«Χρειάζεται να ακουστούν οι φωνές που για καιρό σιωπούσαν»

Μέσα από τη δουλειά τους έχουν καταφέρει να δώσουν σάρκα και οστά, από τη δική μας τη σάρκα και τα οστά, σε μια αγνοημένη κοινωνική ομάδα: τα άτομα με αναπηρία. Και όχι μόνο έσπασαν το αόρατο δίχτυ που τα κρατούσε μακριά από τα μάτια μας, αλλά κατάφεραν να μας παρουσιάσουν την τρωτότητα, την τρυφερότητα αλλά και τις ανάγκες τους για αγάπη, αποδοχή και ικανοποίηση - ανάγκες που όλοι έχουμε. Πρόκειται για την ομάδα καλλιτεχνών με και χωρίς αναπηρία «Εν δυνάμει» που έφερε στη σκηνή τη ζωή και τα θέλω των ανάπηρων ατόμων, και βλέποντάς τους να παίζουν όλοι μαζί, καταλαβαίνεις ότι σημασία δεν έχουν νεολογισμοί και στομφώδεις όροι, όπως συμπερίληψη, αρκούν οι παλιές καλές έννοιες που έχουν σταλεί στην εξορία, όπως είναι η συμμετοχή. Τούτη τη φορά το καλλιτεχνικό τους εγχείρημα έχει στο κέντρο του για πρώτη φορά τον αρχαίο μύθο για τη γυναίκα-σύμβολο ανθρωπιάς που τα βάζει με την απάνθρωπη εξουσία: την Αντιγόνη. Το «Σχέδιο Αντιγόνη», σε σκηνοθεσία Σοφίας Αντωνίου, θα παρουσιαστεί για δύο μοναδικές παραστάσεις στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής Κοζάνης, στις 9 και 10 Αυγούστου, στο πλαίσιο του θεσμού «Ολη η Ελλάδα ένας πολιτισμός».

Η ομάδα καλλιτεχνών με και χωρίς αναπηρία, που μετρά ήδη 16 χρόνια παρουσίας, ιδρύθηκε το 2008 από την Ελένη Δηµοπούλου και τη Μαρία Ιωαννίδου και έχει παρουσιάσει με μεγάλη επιτυχία τις παραστάσεις «Ερωτευμένα Αλογα» και «Υπνοβάτες» στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Πρόθεσή τους η αξιοπρεπής ένταξη των ατόμων με αναπηρία στο κοινωνικό σύνολο και το πετυχαίνουν προτείνοντας ένα νέο μοντέλο τέχνης και ζωής όπου το «ανοίκειο», το «περίεργο», το «διαφορετικό» και το «ξένο» καταλαμβάνουν τη θέση τους στο σύνολο ενδυναμώνοντάς το. Η πρώτη τους αναμέτρηση με το αρχαίο δράμα ξεκίνησε πριν από έναν χρόνο ως εργαστήριο πάνω στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή: καρπός της ερευνητικής πορείας είναι η παράσταση που ανεβάζουν κι έχει μια επιπρόσθετη σημασία ότι στην προσπάθεια συμπράττει μια κοινωνική ομάδα που συγκρούεται καθημερινά με το κράτος, την κοινωνία, τους νόμους και τη νοοτροπία των συμπολιτών μας στα θέματα της αποδοχής, της προσβασιμότητας και της κοινωνικής ένταξης.

Μια κοινωνική ομάδα που έχει κάθε λόγο να αναρωτιέται αν ζει σε έναν δίκαιο κόσμο, αν οι νόμοι δημιουργούνται για να προστατεύουν τους ανθρώπους ή το αντίθετο. Να αναρωτιέται μέχρι πού θα έφτανε για τα πιστεύω της. Η ομάδα «Εν Δυνάμει» αποδίδει στην αρχαία ηρωίδα τα αντιεξουσιαστικά χαρακτηριστικά της και γίνεται εφαλτήριο όχι μόνο συνύπαρξης αλλά και μιας ακόμη αναμέτρησης με το ανέφικτο ώστε να καταστεί εφικτό.

«Η ιστορία της Αντιγόνης είναι γραμμένη για να μας εμπνέει διαχρονικά» μας λέει η σκηνοθέτρια Σοφία Αντωνίου, που μιλήσαμε μαζί της για μια παράσταση με δραματουργικό άξονα την έννοια της αποδοχής και της συμπερίληψης. Διόλου τυχαία λοιπόν η ομάδα «Εν Δυνάμει» διευρύνεται και για πρώτη φορά συμπεριλαμβάνει στη θεατρική πράξη πολίτες και μέλη θεατρικών ομάδων της Κοζάνης και της Αιανής με σκοπό τη δημιουργία ενός πολυπρόσωπου Χορού που συναπαρτίζουν άτομα με και χωρίς αναπηρία, διαφορετικών ηλικιών, καταγωγής και βιωμάτων, ο οποίος συντονίζεται στον ρυθμό της αρχαίας τραγωδίας.

Η κ. Αντωνίου, απόφοιτη της Σχολής Σκηνοθεσίας του Εθνικού Θεάτρου, με ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον πάνω στην κλασική δραματουργία και στη συνεργασία της με κοινωνικές ομάδες όπως η ομάδα «Εν Δυνάμει», μας καθοδηγεί στην πορεία μιας μοναδικής παράστασης η οποία ενσωματώνει το ποίημα «In Politics and Poetry» που παραχώρησε ευγενικά ο Παλαιστίνιος ποιητής Marwan Makhoul και την οποία στήριξαν αυτοδιαχειριζόμενες ομάδες που αγωνίζονται για κοινωνική δικαιοσύνη όπως η Σ.Ε. ΒΙΟΜΕ και η Cantina Solidaridad.

● Πώς φτάσαμε στην παράσταση;

Με την ομάδα και τους καλλιτεχνικούς συντελεστές εργαστήκαμε σκληρά και μεθοδικά για να καταλάβουμε τι σημαίνει αρχαία τραγωδία στο σήμερα, ποιος είναι ο ρόλος του Χορού και πώς η συμπερίληψη των ατόμων με αναπηρία μπορεί να αποτελέσει έμπνευση για να ειπωθούν σημαντικά πράγματα. Στο τέλος του εργαστηρίου προχωρήσαμε σε μια ανοιχτή παρουσίαση της δουλειάς σε φίλους της ομάδας και αντιληφθήκαμε τη δύναμη που έχει το συγκεκριμένο έργο από τη συγκεκριμένη ομάδα. Θελήσαμε, λοιπόν, να εξελίξουμε τη δουλειά μας, να εμβαθύνουμε και να μεταμορφώσουμε το «σχέδιο» σε παράσταση.

Μέσα από το πρίσμα της συμπερίληψης υπήρξε η ανάγκη η ομάδα να διευρυνθεί και να συμπεριλάβει -για πρώτη φορά- άτομα από την τοπική κοινότητα στην παράσταση. Ενας Χορός 33 ατόμων με και χωρίς αναπηρία, διαφορετικών ηλικιών, καταγωγής και βιωμάτων που συντονίζεται στον ρυθμό της αρχαίας τραγωδίας και συγκεκριμένα στην ιστορία της Αντιγόνης.

Κάπως έτσι φτάσαμε στον αύλειο χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής όπου συντελείται μια έκτακτη γενική συνέλευση που μας καλεί να πάρουμε θέση.

● Το ερώτημα που έρχεται από την αρχαιότητα και την Αντιγόνη μέχρι τις μέρες μας παραμένει και είναι μάλλον ένα: Ζούμε σε έναν δίκαιο κόσμο και τι κάνουμε για αυτό;

Η Αντιγόνη είναι ένα σύμβολο αντίστασης που θα μας απασχολεί πάντα. Εχει εμπνεύσει καλλιτέχνες σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης.

Η αληθινή τραγωδία, ωστόσο, συμβαίνει σήμερα, εδώ και τώρα, μπροστά στα μάτια μας. Εγκειται στο πώς διαχειριζόμαστε την ίδια τη ζωή. Ο πόλεμος στη Γάζα, στην Ουκρανία, στο Σουδάν, στην Αρμενία, ο πόλεμος με τη φύση, με το «διαφορετικό», το ξένο, ο πόλεμος ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα, ο πόλεμος μέσα μας. Το πρόβλημα είναι ότι έχουμε εξοικειωθεί μαζί του, όσο περισσότερη η βία τόσο μεγαλύτερη η εξοικείωση. Και δυστυχώς κανένας προφήτης, κανένας μάντης δεν μπόρεσε να μας ξυπνήσει από τον λήθαργο.

Η τέχνη οφείλει να μας αφυπνίζει, να μας ταρακουνάει, να διαμαρτύρεται, να αντιστέκεται. Οφείλει να ανοίγει δρόμους, να δίνει ελπίδα, να δημιουργεί χώρο, χρόνο, ποίηση, σιωπή.

Η Αντιγόνη αγαπά με απόλυτο τρόπο και τιμωρείται. Η αγάπη αποτελεί απειλή για το πολιτικό σύστημα γιατί είναι απρόβλεπτη και ασυγκράτητη. Είναι επαναστατική γιατί εμπνέει τους ανθρώπους να ζήσουν διαφορετικά από αυτό που η εξουσία επιθυμεί. Η εξουσία έχει ανάγκη τον διαχωρισμό, τον φόβο, την απάθεια, την αδιαφορία, τη μοναξιά. Ο άνθρωπος που αγαπά είναι αλληλέγγυος, μετέχει ενεργά στην εποχή του, δεν έχει τίποτα να φοβηθεί γιατί δεν είναι ποτέ μόνος.

● Τελικά τι απαντάτε στην Ισμήνη που υποστηρίζει ότι «το αδύνατο δεν γίνεται;»

«Το αδύνατο δεν γίνεται», ακούγεται από την Ισμήνη στον πρόλογο του έργου και μας προκαλεί να τη διαψεύσουμε. Το αδύνατο στην περίπτωσή μας θα μπορούσε να είναι η αντίληψη ότι άτομα με αναπηρία δεν μπορούν να εμφανιστούν στη σκηνή και να αρθρώσουν λόγο, να υποδυθούν ρόλους, να συγκινηθούν, να μετέχουν στο μυστήριο του θεάτρου. Κι όμως, η ομάδα «Εν Δυνάμει» αποδεικνύει συνεχώς ότι το αδύνατο γίνεται, αρκεί να το προσπαθήσεις. Χρειάζεται, ωστόσο, προσπάθεια και από την κοινωνία, το κράτος, τους νόμους. Η αναπηρία χρειάζεται ορατότητα, συμπερίληψη, ουσιαστική και πρακτική, ενώ η κοινωνία χρειάζεται εξοικείωση με το διαφορετικό, να σταματήσει να φοβάται, να λυπάται, να το αφήνει στο περιθώριο. Χρειάζεται να ακουστούν οι φωνές που για καιρό σιωπούσαν.

Ο λόγος στην ομάδα

● Τι συμβολίζει η ιστορία της Αντιγόνης για εσάς;

Κλειώ (υποδύεται την Ευρυδίκη): Η «Αντιγόνη» είναι ένα πολεμικό έργο που μιλάει για το δίκαιο. Η Αντιγόνη είναι μια κοπέλα που πολεμάει για το δίκιο της και απέναντί της έχει τον Κρέοντα που κι αυτός πολεμάει για το δικό του.

Παναγιώτης (υποδύεται τον Αίμονα): Η Αντιγόνη είναι μια πορτοκαλί σχολική ανάμνηση, που μετά από χρόνια έγινε η φωνή και το σώμα μιας βαθιάς ιδέας για τον κόσμο και τον άνθρωπο που ψάχνω να γίνω.

Λωξάνδρα (υποδύεται την Ισμήνη): Η Ισμήνη δεν θέλει να θάψει, δεν έχει δικαίωμα. Θέλει να θάψει όμως η Αντιγόνη. Εγώ νιώθω να χτυπάει η καρδιά της Ισμήνης. Η Αντιγόνη θα μπορούσε να είναι η αδερφή μου. Νιώθω χάλια που δεν αφήνουν την Αντιγόνη να θάψει τον αδερφό της.

Νίκος (υποδύεται τον κορυφαίο του Χορού): Η σκέψη μου είναι ότι είναι δράμα, δεν ξέρω τι σημαίνει αυτό, αλλά με κάνει να νιώθω χαρούμενα. Η Αντιγόνη μιλάει περίεργα, δεν καταλαβαίνω τι λέει, δεν υπάρχει, αλλά είναι το «καλό».

Πληροφορίες: «Σχέδιο Αντιγόνη», από την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή.
Καλλιτεχνική διεύθυνση: Ελένη Δημοπούλου.
Μετάφραση: Σοφία Νικολαΐδου.
Σκηνοθεσία-Διασκευή: Σοφία Αντωνίου.
Σκηνικά - Κοστούμια: Μαριλένα Καλαϊτζαντωνάκη.
Ηχητικός σχεδιασμός: Ecati.
Σχεδιασμός φωτισμών: Richard Anthony.
Επιμέλεια κίνησης: Μέλπω Βασιλικού.
Βοηθοί σκηνοθεσίας: Γιώργος-Ζήσης Μπιλιώνης, Σοφία Κύρινα.
Από την ομάδα «Εν Δυνάμει» ερμηνεύουν οι: Χριστίνα Ασλανίδη, Γιάννος Γαβαλάς, Μαρία Δαχλύθρα, Ελένη Δημοπούλου, Χρύσα Ιωαννίδου, Μαργαρίτα Καϊναδά, Πετρή Καραδημητρίου, Φιόνα Κατοίκου, Θεανώ Κόντα, Ηλίας Κουγιουμτζής, Νίκος Κυπαρίσσης, Σοφία Κύρινα, Στέφανος Λέντζης, Λωξάνδρα Λούκας, Δημήτρης Λύρας, Παναγιώτης Ματζίρης, Θεοχάρης Μπαϊρακταρίδης, Γιώργος-Ζήσης Μπιλιώνης, Μιχάλης Ντολόπουλος, Θεανώ Παπαβασιλείου, Χρήστος Σιούμης, Μαρία-Ταρσή Χελά.
Από την τοπική κοινότητα ερμηνεύουν οι: Αλεξία Αντωνιάδου, Φωτεινή Γούλκα, Φώφη Ζαγορίτου, Γιώργος Κακαβέλης, Σόνια Κούτσιανου, Αντώνης Κύρινας, Αριστείδης Μπουρνιώτης, Ηλίας Μπουρνιώτης, Χάρης Σισμανίδης, Βαγγέλης Ταχματζίδης, Ανθή Χονδρογιάννη.
Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής Κοζάνης, 9 και 10 Αυγούστου, στις 21.00. Η είσοδος είναι δωρεάν, απαιτείται προκράτηση στο www.allofgreeceoneculture.gr.