δεν παρουσιάστηκε σαν απλό δίπολο "καλού-κακού", αλλά σαν τραγωδία της ανθρώπινης φύσης: μια διαρκής μάχη αυτοελέγχου, επιθυμίας και ενοχής. Σκηνοθετικά, στόχος μας ήταν να εμπλέξουμε το κοινό συναισθηματικά, ώστε να δει κάτι από τον εαυτό του τόσο στον Τζέκιλ όσο και στον Χάιντ.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Θέατρο Μικρό Αργώ (Ελευσινίων 15, Αθήνα)

Κάθε Παρασκευή, Σάββατο στις 21:00 και Κυριακή στις 20:00

Εισιτήρια 10-15€ Προπώληση στο ταμείο του θεάτρου και more.com

H Παράξενη Υπόθεση του δρ Τζέκιλ και του Κύριου Χάιντ

του Robert Louis Stevenson

Σκηνοθεσία-Χορογραφία-Διασκευή: Πάρης Μαντόπουλος

Μετάφραση: Ιφιγένεια Ντούμη

Σκηνογραφία: Πάρης Μαντόπουλος

Ενδυματολογία: Σοφία Παντουβάκη

Φωτισμοί: Θωμάς Οικονομάκος

Μουσική Επιμέλεια: Πάρης Μαντόπουλος

Βοηθός Σκηνοθέτη – Επιμέλεια Γραφιστικών: Κωνσταντίνα Ευθυμίου

Παίζουν: Γιώργος Καφετζόπουλος, Ιώ Λατουσάκη, Ράνια Αθανασοπούλου, Μιχάλης Κουτσκουδής, Σάββας Σωτηρόπουλος