Η στήλη ανοίγει τη νέα θεατρική χρονιά με την επανάληψη της περσινής επιτυχίας του Μεταξουργείου, την περίφημη «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη στη σκηνοθεσία ίσως του πλέον ειδικού στο έργο της, Μάνου Καρατζογιάννη. Για τον ίδιο τον σκηνοθέτη και ηθοποιό η συγγραφέας αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση, όχι μόνο γιατί έχει ανεβάσει μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο μέρος του έργου της, αλλά και γιατί φανερώνεται εδώ η σπάνια περίπτωση της επίμονης επιστροφής του καλλιτέχνη στον ίδιο συγγραφέα για να μελετήσει εκ νέου τα πρόσωπα εκείνου, να προεκτείνει τη σκέψη του, μα -τελικά- για να συναντήσει την ίδια την αντανάκλασή του στα ύδατα της γνώριμης γραφής. Η Αναγνωστάκη καθώς φαίνεται αποτελεί για τον Καρατζογιάννη πλέον ένα είδος πνευματικού ταγού.
Νομίζω πως αυτό αποτελεί το πρώτο σημείο στην τωρινή «Κασέτα» που θα έπρεπε να σταθούμε. Να σταθούμε συγκεκριμένα στην εμφανή «άνεση» που έχει αποκτήσει πια ο σκηνοθέτης με την Αναγνωστάκη. Κι η άνεση αυτή, θυμίζω, αφορά όχι κάποια άλλη δραματουργία παρά της Αναγνωστάκη... Πού με όλη της τη διάχυση στο ελληνικό θέατρο και την αναγνώριση, παραμένει μια εντελώς απροσμέτρητη στον βυθό της γραφή. Ενα διαρκές αίνιγμα. Και όμως ιδού τώρα που εδώ, στον «Σταθμό», συναντούμε το εξής καταπληκτικό. Μια «κοινή» επιφανειακά ηθογραφία, με πλήθος μάλιστα στοιχείων του πιο επίκαιρου χαρακτήρα, να ανασύρει από τον βυθό τα πιο κρυμμένα μυστικά, τις πλέον ανομολόγητες ενοχές, τα πιο σκοτεινά αινίγματα μιας ολόκληρης φυλής αλλά και μιας ολόκληρης εποχής.
Και εδώ βρίσκεται το δεύτερο κεντρικό σημείο της αναφοράς μας. Συνηθίζουμε να θεωρούμε -προφανώς λαθεμένα- ότι η προσκόλληση ενός έργου στην εποχή του αποτελεί μεν έρεισμα πρόσκαιρης επιτυχίας στη σκηνή, μα γίνεται βαρίδι σε κάθε μελλοντική παρουσίαση του ίδιου έργου σε άλλες εποχές. Ναι, έτσι συμβαίνει «γενικά», -μα όχι και πάντα... Γιατί υπάρχουν έργα που ξεπερνούν τον παραπάνω κανόνα, -ανάμεσά τους η «Κασέτα»-, και πετυχαίνουν να κουβαλήσουν το αρχικό φορτίο της επικαιρότητας στο κοντινό ή μακρινό μέλλον. Αρκεί να καταφέρουν γράφοντας για τα συγκεκριμένα, τα κοντινά και πλασματικά τού τώρα, να υψωθούν με αυτά (ή να «βυθιστούν» αναλόγως) στα ιδεατά, αληθινά και μακρυσμένα ανθρώπινα του διαρκώς και του πάντα.
Ετσι και η «Κασέτα». Γραμμένη στις αρχές του ’80 με περιεχόμενο που αληθινά ποτέ άλλοτε δεν θα μπορούσε να έχει γραφτεί έτσι. Κι όμως στο κέντρο υπάρχει μια σειρά από πρόσωπα, φωνές, και κυρίως σιωπές, που ακόμα αγγίζουν ακόμη και χωρίς να εκσυγχρονίζονται ή να λειτουργούν σαν «προφητείες». Είναι τα σημεία μιας ζωής που φτάνουν στον ακίνητο βυθό της ίδιας της ανθρώπινης κατάστασης. Η «Κασέτα» -και η παράσταση του «Σταθμού» καταλήγει σε αυτό- αποτελεί ένα αληθινά «μεγάλο» έργο, παγκόσμιο και διαχρονικό, που γράφτηκε εντούτοις σαν επίκαιρο και ιθαγενές έργο των αρχών του ’80.
Δεν υπάρχει κανένας λόγος να προβούμε ξανά σε ερμηνείες ή αναλύσεις δραματολογικής φύσεως για τα παραπάνω. Μίλησα παραπάνω για την «άνεση» που έχει αποκτήσει ο σκηνοθέτης με τη συγγραφέα και που φαίνεται στον τρόπο της παρουσίασής της. Αυτό πιστεύω ελευθερώνει τον ίδιο στο να μη νιώθει την ανάγκη να ερμηνεύσει, να υπερασπιστεί ή να προωθήσει την «Κασέτα». Αντίθετα, η παράστασή του συμβαίνει να φανερώνει την προσωπική του συμφιλίωση -σαν μια ήρεμη στοχαστική στάση- με τους αινιγματικούς ήρωες και τους ανοικτούς ορίζοντες της Αναγνωστάκη. Ο δικός του μάλιστα ήρωας, καθώς ερμηνεύει και τον ιδαλγό Παύλο της «Κασέτας», αφήνεται -επιτέλους αφήνεται!- να υπάρξει πέρα από ερμηνείες και στηρίγματα σαν ποιητική μορφή αντιφατική και άπιαστη, ελευθερωμένη και υποταγμένη, σκληρή όσο και βελούδινη, σιωπηρή μα και αισθαντική. Εχω μάλιστα την εντύπωση πως αυτή η μορφή του Παύλου από τον Καρατζογιάννη, εξόχως ρομαντική, έρχεται από μακριά και συμπυκνώνει πολλούς νεοέλληνες ήρωες, ιδανικούς και ανάξιους να ακολουθήσουν το όνειρό τους.
Μα εδώ, στην ερμηνεία του Καρατζογιάννη, ο Παύλος αποκτά μαζί και ένα επίπεδο καθαρά συμβολικό. Ας πούμε μόνο αυτό: η ανεπίδοτη συνομιλία του μέσω μαγνητοφώνησης με τον Τούρκο που επιχείρησε να δολοφονήσει τον Πάπα το 1981 ενέχει πιθανόν τα ίχνη της συμβολικής απόπειρας «δολοφονίας» του από τον ίδιο - με τον Πάπα άλλωστε μοιράζονται το ίδιο όνομα... Το νέο αυτό παιδί στην άκρη του κόσμου νιώθει πως ο κόσμος της αληθινής ελευθερίας δεν μπορεί να αρχίζει παρά με τον συμβολικό φόνο του παλιού εαυτού μας. Πιθανόν να είμαι ο μόνος, μα διακρίνω στον Παύλο κάποιον μακρινό αντίλαλο του Νίτσε.
Προς το παρόν όμως ο αληθινός κόσμος που γυρίζει γύρω από τον Παύλο παραμένει ακλόνητα πραγματικός…. Κι αν τα πρόσωπα γύρω του ζουν το ίδιο με εκείνον δράμα, δεν το αντιλαμβάνονται. Και είναι αλήθεια πως η Αναγνωστάκη έχει προικίσει αυτά τα πρόσωπα με θαυμαστή ιθαγένεια, με τον μαγικό τρόπο να γίνονται αντιληπτά σε εμάς σχεδόν με την αφή. Ακόμα και την ανάσα τους να ακούγαμε στο σκοτάδι, θα τα αναγνωρίζαμε. Δείτε λόγου χάρη -ή μάλλον «αγγίξτε»- τον τρόπο με τον οποίο η Μαρίτσα τής Σμαράγδας Σμυρναίου ζει και ανασαίνει για τους άλλους. Αγγίξτε την καταπιεσμένη αγριότητα της Βαγγελιώς από τη Βάσω Καμαράτου. Την απελπισία της Κατερίνας από την Αναστασία-Ραφαέλα Κονίδη. Την αδρότητα της Καίτης τής Ερμίνας Κυριαζή. Η την απολιθωμένη προσωπικότητα του πατέρα από τον Γιώργο Ζιόβα. Νιώστε το χαμένο πρόσωπο του Σπύρου από τον Γιώργο Δεπάστα. Ή την ξοδεμένη νιότη τού Γιάννη Τουμασάκη... Για τον καθένα από αυτούς θα μπορούσαν να γραφτούν σελίδες και αξίζει να ξοδευτεί άφθονη φαιά ουσία για τον προβληματισμό τους. Μα όλα αυτά εκτός σκηνής... Γιατί πάνω στη σκηνή και στον θαυμάσιο θίασο του «Σταθμού» όλα μας είναι φυσικά και γνώριμα. Τα πρόσωπα της «Κασέτας» ρέουν στο αίμα μας, μιλούν τη φωνή μας, οδηγούνται στο αύριό τους από το δικό μας σήμερα.
Η σκηνή του «Σταθμού» έγινε ο στενός χώρος του «τώρα» από τον Αγγελο Αγγελή και με τους φωτισμούς του Αγγελου Παπαδόπουλου. Η μουσική του Γιώργου Ανδρέου συνέδεσε την παράταση με την εποχή της, για να αποκαλύψει πίσω από τα ακούσματά της το κρυφό της δράμα.
Μια «Κασέτα» από το ’82 φτάνει στο σήμερα και το πάντα.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας