Μία συγκλονιστική θεατρική «Μεταμόρφωση» του Κάφκα στην Αθήνα

Το Ίδρυμα Franz Kafka Society της Πράγας χαρακτήρισε την παράσταση ως «μια από τις σημαντικότερες θεατρικές επιτελέσεις έργου του Κάφκα στην παγκόσμια ιστορία»: αναφέρεται στη «Μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα, και τη θεατρική μεταφορά του λογοτεχνικού αριστουργήματος του 20ού αιώνα από το Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών, με τη Σίσσυ Δουτσίου να ξεχωρίζει σε έναν ρόλο ζωής επιτυγχάνοντας να ενσαρκώσει στην πραγματικότητα και μπροστά στα μάτια του κοινού την μεταμόρφωση, σε έναν καθηλωτικό ερμηνευτικό άθλο.

Η αποδοχή του είναι τέτοια ώστε να παρουσιάζεται για πέμπτη συνεχή χρονιά σε σκηνοθεσία του Τάσου Σαγρή κάθε Σάββατο βράδυ στις 23:30, αυτή τη φορά στο θέατρο Olvio.

Η «Μεταμόρφωση» με την υποστήριξη του Πολιτιστικού Τσέχικου Κέντρου Αθήνας, παίρνει μέρος στο εκτενές πολιτιστικό αφιέρωμα για την επέτειο των 100 χρόνων από τον θάνατο του Franz Kafka, που οργανώνεται με την συμμετοχή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, του Ινστιτούτο Γκαίτε, της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών και άλλων φορέων.

Στο κείμενο που ακολουθεί ο σκηνοθέτης της παράστασης Τάσος Σαγρής μας εξηγεί τη σημασία του έργου και τον αντίκτυπό του στο σήμερα.

"Μεταμόρφωση"- Ο Φραντς Κάφκα στην εποχή μας

Ένα πρωινό, ένας υπάλληλος μετά από δέκα χρόνια συνεχούς επανάληψης του ίδιου, σταθερού, καθημερινού προγράμματος, ξαφνικά, αδυνατεί να σηκωθεί από το κρεβάτι του και να επαναλάβει τις ίδιες παγιωμένες κινήσεις. Ο κόσμος γύρω του γίνεται εχθρικός και ο ίδιος μετατρέπεται σε παράσιτο.

Ο Φραντς Κάφκα μας φέρνει αντιμέτωπους με ένα κοινωνικό πεδίο, όπου όσοι συνεχίζουν να ονειρεύονται μια διαφορετική ζωή καταρρέουν, ανατινάζοντας με την αρνητική δύναμη της ακινησίας και της απραξίας τους τα θεμέλια της ίδιας της καθημερινότητας. Ο κώδικας της υπακοής διαλύεται από αυτούς που αδυνατούν πλέον να υπακούσουν στις επιβεβλημένες και προγραμματισμένες συμπεριφορές, αυτούς που πλέον δεν μπορούν να συνεχίσουν να κάνουν, όσα «πρέπει» να συνεχίσουμε να κάνουμε.

Εκατό χρόνια μετά τον θάνατο του, το έργο του σπουδαίου Τσέχου συγγραφέα συνεχίζει να μας προσφέρει εργαλεία για να κατανοήσουμε τις κοινωνίες μας και μας ανοίγει διαδρομές για να εξερευνήσουμε τα βάθη της ψυχής μας.

Η αποξένωση που αποτυπώνει ο Κάφκα, έχει μεταμορφωθεί στην εποχή μας σε ψηφιακή επιτήρηση και αλγοριθμικό έλεγχο. Οι άνθρωποι βρίσκονται αντιμέτωποι με αόρατα συστήματα που διαμορφώνουν και καθορίζουν τις ζωές τους. Η εμμονή με την παραγωγικότητα, αντανακλά την ίδια καταπιεστική λογική που οδηγεί σε φαινόμενα όπως το burnout, την αδυναμία να ανταποκριθούμε στις επιταγές της οικονομίας, την διαρκή δυσφορία απέναντι σε όσα μας επιβλήθηκαν ως «κανονικότητα» χωρίς να τα έχουμε επιλέξει.

Η τεχνολογική αλλοτρίωση απειλεί την ανθρώπινη ταυτότητα, καθώς δημιουργούμε ψηφιακά αντίγραφα του εαυτού μας. Σήμερα, η ψηφιακή μας ταυτότητα, τα avatars μας, οι αλγοριθμικές μας προεκτάσεις δημιουργούν μια νέα μορφή καφκικής μεταμόρφωσης - είμαστε ταυτόχρονα παρόντες και απόντες, ανθρώπινοι και μη-ανθρώπινοι.

Στην εποχή των social media, η σιωπή και η αποχή είναι επαναστατικές πράξεις. Σε έναν κόσμο υπερ-παραγωγικότητας, η άρνηση συμμετοχής στα κοινωνικά δίκτυα, τις καταναλωτικές συνήθειες ή τις εργασιακές νόρμες μπορεί να είναι η πιο ριζοσπαστική επιλογή. Η «αρρώστια»- η κατάθλιψη, το άγχος, η εξουθένωση- γίνονται συχνά οι μόνες «υγιείς» αντιδράσεις, απέναντι σε ένα νοσηρό και αδιαμφισβήτητο καθεστώς.

Καθώς πλέον, οι παραδοσιακές μορφές διαμαρτυρίας αφομοιώνονται εύκολα από το σύστημα, η απλή άρνηση, η αδυναμία συνέχισης του προγράμματος, μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική στην αποκάλυψη και αποδόμηση των συστημικών αντιφάσεων.

Παρατηρούμε την νέα γενιά να επιλέγει με ενστικτώδη τρόπο την απαξία της εκπαιδευτικής διαδικασίας, την άρνηση ψυχικής δέσμευσης, επιμέλειας και συμμετοχής στο εργασιακό περιβάλλον, την παθητική και αδιάφορη στάση απέναντι στις υποσχέσεις την καριέρας, την καθυστέρηση και το σαμποτάζ των διαταγών που έρχονται από τις ανώτερες διευθυντικές βαθμίδες των εταιριών, των σχολείων και των πανεπιστημίων. Αόρατες, εσωτερικές μορφές αντίδρασης που σπάνια θα φτάσουν στις ειδήσεις αλλά αποτελούν καθημερινές πρακτικές των νέων σήμερα σε όλο τον κόσμο.

Ο Κάφκα μας διδάσκει ότι η κανονικότητα μπορεί να είναι η πιο επικίνδυνη παγίδα. Σε μια εποχή που η τεχνητή νοημοσύνη, η βιοτεχνολογία και τα ψηφιακά συστήματα επαναπροσδιορίζουν το «ανθρώπινο», σε μια καπιταλιστική συνθήκη όπου τα κράτη, οι

τράπεζες, οι πολεμικές βιομηχανίες και οι νόμοι της αγοράς θεωρούν μεγάλα κομμάτια της ανθρωπότητας ως «άχρηστους και επιζήμιους για την οικονομία πληθυσμούς», η καφκική προειδοποίηση για την ανάγκη διατήρησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας γίνεται πιο επίκαιρη από ποτέ. Σε μια αλληλουχία παγκόσμιων κρίσεων (κλιματική αλλαγή, πανδημίες, πόλεμος, οικονομικές ανισότητες), η καφκική ανάλυση της συλλογικής ευθύνης και της ατομικής παράλυσης μπροστά στα συστημικά προβλήματα αποκτά νέα σημασία.

Στην «Δίκη», για παράδειγμα, ο Κάφκα απεικονίζει ένα δικαστικό σύστημα που λειτουργεί ως ένας αχανής και αδιαπέραστος λαβύρινθος, καταδικάζοντας τον ήρωα σε μια αέναη αναζήτηση ενός εγκλήματος που δεν έχει διαπράξει. Παράλληλα, ο «Πύργος» αποκαλύπτει την γραφειοκρατία ως ένα αυτοαναφορικό σύστημα που υφίσταται μόνο για να διατηρήσει τον εαυτό του, αποξενώνοντας τον άνθρωπο από τις πραγματικές του ανάγκες.

Στην Μεταμόρφωση ο συγγραφέας δείχνει πώς οι ιεραρχικές δομές, τόσο στην οικογένεια όσο και στον εργασιακό χώρο, δημιουργούν αποξένωση και παραλογισμό. Η οικογένεια παρουσιάζεται ως μια μικρογραφία του αυταρχικού κράτους, ενώ η εργασία μετατρέπεται σε μια μορφή υποταγής. Η υπακοή στους νόμους της οικονομίας διαλύει την ανθρώπινη υπόσταση, η κατάρρευση του υποκειμένου αποκαλύπτει την αυθαίρετη και ασυνάρτητη φύση της αγοράς και του κράτους. Ο νόμος, αντί να προστατεύει τα δικαιώματα του ανθρώπου, λειτουργεί ως ένα εργαλείο καταστολής και ελέγχου. Οι οικονομικές συναλλαγές διαβρώνουν τις ανθρώπινες σχέσεις και μετατρέπουν τον άνθρωπο σε ένα απλό εργαλείο παραγωγής. Η εργασία, αντί να αποτελεί μέσο αυτοπραγμάτωσης, γίνεται μια μορφή υποδούλωσης.

Ο Κάφκα συνδέει την ατομική αλλοτρίωση με τις κοινωνικές δομές και παρουσιάζει την ψυχική κατάρρευση ως μια λογική αντίδραση σε ένα παράλογο σύστημα. Ωστόσο, παρά την απελπισία που διακατέχει τους ήρωες του, ο Κάφκα δεν παύει να πιστεύει στην ανθρώπινη ικανότητα για αντίσταση, αποσύνδεση από τα συστήματα εξουσίας και ριζική κοινωνική αλλαγή. Η σημασία της ατομικής συνείδησης, η άρνηση συμμόρφωσης και η διατήρηση της κριτικής σκέψης αποτελούν τα θεμέλια για αυτή την απελευθέρωση.

Ο Κάφκα δεν περιγράφει την εξουσία ως μια αφηρημένη έννοια, μακριά από την καθημερινή ζωή. Αντίθετα, εστιάζει στο πώς η καταπίεση βιώνεται σωματικά, συναισθηματικά και ψυχολογικά από τον απλό άνθρωπο. Με λεπτομερή τρόπο, αναλύει τις μικρές, καθημερινές στιγμές που εκδηλώνεται η εξουσία: το άγχος του ξυπνητηριού, η αγωνία της καθυστέρησης στη δουλειά, ο φόβος της απόλυσης, η ντροπή της επίπληξης, της βαθμολόγησης, της αξιολόγησης. Μέσα από αυτές τις καθημερινές εμπειρίες, κατανοούμε τη βαθιά διεισδυτικότητα της εξουσίας στη ζωή του ατόμου. Αυτή η «μικροφυσική» της εξουσίας, όπως θα μπορούσαμε να την αποκαλέσουμε, εκτείνεται σε όλους τους τομείς της ζωής: στο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, στις σχέσεις με τους συναδέλφους, στην αλληλογραφία με τις αρχές, στις συζητήσεις με τους μάνατζερ, στα νομοσχέδια της κυβέρνησης.

Η Μεταμόρφωση του Γκρέγκορυ Σάμσα σε παράσιτο, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των τρόπων που η εξουσία εγγράφεται στο σώμα, αλλοιώνοντας την αίσθηση της ταυτότητας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, μια σωματοποίηση της καταπίεσης. Η εξάντληση από την εργασία, οι ασθένειες ως αντίδραση, η στάση μπροστά στους ανωτέρους - όλα αυτά είναι στοιχεία που αποκαλύπτουν τη βαθιά σύνδεση μεταξύ σώματος και εξουσίας στα έργα του Κάφκα.

Η ψυχολογία της υποταγής, οι μηχανισμοί των συναισθημάτων που οδηγούν στην εκτέλεση των διαταγών, η ενοχή ως εργαλείο ελέγχου, η εσωτερίκευση των κανόνων, ο φόβος της απόρριψης, η ανάγκη για αποδοχή, μας αποκαλύπτουν πώς η εξουσία δεν είναι μόνο μια εξωτερική δύναμη, αλλά και μια εσωτερική κατάσταση, μια σχέση που εδραιώνεται μέσα στην ψυχή του ατόμου.

Η καθημερινή γλώσσα της ανισότητας, οι διοικητικές εκφράσεις, οι κρατικές ανακοινώσεις και η σύνταξη των επίσημων εγγράφων, οι ευγενικές, υποκριτικές συμπεριφορές που κρύβουν βία, η ρητορική της υπακοής - όλα αυτά είναι εργαλεία ελέγχου. Ο Κάφκα αποκαλύπτει πώς η γλώσσα δεν είναι απλώς ένα μέσο επικοινωνίας, αλλά και ένα όργανο κυριαρχίας.

Οι δομημένοι χώροι διαμορφώνουν και εκφράζουν μια αρχιτεκτονική της καταστολής. Το γραφείο με τη συνεχή ροή από εντολές και οδηγίες, οι κλειστές πόρτες των διευθυντών, οι πολυδαίδαλοι διάδρομοι της γραφειοκρατίας, οι ατελείωτες ώρες αναμονής, οι μηχανισμοί ταυτοποίησης, οι προκαθορισμένες κινήσεις, ενισχύουν την αίσθηση της αποξένωσης και της προσωπικής ανεπάρκειας. Το δικαστικό μέγαρο, με τις αυστηρές ιεραρχίες, την αυθαίρετη επιβολή και τους αδιαφανείς νόμους, ο ψυχρός, εμπορικός δημόσιος χώρος, η αστυνόμευση και η διαρκής παρακολούθηση φέρνουν στην επιφάνεια την αίσθηση του ανίσχυρου ατόμου. Ακόμη και το οικογενειακό σπίτι, που θεωρείται χώρος ασφάλειας, μπορεί να μετατραπεί σε ένα πεδίο σύγκρουσης και καταπίεσης.

Ο Φραντς Κάφκα, με τα έργα του, αποκαλύπτει πώς η εξουσία διεισδύει σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας, από τις πιο προσωπικές σχέσεις μέχρι τις μεγαλύτερες κοινωνικές δομές. Το ωράριο εργασίας, οι προθεσμίες, η ακινησία, η ατέρμονη καθυστέρηση των αποφάσεων - ο Κάφκα υπογραμμίζει τους τρόπους με τους οποίους η κουλτούρα της κυριαρχίας χειραγωγεί τον χρόνο, δημιουργεί μια αίσθηση διαρκούς ανασφάλειας και κατεπείγοντος, διαμορφώνει σχέσεις εξάρτησης. Η οικονομική, συναισθηματική, κοινωνική εξάρτηση, η γραφειοκρατική εξάρτηση - όλες αυτές οι μορφές κυβερνητικής- δημιουργούν μια αίσθηση ανισορροπίας, υποταγής και ελέγχου στις ζωές των ανθρώπων.

Ωστόσο, ο Κάφκα δεν μας αφήνει μόνο με μια αίσθηση απελπισίας. Τα έργα του μας δείχνουν τις δυνατότητες αντίστασης και την ανθρώπινη επιθυμία για ελευθερία. Υπερασπίζεται με το έργο του την έννοια της αυτοοργάνωσης εξ αντιθέτου. Μέσα από την περιγραφή της αποτυχίας των ιεραρχικών συστημάτων, αναδεικνύει την σημασία της κοινωνικής ισότητας και του ατομικού αυτεξούσιου. Η άρνηση συμμόρφωσης, η καθυστέρηση, η ασθένεια, η σιωπή - όλα αυτά, είναι αδιόρατες πράξεις αντίστασης που αποκαλύπτουν την ανθρώπινη επιθυμία για αυτονομία. Η αποτυχία της κεντρικής εξουσίας υποδεικνύει την ανάγκη για αποκεντρωμένα συστήματα. Η «κανονική» ζωή περιέχει την ίδια της την άρνηση. Η καθημερινότητα, σύμφωνα με τον Κάφκα, είναι μια διαλεκτική διαδικασία. Η ρουτίνα οδηγεί στην κατάρρευση, η υπακοή γεννά την εξέγερση, η τάξη παράγει χάος. Αυτή η διαλεκτική αντικατοπτρίζει την ανθρώπινη φύση, με τις αντιφάσεις και τις συγκρούσεις της, μας προσκαλεί να ανακαλύψουμε νέες δυνατότητες που κρύβονται μέσα μας. Αυτή η προσέγγιση του Κάφκα είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί καθιστά την κριτική της εξουσίας άμεσα κατανοητή και προσβάσιμη, συνδέει τις προσωπικές εμπειρίες με τις συστημικές δομές, αποκαλύπτει πώς η πολιτική διάσταση της ζωής είναι παρούσα στις πιο απλές, καθημερινές στιγμές μας.

Αναζητούμε έναν κόσμο δραστήριων, χαρούμενων και ανοιχτόκαρδων ανθρώπων που νοιάζονται για όσα συμβαίνουν γύρω τους και έχουν την δύναμη και τον χρόνο να φροντίσουν ο ένας τον άλλον με αγάπη. Αναζητούμε ανθρώπους- ίσους ανάμεσα σε ίσους.

Ο Κάφκα μας διδάσκει ότι η απελευθέρωση δεν έρχεται μόνο μέσα από μεγάλες επαναστατικές πράξεις, αλλά ξεκινά από τις άμεσες επιλογές μας και την άρνηση μας να συμμετάσχουμε στο παράλογο θέατρο της επιβεβλημένης κανονικότητας.

Η απελευθέρωση ξεκινά πάντα από την δικιά μας Μεταμόρφωση.

INFO

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ του Φράντς Κάφκα

Σκηνοθεσία: Τάσος Σαγρής

Μουσική: Whodoes + Radiohead, Arvo Part, Einsturzende Neubauten, Jani Christou, Godspeed You Black Emperor, Max Richter Φωτισμοί: Γιώργος Παπανδρικόπουλος

Video art: Άλκηστις Καφετζή, Kipseli Film Coop, Void Optical Art Laboratory, Μίλτος Αρβανιτάκης Κατασκευή Μάσκας: Κοραλία Κρικελλή Φωτογραφίες: Γιώργος Νικολαΐδης, Κώστας Τσιρώνης, Τάκης Βεκόπουλος

Παίζουν: Σίσσυ Δουτσίου, Στέβη Φόρτωμα, Συμεών Τσακίρης, Λουκία Ανάγνου, Θωμάς Χαβιανίδης

Mε την υποστήριξη: The Franz Kafka Society - Prague | Πολιτιστικό "Τσέχικο Κέντρο Αθήνας" | / Κενό Δίκτυο

Θέατρο OLVIO, Ιερά Οδός 67 & Φαλαισίας 7, Βοτανικός, Στάση Μετρό Κεραμεικός Τηλ: 210 3414118 |

Κάθε Σάββατο στις 23.30.

Διάρκεια 65'

Εισιτήρια 12 εκπτωτικό (Φοιτητικό , Ανέργων, Αναπήρων, Άνω των 65) -14€

Προπώληση: more.com

Περισσότερες πληροφορίες