«Εξαλλη, ανυπάκουη, κακιά, εκτός εαυτού, λυσσασμένη, μανιακή, αρουραίος, ύπουλο πλάσμα, αφηνιασμένη». Κι αυτά είναι μερικά μόνο από τα επίθετα που κοσμούν την Τζέιν Εϊρ, ήδη από τις πρώτες σελίδες, στο ομότιτλο, σχεδόν αυτοβιογραφικό βιβλίο που εξέδωσε η Σαρλότ Μπροντέ, με αντρικό ψευδώνυμο, το 1847, στις τραχιές συνθήκες της βικτοριανής Αγγλίας, με ηρωίδα μια καταπιεσμένη και στερημένη από κοινωνικά προνόμια γυναίκα.
Ενα ορφανό κορίτσι που το μισεί η μητριά του και μεγαλώνει σε ένα οικοτροφείο-φέρετρο, μαθαίνει γράμματα, εργάζεται ως γκουβερνάντα, ερωτεύεται και επιδίδεται κρυφά σε -ανεπίτρεπτα για την εποχή, την τάξη και το φύλο της- πράγματα όπως π.χ. ότι γράφει. «Τζέιν μάς συναρπάζεις... Εχουμε την αίσθηση όταν σε διαβάζουμε ότι κοιτάμε την αντανάκλασή μας μέσα σε ένα βαθύ πηγάδι» αναφέρει στο σκηνοθετικό της σημείωμα η ηθοποιός, σκηνοθέτρια και συγγραφέας Κατερίνα Μαυρογεώργη που μας παραδίδει το τρίτο θεατρικό της έργο με ηρωίδες σταθερά γυναίκες.
Στην παράσταση στήνει έναν αλλόκοτα αστείο και ποιητικό κόσμο, με χιούμορ, τρυφερότητα κι αυτή την απίστευτη δυνατή και σκανδαλιάρικη ματιά της (που τιμήθηκε πρόσφατα και με το βραβείο «Ελευθερία Σαπουντζή»), μιλώντας για μια γυναίκα τοσοδούλα που είναι όμως γίγαντας. Η παράσταση, που αποδεικνύει ότι η δημιουργικότητα είναι το πιο χρήσιμο survival kit, είναι διανθισμένη με εκδοχές του τραγουδιού των Pulp «Common People» και την P.J.Harvey σε μια «εμφάνιση»... έκπληξη.
«Δύο ηρωίδες», μας εξηγεί η Μαυρογεώργη, «εκπροσωπούν σ’ αυτήν την παράσταση δύο παράλληλες ιστορίες που τέμνονται: απ’ τη μια ο κόσμος της Σαρλότ Μπροντέ, πτυχές και εικόνες του μαζί με τις αδελφές της και παράλληλα σκηνές από την “Τζέιν Εϊρ”, την πρώτη της μεγάλη λογοτεχνική επιτυχία. Αυτές οι δύο ιστορίες όχι μόνο συνδέονται αλλά τροφοδοτούν η μία την άλλη και αυτό είναι που μας συγκίνησε, αυτή η σύνδεση της δημιουργού με την ηρωίδα της».
● Μα είναι σχεδόν αυτοβιογραφικό το έργο της.
Είναι πολύ βιωματικό, μιλά σε πρώτο πρόσωπο, μας αποκαλεί «αναγνώστη μου» από την αρχή ώς το τέλος κι έχουν εισχωρήσει πολλά στοιχεία από την προσωπική της ζωή στο βιβλίο, αποστάγματα με αμεσότητα, αντανακλάσεις από πρόσωπα που συνάντησε και την καθόρισαν.
● Πώς ήρθε αυτή η επιλογή;
Με γοήτευε το να κατασκευάσουμε κάτι εμπνευσμένο από κάτι άλλο στο πλαίσιο μιας διασκευής. Το να μεταλλαχθεί μια ιστορία μέσα από ένα θεατρικό κείμενο όπως στη δραματουργική έρευνα... Μου φαινόταν πολύ γόνιμη συνάντηση και πολύ ωραία ιστορία. Από τότε που, μικρή, είχα διαβάσει το βιβλίο και είχα δει την ταινία, μου είχε μείνει ένας πόνος. Είχα πει ότι κάτι θα το κάνω και ήρθε η στιγμή που βλάστησε.
● Τι είναι για σένα η Τζέιν;
Είναι ένα πολύ ενδυναμωτικό και παρηγορητικό πρόσωπο. Είναι αυτό που την αποκαλεί ο Γουίτσεστερ: «σαμιαμίδι παντοδύναμο». Μια ηρωίδα ελάχιστη αν την κοιτάξουμε από κοινωνική και ταξική σκοπιά, -ανήκει σε μια εποχή που με το φύλο της είναι μια τοσοδούλα- αλλά ο κόσμος που φέρει μέσα της είναι τεράστιος. Διαθέτει μια πνευματικότητα όχι συνδεδεμένη με τη θρησκεία αλλά με κάτι, με τη φύση, με το όλον που δεν το προδίδει ποτέ. Καταφέρνει να μεταβάλλει τις συνθήκες γύρω της με έναν εξιδανικευμένο τρόπο, απαλό, χωρίς να χάνει την ευαισθησία της και όταν ανακάλυψα ότι και η συγγραφέας ήταν έτσι, εκεί ήταν που απογειώθηκα.
● Η Μπροντέ αποτελεί παράδειγμα δύναμης και ανθεκτικότητας σε χαλεπούς για τις γυναίκες καιρούς;
Είναι συγκινητική η φιλοδοξία της, ότι έκανε το βιβλίο με αντρικό ψευδώνυμο για να καταφέρει να το βγάλει και να πληρωθεί για να ζήσει αυτή και οι αδελφές της και περνάει όλα τα μηνύματα και τα ερωτήματα χωρίς να είναι διδακτική.
● Γιατί να μας ενδιαφέρει όμως σήμερα;
Γιατί νομίζω ότι έχει την κλασική γοητεία ενός πολύ καλογραμμένου βιβλίου αλλά διατηρεί και την αρχετυπική γοητεία της ηρωίδας που κάνει αυτό το μεγάλο ταξίδι και σκοντάφτει στις επιθυμίες της. Είναι ένα κατατρεγμένο ορφανό που καταλήγει να έχει μια θέση απέναντι στα πράγματα. Είναι πολύ πραγματική και ανθρώπινη η υπόσταση της Τζέιν Εϊρ, μαζί και το ταξίδι της ίδιας της Σαρλότ. Και είναι λίγο σοκαριστικό όταν διαπιστώνεις ότι κάποια πράγματα παραμένουν λίγο-πολύ ίδια με τη βικτοριανή εποχή και ανατριχιάζουμε όταν τα ακούμε τώρα, γιατί θεωρούσαμε ότι ξεπεράστηκαν, αλλά τελικά όχι και τόσο. Χμμ...
● Οπως, δώσε μας ένα παράδειγμα;
Το ότι π.χ. η Μπροντέ είχε ζητήσει τη γνώμη ενός ποιητή για το αν θα εκδώσει το έργο της και αυτός της απάντησε «το γράψιμο δεν πρέπει να ανήκει στα σωστά σου καθήκοντα ως γυναίκας, γι’ αυτό μη χάνεις χρόνο σ’ αυτό ούτε για αναψυχή». Δεν είναι κάτι που δεν θα μπορούσε να ακουστεί ακόμα και σήμερα, ούτε θεωρείται απ’ όλους εντελώς παράλογο.
● Μου θύμισε μια έρευνα για τις κρυφές πτυχές της άνισης μεταχείρισης των γυναικών που ρωτούσε μεταξύ άλλων τις συνεντευξιαζόμενες αν «σας εμπόδισε η οικογένειά σας να κάνετε ή να σπουδάσετε αυτό που θέλετε». Κι αυτό με τη σειρά του μού θυμίζει πολλούς συναδέλφους σας που έχουν και ένα πανεπιστημιακό πτυχίο, όπως κι εσείς άλλωστε, ως προϋπόθεση για να σπουδάσουν μετά σε μια δραματική σχολή.
Δεν θέλω να μάθω τα αποτελέσματα της έρευνας... Ενα άλλο πτυχίο... ναι. Σίγουρα μια ακαδημαϊκή μόρφωση έπρεπε να υπάρχει ως εξαργύρωση. Οχι ότι πήγε χαμένη, αλλά έπρεπε να παλέψω για αυτό που ήθελα.
● Μια φράση που περνάει ως διαφάνεια στο έργο: «Ο παλιός κόσμος πρέπει να καεί συθέμελα» πώς προέκυψε;
Αυτή ήταν μια φράση που μου γεννήθηκε διαβάζοντας το βιβλίο, κάποιες επιστολές της Μπροντέ και βλέποντας ντοκιμαντέρ για τη ζωή της. Σκεφτόμουν την Μπέρθα - σ.σ. την έγκλειστη σύζυγο του εργοδότη της, που πάνω στη μανία της βάζει μια φωτιά από την οποία παραλίγο να πεθάνουν όλοι ενώ η ίδια εξαϋλώνεται. Το συμβάν έχει μια αλληγορική σημασία: όντως η Μπέρθα καταφέρνει και τον καίει αυτόν τον κόσμο. Και ακριβώς επειδή είναι σε αυτήν την κατάσταση της παραζάλης κάνει παρανάλωμα φωτιάς έναν παλιό κόσμο. Φαινόταν και λίγο λυτρωτικό αυτό, οπότε μου ήρθε αυτή η φράση σαν μια αφιέρωση σε αυτόν τον χαρακτήρα που είναι στη σκιά των πραγμάτων. Κι όμως απ’ την πιο σκοτεινή πτυχή έρχεται μια αλλαγή και ίσως μέσα σε αυτόν τον καμένο πύργο μπορεί να γεννηθεί κάτι καινούργιο.
● Η εντύπωση που μου αφήνουν τα έργα σας είναι αυτή μιας απερίγραπτα σκανδαλιάρικης προσέγγισης.
Μου αρέσει το διαβολεμένο κέφι σε ό,τι κι αν κάνω. Είναι ισχυρό στοιχείο δημιουργίας.
♦ Πληροφορίες: Θέατρο Θησείον (Τουρναβίτου 7, 210-3255444) JANE/με αφορμή την Τζέιν Εϊρ της Σαρλότ Μπροντέ
Σκηνοθεσία/Κείμενο: Κατερίνα Μαυρογεώργη
Σύμβουλος δραματουργίας: Μαρία Φιλίνη
Σκηνογραφία/Ενδυματολογία: Αρτεμις Φλέσσα
Σχεδιασμός φωτισμών: Βάσια Ατταριάν / Σεραφείμ Ράδης
Μουσική: Δημήτρης Τάσαινας
Παίζουν: Νάνσυ Σιδέρη, Δημήτρης Δρόσος, Βίκυ Κυριακουλάκου
Κάθε Κυριακή, Δευτέρα και Τρίτη στις 21.00 | Εισιτήρια 12-15 €. Προπώληση more.com
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας