«Η βία δεν είναι το αναπόφευκτο πεπρωμένο μας»

Μια τυχαία συνάντηση. Ενας έρωτας. Γάμος, οικογένεια. Αυτό που λέμε σχέση ζωής. Και μετά, όταν όλα πάνε στραβά, η απορία: Πόσο γνωρίζουμε τον πιο κοντινό μας άνθρωπο; Πού ακριβώς κρύβεται η βία μέσα σε κάποιους ανθρώπους; Και κυρίως: Είναι τελικά η βία ένα αναπόφευκτο στοιχείο της ανθρώπινης φύσης ή προϊόν των κοινωνικών και πολιτισμικών συνθηκών μέσα στις οποίες μεγαλώνουμε;

Με τη χαρακτηριστική αμεσότητα και οξυδέρκεια που χαρακτηρίζει την αφηγηματική ικανότητα του Ντένις Κέλι, ακόμα και όταν φτάνει να περιγράφει το αποτρόπαιο, στον μονόλογό του «Girls and Boys» που φέρει επάξια εις πέρας η Νατάσα Εξηνταβελόνη, ο συγγραφέας δεν σκιαγραφεί μόνο έναν πολύπτυχο γυναικείο χαρακτήρα, αλλά ψηλαφεί τη ρίζα της βίας στον άντρα.

Αποτυπώνοντας με χάρη και ρυθμό τη γυναικεία ψυχοσύνθεση η πρωταγωνίστρια καταφέρνει να ισορροπεί ανάμεσα στους πολλαπλούς ρόλους που η γυναικεία ταυτότητα κουβαλά. Και, πότε με χιούμορ, πότε με συγκίνηση, αρχίζει να διηγείται τις αναμνήσεις της: «Δεν θυμάμαι ακριβώς πότε τα πράγματα μεταξύ μας άρχισαν να πηγαίνουν στραβά – θυμάμαι μόνο ξαφνικά να βρίσκομαι μέσα σε αυτό». Σιγά σιγά διαφαίνονται οι αποχρώσεις της βίας στην καθημερινότητα μιας οικογενειακής ευτυχίας που σταδιακά γίνεται αγωνιώδης. Και καθώς η πρωταγωνίστρια μοιράζεται μαζί μας στιγμιότυπα από την κοινή ζωή, αξιοποιώντας οπτικοακουστικά μέσα, μας κάνει μάρτυρες ενός ντοκιμαντέρ που γυρίζεται μπροστά μας για να εξετάσουμε μαζί της, ψηφίδα ψηφίδα, μια ιστορία τραγικής απώλειας.

• Ποια είναι τα στοιχεία του έργου που σας ώθησαν σε αυτή την επιλογή; (ρωτήσαμε τη Λητώ Τριανταφυλλίδου που υπογράφει τη σκηνοθεσία και τη μετάφραση του έργου).

Το έργο με τράβηξε εξαρχής λόγω του εξαιρετικά σύνθετου γυναικείου χαρακτήρα του. Η ηρωίδα, παρότι έχει επιβιώσει ενός ανείπωτου, βίαιου περιστατικού, δεν παγιδεύεται στον ρόλο του θύματος. Ετσι, το έργο ήρθε να απαντήσει σε μια δική μου βαθύτερη δημιουργική αναζήτηση: πώς απεικονίζουμε τη γυναίκα επί σκηνής, με όλη τη συνθετότητα της μορφής και της εμπειρίας της; Πιστεύω πως είναι σημαντικό –και πλέον αναγκαίο– να βλέπουμε γυναικείους χαρακτήρες που ξεφεύγουν από τα στερεότυπα της εποχής τους. Οχι, δηλαδή, τις «δυνατές γυναίκες» της ποπ κουλτούρας, που συχνά μοιάζουν μονοδιάστατες, ούτε και τις «ευαίσθητες» ή «αβοήθητες» γυναίκες που συναντούμε στο κλασικό θεατρικό ρεπερτόριο. Πόσο συχνά έχουμε τη σκηνική ευκαιρία να δούμε γυναικείους χαρακτήρες που φέρουν αντιφάσεις; Που κουβαλούν θυμό, ενοχές, χιούμορ, τρυφερότητα, πνευματικότητα; Που είναι απρόβλεπτες και ακατάτακτες – και γι’ αυτό, ενίοτε, τρομακτικές; Η ηρωίδα του Κέλι ενσαρκώνει αυτό ακριβώς το είδος γυναίκας. Είναι βαθιά ανθρώπινη – και σε αυτή, τελικά, την απεικόνιση, βρίσκουμε και το πολιτικό στοιχείο του έργου.

Μέσα από την αφήγηση της ιστορίας της, η ηρωίδα δεν αποκαλύπτεται απλώς ως φορέας ενός τραγικού προσωπικού βιώματος. Αντίθετα, φαίνεται η ίδια να προσπαθεί να κατανοήσει –και να αναβιώσει– τους τρόπους με τους οποίους αναδύεται ένα ολόκληρο πλέγμα κοινωνικών μηχανισμών που κανονικοποιούν τη βία στην καθημερινότητά μας: μέσα στην οικογένεια, στις ερωτικές σχέσεις, στις διακριτές εκφάνσεις των εμπειριών και της προσωπικότητάς μας.

• Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίσατε στο ανέβασμά του;

Η προσπάθεια ανάδειξης αυτού του προβληματισμού σχετικά με τη φύση της βίας αποτέλεσε για μένα τη μεγαλύτερη δημιουργική πρόκληση: Πώς μπορεί να αποδοθεί θεατρικά μια εμπειρία τόσο ωμή και ακραία, χωρίς να διολισθήσουμε ούτε στον μελοδραματισμό ούτε στην απάθεια; Πώς να διατηρηθεί η ευθύτητα της ηρωίδας και το δικαίωμα στο γέλιο και στην ειρωνεία, χωρίς να υποβαθμιστεί το βάρος της τραγικής εμπειρίας; Και κυρίως: Πώς μπορεί να ειπωθεί αυτή η ιστορία με τρόπο που να μην προκαλεί απλώς σοκ, αλλά να γεννά στο κοινό διάθεση για ουσιαστική συζήτηση και προβληματισμό;

• Είναι η βία αναπόφευκτο στοιχείο της ανθρώπινης φύσης ή αποτέλεσμα των κοινωνικών και πολιτισμικών συνθηκών που μας διαμορφώνουν;

Στην αρχική μου έρευνα για το έργο, στάθηκα στο γεγονός ότι ο συγγραφέας. που αγγίζει συχνά το ζήτημα της βίας στα έργα του, το έγραψε προβληματιζόμενος σχετικά με τις ρίζες και τις επιπτώσεις της ανδρικής βίας. Κι εδώ φαίνεται να εστιάζει στη βία ως αναπόφευκτο χαρακτηριστικό της λεγόμενης «ανδρικής φύσης». Αυτή η προσέγγιση, αν και ιδιαίτερα προκλητική, με βρίσκει να διαφωνώ: δεν πιστεύω ότι η βία είναι αναπόφευκτο χαρακτηριστικό ενός φύλου, ούτε ότι τα χαρακτηριστικά που ενδέχεται να συνδέονται με αυτήν είναι εκ φύσεως αναπόφευκτα.

Το ερώτημα σχετικά με τη «φυσικότητα» ή μη της βίας μάς φέρνει αντιμέτωπους με ένα από τα παλαιότερα και βαθύτερα διλήμματα της ανθρώπινης σκέψης: Είναι η συμπεριφορά μας αποτέλεσμα της φύσης μας ή του περιβάλλοντός μας (nature vs nurture); Ισως η επιλογή της βίας, η ορμή για βιαιοπραγία, να μην είναι ούτε αναπόδραστα έμφυτη ούτε αποκλειστικά επίκτητη· πρόκειται, μάλλον, για μια τάση που ενυπάρχει στον άνθρωπο, αλλά ενεργοποιείται, εκφράζεται ή καταστέλλεται ανάλογα με το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο που τη διαμορφώνει.

Μάλλον δεν γεννιόμαστε βίαιοι – αλλά σίγουρα μπορούμε να γίνουμε. Αυτή ακριβώς η δυνατότητα καθιστά αναγκαίο τον διαρκή προβληματισμό και την επαγρύπνηση απέναντι στη βία. Γιατί το κρίσιμο ερώτημα, στο τέλος, δεν είναι απλώς αν η βία είναι μέρος της φύσης μας ή τάση του φύλου μας. «Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε αυτή την κληρονομιά;» – αυτή είναι η καίρια ερώτηση. Ποια ατομική και συλλογική ευθύνη φέρουμε όταν αναπαράγουμε ή ανεχόμαστε συμπεριφορές βίας; Και ποιοι μηχανισμοί –θεσμικοί, πολιτισμικοί, καλλιτεχνικοί– μπορούν να λειτουργήσουν ως αντίβαρο;

• Εσείς πώς απαντάτε;

Η βία δεν είναι το αναπόφευκτο πεπρωμένο μας. Μπορεί να είναι μια βαθιά ριζωμένη εμπειρία για τον καθένα μας –είτε ως πράξη είτε ως τραύμα– αλλά δεν είναι κάτι που μας καθορίζει αμετάκλητα. Υπάρχουν τρόποι να μετατρέψουμε τον πόνο ή τη βία που δεχόμαστε σε κάτι θετικό, δημιουργικό και ουσιαστικό. Και αυτούς τους τρόπους οφείλουμε να τους αναζητούμε – προσωπικά και συλλογικά.

• ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Θέατρο Βασιλάκου - Μαριάννα Τόλη (Προφήτου Δανιήλ 3, 2110132002, Αθήνα) | «Girls & Boys» του Dennis Kelly με τη Νατάσα Εξηνταβελώνη | Μετάφραση - σκηνοθεσία: Λητώ Τριανταφυλλίδου | Σκηνικά: Δημήτρης Πολυχρονιάδης | Μουσική: Αλεξάνδρα Κατερινοπούλου | Κίνηση: Κωνσταντίνος Παπανικολάου | Φωτισμοί: Αντώνης Διρχαλίδης | Φωτογραφίες - βίντεο: Δέσποινα Σπύρου | Στα βίντεο της παράστασης εμφανίζονται η Κάτια και ο Νικόλας | Κάθε Δευτέρα-Τρίτη στις 21.00 μέχρι 27 Μαΐου | Εισιτήρια 16-18 ευρώ. Προπώληση more.com