Πέταξε σαν θαλασσινό πουλί στα όνειρά μας

«Θα μας λείψει το χαμόγελό του». «Ηταν σπουδαίος άνθρωπος του θεάτρου». «Οσοι συνεργαστήκαμε μαζί του, ξέρουμε πόσο σπουδαίος σκηνοθέτης ήταν και πόσο άνθρωπος»...

Αυτά ήταν κάποια μόνο από τα μηνύματα που δέχτηκε η Ελένη Καραΐνδρου, από ανθρώπους που γνώριζαν ή είχαν συνεργαστεί με τον σύζυγό της. Ολα τα μηνύματα συνοδεύονταν από τη λέξη «Συλλυπητήρια». Και όλα τα συνόδευαν πρωτίστως οι λέξεις της ίδιας της σπουδαίας Ελληνίδας συνθέτριας: «Ο αγαπημένος μου Αντώνης Αντύπας, ο άνθρωπος που 40 χρόνια μού χάρισε την αγάπη του και την απόλυτη αφοσίωση, δεν υπάρχει πια. Τον ευχαριστώ από τα βάθη της ψυχής μου και θα μείνει για πάντα ο πολύτιμος οδηγός μου. Αντώνη μου, σ' αγαπώ και θα σε βλέπω πάντα με το γέλιο στο όμορφό σου πρόσωπο».

Η είδηση μας βρήκε λίγο πριν δούμε τις «Ικέτιδες» σε σκηνοθεσία της καλλιτεχνικής διευθύντριας του Θεάτρου Τέχνης, Μαριάννας Κάλμπαρη, ως μια συμπαραγωγή του Θεάτρου Τέχνης και του Θεάτρου του Νέου Κόσμου. Το λέμε καθώς ο Αντώνης Αντύπας όχι μόνο μπήκε το 1963, σε ηλικία 22 ετών, στη Δραματική Σχολή του Θεάτρου του Καρόλου Κουν, αλλά συμμετείχε ως ηθοποιός και σε δύο ιστορικές παραστάσεις, σε σκηνοθεσία Κουν: στους «Ορνιθες» το 1964 και στους «Πέρσες» την επόμενη χρονιά. Φυσικά, συμμετείχε και σε πολλές ακόμη παραστάσεις τού Τέχνης, πάντα με τον Κουν στο «τιμόνι»: από το «Μαρά/Σαντ» του Πέτερ Βάις το 1965 μέχρι το «Βόιτσεκ» του Γκέοργκ Μπίχνερ το 1971. Αργότερα, συνεργάστηκε με τον επόμενο σπουδαίο τού Τέχνης, Γιώργο Λαζάνη («Το καλοκαίρι» του Ρομέίν Βενγκαρτέν, ο «Δράκος» του Εβγκένι Σβαρτς το 1971).

Ο ίδιος πάντα έβαζε ένα πολύ ιδιαίτερο ύφος στο παίξιμό του ως ηθοποιός, έναν ιδιαίτερο «πόνο» (διόλου μελό, αλλά πιο προσωπικό), ίσως απόρροια της καταγωγής του, που έφερε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (κάτι σχετικό είχε αφήσει να εννοηθεί και σε κατ' ιδίαν συζητήσεις με μας): ο ίδιος γεννήθηκε στην αρχή της γερμανικής Κατοχής (1941) στον Βύρωνα, από πατέρα (Διονύσιος Αντύπας) από την Κεφαλονιά και μητέρα (Ευτυχία Ψυλλάκη) προσφύγισσα από τη Σμύρνη. Οι παραδόσεις και τα τραύματα που έφεραν οι οικογενειακές διηγήσεις τον είχαν δέσει δομικά και με τη μουσική τής αργότερα συζύγου του Ελένης Καραΐνδρου.

Ως ηθοποιός συνέχισε μετά τον Κουν με μια σειρά από συμμετοχές του σε παραστάσεις συχνά ξένων έργων με τη σκηνοθεσία του Αλέξη Μινωτή («Ο λοχαγός του Κέπενικ» του Καρλ Τσούκμαγερ), του Λάμπρου Κωστόπουλου («Τέλος καλό, όλα καλά» του Ουίλιαμ Σέξπιρ στο Εθνικό Θέατρο), του Κώστα Μπάκα, του Νίκου Χατζίσκου, του Γιώργου Μιχαηλίδη, του Κανέλλου Αποστόλου και του Λεωνίδα Τριβιζά. Την ίδια περίοδο άρχιζε να ενδιαφέρεται για τη σκηνοθεσία. Το 1971 παρακολουθεί σεμινάρια σκηνοθεσίας στη σχολή City Literary Institute στο Λονδίνο και το 1972 εργάζεται ως βοηθός σκηνοθέτη του Αλέξη Μινωτή. Ξεκίνησε σκηνοθετώντας έργα αμερικανικού ρεαλισμού (κάτι που ήταν επίσης κοντά στη ματιά του Κουν εκείνη την περίοδο) και αμέσως με την πτώση της χούντας, συνιδρύει το Απλό Θέατρο, μαζί με τον Χρήστο Πολίτη. Αργότερα μαζί του ήταν και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ο Αγγελος Δεληβοριάς και η Ελένη Καραΐνδρου.

Το Απλό Θέατρο έδωσε την ευκαιρία στο κοινό να παρακολουθήσει πραγματικά πρωτοποριακές παραστάσεις, με τον ίδιο ως σκηνοθέτη: Μίλερ, Τένεσι Ουίλιαμς, Πίντερ, Τζο Ορτον έως και Φρανσουάζ Σαγκάν. Και όλα αυτά με συλλογική και προσωπική φροντίδα (το ίδιο το θέατρο είχε μετατραπεί σε τέτοιο, με 188 θέσεις, από γκαράζ που ήταν). Οι κυβερνητικές πολιτικές της Δεξιάς αλλά και του ΠΑΣΟΚ στάθηκαν ανάχωμα στη συνέχειά του, κι έτσι το Απλό Θέατρο έκλεισε το 2012.

Ο ίδιος, ωστόσο, στάθηκε πέρα από αυτό, όπως φαίνεται από τα λόγια του σε συνέντευξή του στη Βένα Γεωργακοπούλου στην «Εφημερίδα των Συντακτών» (15.1.2017) με αφορμή το έργο «Πόθοι κάτω από τις λεύκες» του αγαπημένου συγγραφέα του, Ευγένιου Ο’Νιλ. Τότε έλεγε για το κλείσιμο του θεάτρου του: «Απεχθάνομαι τη μιζέρια στο θέατρο, γι’ αυτό έκλεισα και το Απλό. Ηθελα να συνεχίσω όπως είχα συνηθίσει και αυτό δεν γινόταν πια. Ο Παύλος Γερουλάνος, τότε υπουργός Πολιτισμού, δεν έδωσε ποτέ τις επιχορηγήσεις που είχε δεσμευτεί [...]. Είχα ανεβάσει ωστόσο τα περισσότερα έργα από αυτά που ήθελα, ένιωθα γεμάτος. Ηρθε κι έδεσε το οικονομικό πρόβλημα με τη δική μου αίσθηση ότι ολοκλήρωσα έναν μεγάλο κύκλο». Και συνέχιζε πιο ουσιαστικά: «Τώρα ο στόχος των καλλιτεχνών, των περισσοτέρων έστω, είναι πρώτα η επιβίωση και μετά η δημιουργία. Παλιά, τα δέκα-δεκαπέντε επιχορηγούμενα θέατρα είχαν τη δυνατότητα να κάνουν δυόμισι, τρεις, τέσσερις ή και δέκα μήνες πρόβα (ο Λευτέρης Βογιατζής). Αυτό έδινε όπλα στους ηθοποιούς. Τώρα, με έναν-ενάμιση μήνα πρόβα, πώς να προχωρήσεις; Τα τελευταία χρόνια το θέατρο βασίζεται σε ό,τι είχε κατακτήσει παλιά, δεν ανανεώνεται. Υπάρχουν, βέβαια, τα ταλέντα. Αλλά γενικά τα πράγματα μου φαίνονται στάσιμα».

Πρόβα

Θα προσθέσουμε και κάτι ακόμη από εκείνη τη συνέντευξη, που κρατάμε έως σήμερα: «Εμένα με ενδιαφέρει ο λόγος, να τον ψάξω, πώς το ’πε και γιατί, τι υπάρχει στην παραμικρή κόγχη της φράσης. Είναι τρομακτική δουλειά, μόνο αν σε γοητεύει θα την κάνεις, αλλιώς είναι βάσανο μεγάλο. Γι’ αυτό και ποτέ δεν τρελαινόμουν να μπω να κάνω πρόβα. Είναι επώδυνη, βγάζω τα άντερά μου, γίνεται κάτι τρομακτικό μέσα μου. Μόνο, όμως, έτσι κατακτούσα αυτό που ήθελα με τους ηθοποιούς, δηλαδή όταν μιλάνε να δημιουργούνται εικόνες, να βγαίνει ένας ολόκληρος κόσμος. Αυτό θέλει πολλή δουλειά. Είμαι, όμως, και τώρα πολύ ευχαριστημένος με τους ηθοποιούς που έχω, κάναμε εξαιρετική δουλειά». Ο ίδιος δεν είχε καλή σχέση μόνο με τους ηθοποιούς του, αλλά και ουσιαστικό δέσιμο και φιλική σχέση με σπουδαίους του θεάτρου, όπως ο Χάρολντ Πίντερ και ο Μπράιαν Φρίελ, οι οποίοι μάλιστα παραβρέθηκαν σε παραστάσεις του (έργα των οποίων ουσιαστικά ο Αντώνης Αντύπας πρωτοσύστησε στο ελληνικό κοινό). Ακόμα και τα προγράμματα των παραστάσεών του θεωρούνται πλέον σπάνιες εκδόσεις.

Ναι, ο Αντώνης Αντύπας έφυγε από τη ζωή. Με ένα ερώτημα να παραμένει σαν τέτοιοι άνθρωποι «φεύγουν»: Και τώρα, τι;