«Με ενδιαφέρει να ερεθίζω την περιέργεια των ανθρώπων, ώστε να είναι σε εγρήγορση»

Το έργο ξεκινά με μια γυναικοκτονία. Ο Σάσα σκοτώνει τη γυναίκα του, επειδή ερωτεύτηκε μια άλλη γυναίκα, τη Σάσα. Κι ακόμη, επειδή όταν δόθηκε η εντολή «ου φονεύσεις», ο ίδιος φορούσε ακουστικά και δεν την άκουσε. Αυτός είναι ο σοκαριστικός τρόπος με τον οποίο ξεκινά το «Οξυγόνο» του Ιβάν Βιριπάγιεφ, το έργο του κορυφαίου εκπροσώπου της Νέας Ρωσικής Δραματουργίας, το οποίο όταν ανέβηκε, πριν από 22 χρόνια, χαρακτηρίστηκε «έργο-μανιφέστο των 00s» και αντίδοτο στην «ψυχοπολιτική ασφυξία» της Generation Z. Πολύπλευρος καλλιτέχνης ο Βιριπάγεφ, εκτός από θεατρικός συγγραφέας είναι ηθοποιός, σκηνοθέτης, σεναριογράφος, με σπουδαίες διακρίσεις τόσο για το θεατρικό όσο και για το κινηματογραφικό του έργο. Αλλά το ρωσικό καθεστώς έχει απαγορεύσει τα έργα του, τον έχει επικηρύξει και καταδικάσει και είναι πλέον πολιτογραφημένος Πολωνός.

Ο Βιριπάγιεφ, που θεωρεί τον Αμερικανό ράπερ Eminem έναν από τους σημαντικότερους ποιητές και δραματουργούς της σύγχρονης εποχής, θέλει να κάνει θέατρο «για μια γενιά μορφωμένων νέων που δεν πολυπηγαίνει στο θέατρο», αλλά γουστάρει τον κινηματογράφο και τις συναυλίες. Και σε αυτό το έργο τα συνδυάζει όλα: μουσική, σινεμά, χορό, πρόζα. 25 νέα άτομα επί σκηνής, χορευτές, ηθοποιοί, αλλά και ένα live dj-set μεταγράφουν τις δέκα εντολές σε αντίστοιχα κεφάλαια και αναλαμβάνουν, με προκλητικό τρόπο, να θέσουν μπροστά μας τα ερωτήματα «τι είναι για σένα οξυγόνο;», «τι σου προκαλεί ασφυξία;», τι δίνει νόημα στη ζωή μας...

Ο Γιώργος Κουτλής που σκηνοθετεί το «Οξυγόνο» στη Στέγη, πραγματοποιώντας ένα όνειρό του, όπως μας εξομολογείται, αναλαμβάνει να μας οδηγήσει σε αυτό το βλάσφημο ποίημα.

● Τι είναι τελικά το «Οξυγόνο»;

Είναι η πιο ιδιαίτερη παράσταση κι από τα πιο σημαντικά πράγματα που έχω κάνει, κάτι που ήθελα πάρα πολλά χρόνια να καταφέρω. Είναι ένα υβρίδιο θεάτρου, συναυλίας, μουσικής, χορού. Μια ιδιαίτερη παράσταση όπου ακόμη και το βίντεο και τα φώτα είναι όλα ένα «σώμα». Και είναι, βέβαια, ένα πολύ βαθύ έργο που μιλάει για την ανθρώπινη ύπαρξη με έναν πολύ συγκινητικό τρόπο και με 25 ανθρώπους επί σκηνής, δύο DJ στα decks, 11 ηθοποιούς και 12 χορευτές, ηλικίας 20-30 χρόνων. Με τη νέα γενιά δηλαδή, η οποία έχει τέτοια ορμή και δίνεται τόσο σωματικά, ώστε αυτό που γίνεται στη σκηνή να έχει μια βακχική δόνηση.

Στο έργο, οι ηθοποιοί λειτουργούν ως αφηγητές που μας διηγούνται την ιστορία δύο φανταστικών συνονόματων φίλων τους σε τρίτο πρόσωπο, ενός Σάσα και μιας Σάσα. Ξεκινά με μια παράδοξη εικόνα: όταν είπαν «ου φονεύσεις», ο Σάσα δεν άκουσε και σκότωσε τη γυναίκα του γιατί ερωτεύτηκε τη Σάσα. Βλέπουμε αυτή τη γυναικοκτονία, όπως μας την αφηγούνται. Ο Σάσα δεν ήξερε ότι κάνει κάτι κακό, αλλά μετά τη δολοφονία παρεκτρέπονται τα δραματικά πρόσωπα και τα θεατρικά υποκείμενα μιλάνε για όσα τους απασχολούν.

Το έργο έχει μια φιλοσοφική και ποιητική πλευρά πολύ γοητευτική. Είναι σαν μια μορφή δυναμικού διαλογισμού. Τα πρώτα κεφάλαια έχουν προκλητικές επιφανειακές σκέψεις. Η αφήγηση αφήνει να φύγει όλη η βρομιά για να μπορέσει να ανοίξει ο χώρος, ώστε στο δεύτερο μέρος, που είναι πολύ ποιητικό, όμορφο και ελπιδοφόρο, να μιλήσει ο Βιριπάγιεφ για όσα θέλει.

● Και το οξυγόνο τι συμβολίζει;

Το οξυγόνο είναι αυτό χωρίς το οποίο δεν μπορείς να ζήσεις. Αντίστοιχα ο καθένας μας έχει κάποια πράγματα που χωρίς αυτά θα μαραζώσει. Δεν υπάρχει μία απάντηση στο τι είναι αυτό χωρίς το οποίο δεν μπορεί καθένας να ζήσει. Κατά τον Βιριπάγιεφ είναι η ανάγκη να αμφισβητήσουμε ό,τι είναι δεδομένο και να επανεφεύρουμε τη σχέση μας με το πνευματικό και υψηλό - αλλιώς ο κόσμος μας δεν πρόκειται να πάει πουθενά...

Οι βιβλικές αναφορές πώς δένουν με ένα έργο που χαρακτηρίστηκε επαναστατικό; Οπως και η αρχαία τραγωδία, και η Βίβλος χρησιμοποιεί συχνά πάρα πολύ άγριες ιστορίες, όπως δολοφονίες, για να οδηγηθούμε σε μια κάθαρση. Το «Οξυγόνο» ξεκινά προκλητικά άγρια με σκοπό να οδηγήσει τον θεατή στο νόημα, σε μια κάθαρση, μια αγάπη για τη ζωή και σε μια σύνδεση με κάτι μεγαλύτερο, πνευματικό. Είναι ένα κομβικό έργο και θεωρήθηκε επαναστατικό παγκοσμίως, ακριβώς γιατί έχει μια τόσο άγρια δυναμική, ώστε μέσα από καθημερινά πράγματα να περνάμε σε μεγαλειώδη νοήματα.

● Πώς είναι δυνατή η αναζήτηση του υψηλού όταν πασχίζεις για την επιβίωση;

Γι’ αυτό ξεκινά με τον Σάσα, από την επαρχία, με τα ακουστικά που συμβολίζουν όλα αυτά που δεν τον αφήνουν να συνδεθεί με κάτι υψηλότερο. Ο ήρωας στην πορεία αντιλαμβάνεται ότι μόνο με τα κοσμικά η ζωή δεν βγαίνει. Οσα προβλήματα κι αν έχει κάποιος, όλοι έχουν ανάγκη το υψηλό, όποιο κι αν είναι αυτό για τον καθένα: μπορεί να είναι η αγάπη, η πίστη στην τέχνη... Το έργο βάζει επί τάπητος το θέμα της συνείδησης ως κάτι προσωπικό και υψηλό.

Νομίζω ότι αν θέλουμε να λεγόμαστε άνθρωποι, ο μόνος τρόπος να επιβιώσουμε είναι επανασχετιζόμενοι με το υψηλό. Είναι χρέος των ανθρώπων να βρίσκουν τρόπους για να συνδέονται μ’ αυτό - αν δεν έχουμε επικοινωνία, είμαστε στη ζούγκλα. Είναι το πιο βαθύ και σημαντικό έργο που έχω κάνει μέχρι τώρα. Το θεωρώ έργο μεγάλου κραδασμού και ύπουλο: επίτηδες προκαλεί και λέει ενοχλητικά πράγματα, ώστε να μας φέρει σε μια σύγκρουση με όλα και τελικά να επικοινωνηθεί το μήνυμά του σαν το οξυγόνο.

● Η υπονόμευση ξεκινά από τη γυναικοκτονία, επειδή ο Σάσα δεν γνώριζε ότι είναι κάτι «κακό». Δεν έχουμε οι άνθρωποι μια προδιάθεση για το καλό εκ γενετής;

Ο Βιριπάγιεφ παίρνει θέση προς μια κατεύθυνση, ότι γεννιόμαστε με τη δυνατότητα να είμαστε καλοί. Ανεξάρτητα από τις συνθήκες και σε ποια κοινωνία θα βρεθούμε, όλοι έχουν τον κώδικα για να είναι καλοί. Και αυτό είναι τρομερά γλυκό και όμορφο, αλλά προϋποθέτει και μια τρομερή ευθύνη για όλη την κοινωνία: για κάθε τι που δεν μπόρεσε να γίνει καλό, φταίμε κι εμείς. Αυτό που πραγματεύεται το έργο είναι ότι στη φύση του ανθρώπου (αλλά και γενικά) το καλό και το κακό έχουν ηθικό πρόσημο, το οποίο στην πραγματικότητα δεν υπάρχει: όπως όλες οι αντιφάσεις συνυπάρχουν χωρίς πρόσημο, έτσι και η ανθρώπινη ιστορία έχει όλη την ομορφιά της αλληλεγγύης και όλον τον ανταγωνισμό του πολέμου - ο πολιτισμός εμπεριέχει όλες τις αντιφάσεις.

Αυτή είναι η ζωή, ούτε μόνο καλή, ούτε μόνο κακή. Η στενοχώρια και η χαρά, όλα είναι μέσα στο παιχνίδι. Ας φροντίσουμε ως κοινωνία ο πόνος και το κακό να μην είναι αυτά που καθορίζουν τις υπάρξεις και το σύμπαν μας. Ο Βιριπάγιεφ λέει ότι στόχος της τέχνης είναι να βελτιώνει τον άνθρωπο και να τον βοηθά να αναπτύσσει τη συνείδησή του...

● Τον Βιριπάγιεφ τον ενδιαφέρει, όπως λέει, να προσελκύσει αυτούς που δεν πάνε στο θέατρο.

Το ιδανικό είναι μια παράσταση να έχει αυτή την επίδραση. Να μπορεί να την παρακολουθήσει κάποιος που δεν παρακολουθεί θέατρο και να έχει μια πλήρη εμπειρία.

Νομίζω ότι το θέατρο και η τέχνη βρίσκονται μέσα στην κοινωνία για να επικοινωνούν, πέρα από έναν θεατρόφιλο κύκλο, με το κοινό που δεν το έχει συνηθίσει, ώστε σιγά σιγά να αρχίσει να ασκείται μια σημαντική επιρροή στην κοινωνία. Εχω περάσει, όμως, την ηλικία που νόμιζα ότι το θέατρο θα αλλάξει τον κόσμο. Αυτό που κάνουμε είναι να ερεθίζουμε την περιέργεια των ανθρώπων ώστε να είναι σε εγρήγορση. Αυτό είναι το λαϊκό εμπορικό θέατρο. Το θέμα είναι το κοινό να επικοινωνεί με ό,τι γίνεται στη σκηνή κι αυτό να μην είναι ελιτίστικο και διανοουμενίστικο, λαϊκίστικο και δημαγωγικό.

Πρέπει να βρεις το ζύγι ανάμεσά τους για να επικοινωνήσεις. Είμαι ένας σκηνοθέτης που ενδιαφέρεται για το κοινό και την επικοινωνία της παράστασης κι όχι για τη σχέση της με την ιστορία της τέχνης.

ℹ️ Στέγη Ιδρύματος Ωνάση (κεντρική σκηνή) 21.11.2024 -12.01.2025, «Οξυγόνο» του Ιβάν Βιριπάγιεφ (Κατάλληλο 16+), Σκηνοθεσία, μετάφραση & διασκευή: Γιώργος Κουτλής, Δραματουργία & διασκευή: Βασίλης Μαγουλιώτης, Χορογραφία: Αλέξανδρος Σταυρόπουλος, Κίνηση: Αλκηστις Πολυχρόνη, Μουσική & DJs επί σκηνής: Reign of Time, Μουσική & ηχητικός σχεδιασμός: Jeph Vanger, Σκηνικό: Κωνσταντίνος Σκουρλέτης, Σχεδιασμός βίντεο: Uncharted Limbo Collective, Κοστούμια: Εύα Γουλάκου & Δήμος Κλιμενώφ, Φωτισμοί: Ελίζα Αλεξανδροπούλου, Ερμηνεύουν (αλφαβητικά): Γαβριέλα Αντωνοπούλου, Αναστασία Βαλσαμάκη, Νοεμή Βασιλειάδου, Ιάσονας Βροχίδης, Χαρά Γιώτα, Νίκος Γονίδης, Ελευθερία Ηλιοπούλου, Θοδωρής Θεοδωρακόπουλος, Πάνος Κλάδης, Δέσποινα Λαγουδάκη, Μαριάννα Μαθιά, Ηλέκτρα Μπαρούτα, Ιωάννης Μπάστας, Αλέξανδρος Νούσκας Βαρελάς, Εβίνη Παντελάκη, Αντωνία Πιτουλίδου, Γκαλ Α. Ρομπίσα, Κατερίνα Σαμαρά, Ναταλία Σουίφτ, Γιάννης Τομάζος, Κώστας Phoenix, Μάριος Χατζηαντώνη, Νικόλας Χατζηβασιλειάδης, Εισιτήρια 10-28€, Με αγγλικούς υπέρτιτλους 23-24/11, 30/11-1/12, 7-8/12, 14-15/12, 22 και 29/12, Η παράσταση περιλαμβάνει δυνατούς ήχους, λέιζερ και στροβοσκοπικούς φωτισμούς.