«Ζητούμενο στο θέατρο είναι να είμαστε “συνένοχοι στο υπονοούμενο”»

Είναι το μοναδικό μυθιστόρημα που ολοκλήρωσε ποτέ ο Αλεξάντρ Πούσκιν. «Η κόρη του λοχαγού» εμπεριέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα, που είναι από τους σπουδαιότερους παγκοσμίως. Δημιουργός της νεότερης ρωσικής λογοτεχνίας, θεμελιωτής ουσιαστικά της ίδιας της ρωσικής γλώσσας, ο Πούσκιν έχει αφήσει ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στο διεθνές λογοτεχνικό στερέωμα και πρόλαβε να τα κάνει όλα τούτα μόλις μέσα σε 37 χρόνια ζωής! «Εφυγε» τόσο νωρίς, καθώς κάλεσε σε μονομαχία τον Ζορζ ντ’ Αντές, έναν αξιωματικό γαλλικής καταγωγής του ιππικού της φρουράς στην Αγία Πετρούπολη, για τον οποίο υπήρχαν φήμες πως ερωτοτροπούσε με την αγαπημένη και πανέμορφη σύζυγο του Πούσκιν, Ναταλία Πούσκινα-Γκοντσάροβα. Η μονομαχία έγινε το απόγευμα της 27ης Ιανουαρίου του 1837, με 15 βαθμούς υπό το μηδέν, και ο Πούσκιν τραυματίστηκε θανάσιμα. «Είναι μια ανεπανόρθωτη απώλεια για τον ρωσικό πολιτισμό» είπαν σύγχρονοί του λογοτέχνες. Και για τον παγκόσμιο, λέμε όλοι εμείς οι υπόλοιποι.

Στην «Κόρη του λοχαγού», πέραν την ομορφιάς του ίδιου του κειμένου, αναδεικνύονται και πολλά ιστορικά στοιχεία, όπως η ιστορία του Πουγκατσόφ, ενός από τους επαναστάτες της εποχής κατά του τσάρου. Αν και αστικής καταγωγής, ο Πούσκιν είχε ασκήσει κριτική στον τσάρο και είχε διωχθεί μάλιστα γι’ αυτό. Στο συγκεκριμένο έργο, ο Πούσκν αναφέρεται σε μία από τις τρεις επαναστάσεις του β’ μισού του 18ου αιώνα στη Ρωσία, την εξέγερση του Πουγκατσόφ, που ήταν και η μόνη αποτυχημένη από τις τρεις. Είχε μηδενική αποτελεσματικότητα, άρα και επίδραση. Κι όμως, αυτή η εξέγερση στάθηκε η αφορμή για να γραφτεί ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα, που τώρα, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ανεβαίνει στο θέατρο σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ασπιώτη. Το μόνο που θα μαρτυρήσουμε από την παράσταση είναι ένα από τα σκηνοθετικά ευρήματα: αν και μιλάμε για εξέγερση, ο Κ. Ασπιώτης έχει αντικαταστήσει τα όπλα με... μουσικά όργανα. Αβάντι, κύριε σκηνοθέτα...

• Ξέρουμε ελάχιστα για τον Πούσκιν κι ας είναι ο μεγαλύτερος ποιητής της Ρωσίας, άρα και από τους σημαντικότερους παγκοσμίως. Τι δεν ξέρουμε γι’ αυτόν;

Ο Πούσκιν δεν είναι απλώς ο μεγαλύτερος ποιητής της Ρωσίας, θεωρείται ο αναμορφωτής της ρωσικής γλώσσας και λογοτεχνίας. Εχει επηρεάσει όλους τους μετέπειτα σπουδαίους συγγραφείς και ποιητές. Τον σπόρο που φύτεψε τον βλέπουμε να ανθίζει στον Ντοστογιέφσκι και στον Τολστόι, ακόμα και στον Τσέχοφ. Οι ηρωίδες της μεγάλης ρωσικής λογοτεχνίας είναι «κόρες και εγγονές» των ηρωίδων του Πούσκιν. Της Τατιάνας στον «Ονέγκιν», για παράδειγμα, ή της Μαρίας Ιβάνοβνα στην «Κόρη του λοχαγού». Βέβαια, εκτός από τη ρωσική λογοτεχνία, ο Πούσκιν αναγνωρίζεται πως άνοιξε έναν δρόμο στην παγκόσμια λογοτεχνία, γι’ αυτό και είναι σεβαστός απ’ όλους.

• Εσύ γιατί τον επέλεξες;

Θαυμάζω τον ποιητή για το έργο του και με γοητεύουν η προσωπικότητα και η ζωή του. Ειδικά αυτό το συγκεκριμένο έργο, όμως, νιώθω πως άνοιξε και μια πόρτα στη θεατρική μου φαντασία. Αρχικά, βρήκα ένα ωραίο πλαίσιο που κάλυπτε μια ανάγκη μου να γίνει ωραίο θέατρο. Και αναφέρομαι σε αυτό το θέατρο που με απλό τρόπο δημιουργείται μπροστά στα μάτια σου και από κει που βλέπεις τους ηθοποιούς, ξαφνικά μπαίνεις μέσα σε μια ιστορία. Μελετώντας το, κατάλαβα ότι μπορεί να σκαλίσει τη φαντασία με τέτοιο τρόπο που θα μπορούσαμε, κάνοντας τη μισή δουλειά εμείς, να δώσουμε στον θεατή την ευκαιρία να κάνει την άλλη μισή αυτός. Σαν να είμαστε μαζί «συνένοχοι στο υπονοούμενο», πράγμα που πιστεύω πως είναι ζητούμενο στο θέατρο. Επίσης αυτή η απλή ιστορία περιέχει αξίες που αξίζει να υπενθυμίζονται και δημιουργεί συναισθήματα που μας φέρνουν πιο κοντά στον άνθρωπο. Θεωρώ πως θα κάνει καλό εν τέλει η «εμπειρία» της «Κόρης του λοχαγού». Θα μας επαναφέρει ομαλά πίσω στον πυρήνα μας... η αγάπη δεν είναι αυτός;

• Για μια αγάπη, πάντως, για έναν έρωτα, ο Πούσκιν, αν και ήταν αναφανδόν ενάντια στην «παράδοση» της μονομαχίας, μονομάχησε και πέθανε. Μάλιστα «Η κόρη του λοχαγού» περιέχει πολλά στοιχεία από τη ζωή του συγγραφέα.

Ολοι οι μεγάλοι συγγραφείς, εκτός από την αξιοθαύμαστη φαντασία που μπορεί να διαθέτουν, αντλούν υλικό από τη ζωή τους και έχουν έναν ωραίο, μοναδικό τρόπο να εισάγουν αυτό το υλικό στις ιστορίες τους. Το ίδιο έκανε και ο Πούσκιν. Λένε οι Ρώσοι ότι με το έργο του καταλαβαίνουν καλύτερα την ίδια τη ζωή τους: είναι τόσο μέσα στον κόσμο και τη νοοτροπία τους που στους ήρωές του ανακαλύπτουν την ταυτότητά τους και στις ιστορίες του βλέπουν τη δική τους ζωή ανάγλυφα. Τόσο ανάγλυφα και τόσο ουσιαστικά που αυτό μας δημιουργεί ένα μεγάλο πρόβλημα: στ’ αλήθεια είναι πολύ δύσκολο να μεταφραστεί επ’ ακριβώς ο Πούσκιν. Υπάρχει μια ζωή μέσα στις λέξεις του, τόσο αληθινή, που πρέπει να ξέρεις τη γλώσσα αυτού που σου μιλάει για να την αναπνεύσεις. Το καλό είναι πως ως Ελληνες είμαστε αρκετά πιο κοντά από τον υπόλοιπο κόσμο σε αυτή τη ζωή, μέχρι ένα σημείο βέβαια. Ωστόσο υπάρχουν πολλά κοινά (παραδόσεις, θρησκεία κ.λπ.) και αυτό δρα βοηθητικά.

• Υπάρχουν αντιφάσεις στο έργο; Δεν εννοώ νοηματικές, αλλά νοητικές, υπό την έννοια του να κινητοποιηθεί η σκέψη μας: ποιος είναι ο καλός και ποιος όχι; Τι συνιστά εξέγερση και τι εξουσία; Τι είναι έρωτας και τι επιθυμία που εκπορεύεται από την ανάγκη για εξουσία;

Φυσικά υπάρχουν και δεν είναι και λίγες. Αυτές οι αντιφάσεις είναι που κάνουν σπουδαίο αυτό το έργο και μάλιστα παρατίθενται με τόσο απλό τρόπο και αυτό ακριβώς είναι που κάνει και τον Πούσκιν σπουδαίο. Ειδικά ο Πουγκατσόφ είναι ένα συγκλονιστικό πρόσωπο και η σχέση που αναπτύσσεται με τον Πιοτρ Αντρέιτς είναι το ίδιο συγκλονιστική. Ο Πούσκιν βάζει στο τραπέζι τα ζητήματα που έθιξες όπως ακριβώς είναι - και σε καλεί να επιλέξεις... Αν μπορείς.

• Μου είπες πως το έργο καταλήγει στην αγνή, ανιδιοτελή αγάπη. Αλήθεια πιστεύεις πως υπάρχει κάτι τέτοιο;

Ενα κομμάτι μου, ναι. Φυσικά υπάρχει και το άλλο που λέει πως ακόμα και η μεγαλύτερη πράξη ανιδιοτέλειας κρύβει μέσα της ιδιοτέλεια. Την κάνεις γιατί έτσι νιώθεις καλά, άρα είναι εγωιστική. Ομως αν δεν το δούμε τόσο στεγνά, πιστεύω πως οι πράξεις αγάπης που γίνονται χωρίς να περιμένουν κάποιο κέρδος (και δεν αναφέρομαι στο ψυχολογικό) και γίνονται απλώς για κάνουν καλό σε κάποιον άλλον, τότε αυτές μπορούν να χαρακτηριστούν ανιδιοτελείς. Και ναι, σίγουρα υπάρχουν. Είναι οι πράξεις αλληλεγγύης. Είναι το «είμαι εκεί για σένα». Το «ο ένας για τον άλλο».

• Αν υπήρχε ακόμη η «οδηγία» να μην ανεβαίνουν ρωσικά έργα και όλο αυτό που έγινε με το πολιτιστικό μποϊκοτάζ στη Ρωσία πανευρωπαϊκά και φυσικά στην Ελλάδα, θα την ακολουθούσες; Τελικά ο πολιτισμός είναι για να μπαίνει πίσω από τείχη ή για να τα ρίχνει;

Ο πολιτισμός είναι προορισμένος για να σηκώνει τείχη στην αμάθεια και τη δυσκολία του κόσμου για επικοινωνία ουσιαστική. Ολα τα άλλα είναι γελοιότητες. Η απάντησή μου δόθηκε με τον πιο πρακτικό τρόπο την εποχή που γινόταν αυτό το πολιτιστικό μποϊκοτάζ. Παίζαμε τότε με την Αλεξάνδρα Αϊδίνη τις «Λευκές νύχτες» του Ντοστογιέφσκι. Και το κοινό ήταν εκεί. Ευτυχώς, πολύς κόσμος αντιστέκεται ακόμα στη φανερή βλακεία. Η μουσική του Τσαϊκόφσκι μόνο μπορεί να ενώσει τους λαούς και η ποίηση του Πούσκιν να τους κάνει να ονειρευτούν, αγκαλιασμένοι, έναν καλύτερο κόσμο! Είναι μια παγκόσμια γλώσσα αγάπης και ευγενούς αλληλεγγύης.

ℹ️ Η παράσταση «Η κόρη του λοχαγού» ανεβαίνει κάθε Τετ., Πέμπ. 21.15, Σάββ. 18.15 και Κυρ. 18.00, στο Σύγχρονο Θέατρο (Ευμολπιδών 45, τηλ. 2103464380). Διάρκεια: 110’. Προπώληση: ticketservices.gr (ομαδικές κρατήσεις στο τηλ. 2103806274). Παίζουν: Παντελής Δεντάκης, Μιχάλης Οικονόμου, Μαριάμ Ρουχάτζε, Σταύρος Σβήγκος, Θάλεια Σταματέλου. Τα σκηνικά είναι της Ζωής Μολυβδά Φαμέλη, τα κοστούμια της Διδώς Γκόγκου και την κινησιολογία κάνει η Σεσίλ Μικρούτσικου.