Η Λυρική συνομιλεί με την Τεχνητή Νοημοσύνη

Τι σχέση μπορεί να έχει η Τεχνητή Νοημοσύνη με ένα εμβληματικό για τη γκόθικ αφήγηση διήγημα του προπερασμένου αιώνα από τον Έντγκαρ Άλαν Πόε; Την απάντηση μπορεί να αναζητήσει κανείς στην Εναλλακτική Λυρική Σκηνή που για τρείς ακόμη παραστάσεις (8, 10 και 11 Μαΐου) ανεβάζει την όπερα «The Fall of the House of Commons» που έχει συνειρμική αφετηρία το αρχετυπικό διήγημα «Η πτώση του οίκου των Άσερ» του 1839.

Σε αυτή τη σύγχρονη φουτουριστική όπερα για τη μυστηριώδη συνύπαρξη ανθρώπινης και τεχνητής νοημοσύνης, σε μουσική Ορέστη Παπαϊωάννου, σύλληψη – δραματουργία Αλέκου Λούντζη και λιμπρέτο Αλέκου Λούντζη και Ορφέα Απέργη, ζωντανεύει, μέσα από τη σκηνοθετική ματιά του Αλέξανδρου Ευκλείδη, ένας κόσμος που αν και φανταστικός δε φαίνεται να απέχει και τόσο από τον δικό μας.

Συνομιλώντας με το πρωτότυπο κείμενο όπου οίκος και ένοικοι συγχωνεύονται σε ένα κλειστό κύκλωμα, το έργο ιχνογραφεί τους ήχους που παράγει η ζωή εντός και εκτός των τειχών του πιο κοινού διαμερίσματος του σήμερα, με την οθόνη σε κυρίαρχο πλάνο και τη συνύπαρξη ανθρώπινης και τεχνητής νοημοσύνης εντός του.

Από τον πύργο με τους υπηρέτες του 19ου αιώνα μέχρι τις αστείρευτες ψηφιοποιημένες υπηρεσίες του 21ου αιώνα, στην υπόθεση του έργου, που αναπτύσσεται σε πέντε σκηνές, συναντάμε ένα ραγισμένο ζευγάρι, Αυτόν και Αυτή, τη σωσία της απούσας συντρόφου επισκέπτρια Δανάη και την δεσποτική πανταχού παρούσα και επιβλέπουσα ψηφιακή βοηθό Έρικα_7 που καταγράφει τη μνήμη του Οίκου και δίνει λύσεις στο συμβιωτικό σταυρόλεξο των εγκιβωτισμένων ενοίκων μέχρι το σύστημα να αγγίξει τα όριά του: όρια τελείωσης ή αυτοκαταστροφής.

Η όπερα μεταγγίζει την ασφυξία του πρωτότυπου διηγήματος στο ομογενοποιημένο και ψηφιοποιημένο παρόν, «στο κοινό εδώ και τώρα που υφαίνει το ερχόμενο σύμπαν κλειστοφοβίας του δικού μας κόσμου» σημειώνει ο Αλέκος Λούντζης που υπογράφει τη σύλληψη και δραματουργία του έργου, ενώ συνυπογράφει το λιμπρέτο μαζί με τον Ορφέα Απέργη. «Το σύμπαν των υπερσύγχρονων μητροπόλεων μοιάζει όλο και περισσότερο με κάποιο απωθημένο παρελθόν. Οι κοινωνικές τάξεις γίνονται (ξανά) υγειονομικές ζώνες, οι συνοικίες οχυρώνονται σαν κάστρα και στα μεταξύ τους σύνορα αχνοφαίνονται (διαφορετικά) οδοφράγματα. Η μοντέρνα διαβίωση μοιάζει όλο και πιο ιδιωτική, στεγανοποιημένη, διασυνδεδεμένη με μη τόπους και εικονικούς συνομιλητές. Τα αγαθά παραδίδονται κατ' οίκον, οι σχέσεις δημιουργούνται και εκρήγνυνται στο εσωτερικό, οι φαντασιώσεις σταματάνε στον θυρωρό. Το αυτάρκες σύμπαν του Οίκου, πριν καταρρεύσει σε κομμάτια, στέκει διπλωμένο και εύφλεκτο, ένα ζαρωμένο και σφηνωμένο συρτάρι σε μια θηριώδη οικοδομή. Είναι το πιο κοινό (common) διαμέρισμα, εστία και βασίλειο των τελευταίων κοινών (commons)» παρατηρεί.
Διατηρώντας το ίχνος του πρωτότυπου για τις φοβίες δωματίου η όπερα των Commons φιλοδοξεί να συνδέσει τη μοναδικότητα του εμβληματικού Οίκου με την πιο συνηθισμένη σύγχρονη οικία, αντιδιαστέλλοντας έννοιες όπως το «υψηλό» και το «κιτς» και να συνδυάσει μουσικά ιδιώματα από την αρχειοθήκη του κλασικού μελοδράματος μέχρι την πολυστιλιστική επανασυναρμολόγηση της μεταμοντέρνας μουσικής.

Η οπτική για το «ραγισμένο οικοσύστημα των μεταμοντέρνων πόλεων» σφραγίζει όλους τους συντελεστές του έργου.

Η μουσική σύνθεση του Ορέστη Παπαϊωάννου αναδεικνύει το δίπολο μεταξύ ανθρώπινου και τεχνητού, αλλά αποτελεί κι ένα σχόλιο στο θέμα του ρόλου των σημερινών δημιουργών και του «τι είναι τελικά Πρωτότυπο» – κάτι που φαίνεται να διακυβεύει σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη. Σε μια διαρκεί αντιπαράθεση, αντλεί από ευρεία γκάμα ειδών εστιάζοντας στις νέες υβριδικές κατευθύνσεις της φωνητικής μουσικής στον 21ο αιώνα, ενώ η ενορχήστρωση έχει σχεδιαστεί για μικρό σύνολο που θυμίζει τζαζ μπάντα (τρομπέτα, σαξόφωνο / κλαρινέτο, τρομπόνι, κρουστά, συνθεσάιζερ, κοντραμπάσο) υπηρετώντας την αστική θεματική του έργου αλλά και τη χρήση τζαζ στοιχείων. Όπως επισημαίνει: «Το The Fall of the House of Commons υιοθετεί μια πλουραλιστική και εκλεκτική μουσική προσέγγιση που αντικατοπτρίζει τις θεματικές αντιθέσεις του λιμπρέτου, όπως παρόν – παρελθόν, ανθρώπινο – τεχνητό, σύγχρονο – παραδοσιακό, τάξη – χάος. Μέσω αυτής της λογικής προκύπτουν τόσο διχοτομίες όσο και προσμείξεις φαινομενικά αντιθετικών στοιχείων, όπως για παράδειγμα η τονική και ατονική γλώσσα, η ομιλία και το τραγούδι, δημιουργώντας μουσικά ή εκφραστικά υβρίδια. Έτσι, το έργο δεν ακολουθεί μία αέναη φόρμα αλλά είναι διαχωρισμένο σε μικρότερα μουσικά επεισόδια-"ταμπλό", που διακόπτουν εσκεμμένα τη ροή του».

Επιχειρώντας να αναδείξει την απόσταση και την εγγύτητα με το φουτουριστικό κόσμο που γίνεται μέρος της σύγχρονης πραγματικότητας, ο Αλέξανδρος Ευκλείδης που υπογράφει τη σκηνοθεσία της παράστασης, που διαδραματίζεται σε ένα διαμέρισμα-κουτί, υπογραμμίζει πως «στο έργο μάς απασχολεί η σχέση μας με τη νέα εποχή, η καθημερινότητά μας σε έναν καινούριο κόσμο όπου άνθρωποι και μηχανές συμβιώνουν και αλληλεπιδρούν. Ο οίκος των Άσερ στη δική μας εκδοχή γίνεται το κοινό σπίτι. Το σπίτι των κοινών ανθρώπων που ζουν σε πανομοιότυπα διαμερίσματα μια προδιαγεγραμμένη ζωή. Μια ζωής εγκλεισμού και μοναξιάς».

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

The Fall of the House of Commons

8, 10, 11 Μαΐου 2025

Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής – ΚΠΙΣΝ

Ώρα έναρξης: 20.30 (Κυριακή: 19.30)

Μουσική: Ορέστης Παπαϊωάννου

Σύλληψη, δραματουργία: Αλέκος Λούντζης

Λιμπρέτο: Αλέκος Λούντζης, Ορφέας Απέργης

Μουσική διεύθυνση: Μιχάλης Παπαπέτρου

Σκηνοθεσία: Αλέξανδρος Ευκλείδης

Σκηνικό, κοστούμια: Γιάννης Κατρανίτσας

Σχεδιασμός βίντεο: Μάριος Γαμπιεράκης, Χρυσούλα Κοροβέση

Σχεδιασμός φωτισμών, χαρτογράφηση προβολών: Χρήστος Τζιόγκας

Έρικα-7: Χρύσα Μαλιαμάνη

Αυτός: Γεώργιος Ιατρού

Δανάη: Μιράντα Μακρυνιώτη

Συζητητής: Αλέξιος Ζερβάνος

Κώστας Τζέκος κλαρινέτο, σαξόφωνο, Σπύρος Αρκούδης τρομπέτα, Γιώργος Κρίμπερης τρομπόνι, Χάρης

Παζαρούλας κοντραμπάσο, Καζούγιο Τσουνεχίρο κρουστά, Φρίξος Μόρτζος πλήκτρα

Εισιτήρια 10- 20€

Προπώληση: Ταμεία Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ΚΠΙΣΝ (τηλ.: 2130885700, καθημερινά 9.00-21.00)

www.nationalopera.gr. Ομαδικές πωλήσεις: 2130885742. ticketservices.gr