Οταν το θέατρο επιστρέφει στις ποιητικές του ρίζες

«Τα πάντα είναι ανύπαρκτα πριν τα σκεφτείς και πριν τα πράξεις…»: Είναι αυτές οι λέξεις, με αυτή τη σειρά βαλμένες από τον άνθρωπο που χώρεσε σε στίχους την ταραγμένη ιστορία της χώρας μας του περασμένου αιώνα, πάντα από τη μεριά του ανθρώπου που αγωνίζεται να ορθώσει το μπόι του ίσαμε κει που θα ανασάνει λεύτερος. Κι είναι αυτές που οδήγησαν τον Εμμανουήλ Μαύρο να κάνει ένα αφιέρωμα στο έργο του κορυφαίου μας ποιητή Γιάννη Ρίτσου (1909-1990).

Το «Ημερολόγιο», όπως ονόμασε το αφιέρωμα που ξεκινά απόψε ο συνιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου «Δρόμος» και μέλος της θεατρικής ομάδας «Μήδεια», αποτελείται από επιλεγμένα κείμενα από την «Τέταρτη Διάσταση» σε συνδυασμό με ποιήματα και στίχους του ποιητή από διάφορες συλλογές. Αναδεικνύει έτσι τη διαχρονική γραφή του μεγάλου στοχαστή αλλά και την επικαιρότητά του, καθώς επίκαιρες παραμένουν οι αφυπνιστικές ιδέες, οι αγωνίες και τα προβλήματα για τα δικαιώματα του ανθρώπου, φέρνοντας έτσι κοντά μια συνάντηση του χθες με το σήμερα.

Ενα ταξίδι στην ποιητική θεατρικότητα του Γιάννη Ρίτσου με βοηθό έναν τριαντάρη νέο, ταξιδεύει στον χρόνο, ενώνοντας τις ζωογόνες μνήμες του παρελθόντος με τις ζωοφόρες ελπίδες του μέλλοντος. Για να συναντήσουμε την ποίηση εκεί που γίνεται, εκτός από θέατρο, τραγούδι. Αλλά και τις μορφές των αρχαίων μύθων που μας μιλάνε για τα παντοτινά, και τις αρχές που εν είδει κοινωνικού μανιφέστου μάς δεσμεύουν σε όσα χρειάζονται να γίνουν στο μέλλον.

Πώς σκέφτηκε αυτή τη σύνθεση και πώς την αποδίδει, μας εξηγεί ο σκηνοθέτης:

«Ηταν 11 Νοεμβρίου του 2018, 28 ολόκληρα χρόνια είχαν περάσει από τον θάνατο του Γιάννη Ρίτσου όταν η σκέψη μου με οδήγησε να φανταστώ επί σκηνής πολλά από τα ποιήματά του, πέρα από αυτά που περικλείονται στη συλλογή “Τέταρτη Διάσταση”. Η σκέψη αυτή ωρίμασε, ή μάλλον θα έλεγα πως η κοινωνική μετάλλαξη και η πολιτική ασυδοσία ωρίμασαν τη σκέψη μου. Μια φράση από τον “Αποχαιρετισμό” –“Τα πάντα είναι ανύπαρκτα πριν τα σκεφτείς και πριν τα πράξεις. Οχι μονάχα να τα σκεφτείς, ή μονάχα να τα πράξεις, μα να τα πράξεις και να τα σκεφτείς μαζί”– με οδήγησε στην απόφαση πως τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή που τα πάντα είναι ανύπαρκτα. Η ελευθερία, η ανθρωπιά, η ατομικότητα, ο έρωτας, η αγάπη, η αλληλεγγύη, η αρετή, το πνεύμα, οι αξίες, οι ιδεολογίες, η ηθική, η παιδεία, όλα ανύπαρκτα. Χρειάζεται λοιπόν να σκεφτούμε και να πράξουμε μια ανατροπή.

Με αφορμή λοιπόν το ωριμότερο έργο του “Τέταρτη Διάσταση” αλλά και άλλων ποιημάτων κοντά στο πνευματικό, ιδεολογικό και κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο του παραπάνω έργου και με τη σκέψη στο πώς ένας Γιάννης Ρίτσος μπορεί να αναπαρασταθεί σκηνικά, προχώρησα σε μια επιλογή με γνώμονα τα προαναφερόμενα ανύπαρκτα.

Η “Ισμήνη” της απωθημένης επιθυμίας και αυτοχειρίας ξύνει επιδεικτικά μόνο την επιφάνεια ακόμα ενός θέματος-ταμπού, εκείνου της σεξουαλικής ταυτότητας και του φύλου. Ολα αυτά παράλληλα με την καταδίκη της όποιας δίψας για εξουσία και τη συγκαλυμμένη τοποθέτηση του Ρίτσου κατά κάθε μορφής πολέμου. Η “Φαίδρα”, ένα έργο για τον ανεκπλήρωτο έρωτα, την εκδίκηση και τον θάνατο. Ενας ποιητικός μονόλογος για τον θηλυκό έρωτα και την πραγματική επιθυμία. Ουσιαστικά ο Ρίτσος κλήθηκε να εισδύσει στον θηλυκό ψυχισμό και να ανιχνεύσει τις εκφάνσεις του σε κατάσταση μιας ακραίας, εσωτερικής διαμάχης. Η “Σονάτα του Σεληνόφωτος” μας παρουσιάζει τη Γυναίκα με τα Μαύρα στην εκ βαθέων εξομολόγησή της, μια παρατεταμένη ικεσία για ζωή κι ελπίδα, μέσα από μια ροή παραστάσεων και συμβόλων. Με όσα έχουν προηγηθεί στην “Ισμήνη”, στη “Φαίδρα” και στη “Σονάτα”, έρχεται ο ίδιος ο Ρίτσος στο έργο του “Αποχαιρετισμός”, εμπνεόμενος από το μαρτυρικό θάνατο του Γρηγόρη Αυξεντίου, να μας καταθέσει, ίσως, το πιο αριστουργηματικό ποιητικό μανιφέστο που έχει γραφτεί.

Το θέατρό μας, το σημερινό θέατρο, έχει την ανάγκη επιστροφής στις ρίζες του που είναι η ποίηση και ο Ρίτσος έρχεται σε μας, ως σύγχρονος Προμηθέας, να μας υπενθυμίσει πως υπάρχουμε και θα υπάρχουμε. Να μας υπενθυμίσει την απομάκρυνση από τη φύση μας. Να μας ραπίσει, αν θέλετε, με τον ζωντανό γραπτό του λόγο. Εμείς σε αυτό που πιστεύουμε και αγαπάμε, που είναι η σκηνή, έχουμε την ανάγκη τούτο τον ζωντανό λόγο να τον κάνουμε εικόνα».

—

♦ Πληροφορίες: Θέατρο «Δρόμος» (Αγ. Μελετίου 25 και Κυκλάδων, Κυψέλη, τηλ. κρατήσεων 210 88 18 906). «Ημερολόγιο», αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο.
● «Ισμήνη» με τη Γιώτα Τσιότσκα. Δευτέρα 27/11 στις 20.30 και κάθε Δευτέρα.
● «Αποχαιρετισμός» με τον Λεωνίδα Καλφαγιάννη. Σάββατο 2/12 στις 21.00 και κάθε Σάββατο
● «Σονάτα του Σεληνόφωτος» με τη Μαριάννα Λαγουρού. Πέμπτη 7/12 και κάθε Πέμπτη.
● «Φαίδρα» με τη Μαριάνθη Σοντάκη. Τετάρτη 13/12 στις 20.30 και κάθε Τετάρτη. Νεαρός Ταξιδευτής του Χωροχρόνου ο Γιώργος Λιάκος. Ιππόλυτος ο Λάζαρος Αναστασιάδης.