«Ποτέ η τέχνη του θεάτρου δεν ήταν αρεστή στην πολιτική εξουσία»

Είναι ένα σχεδόν κλασικό βρετανικό έργο κυρίως εξαιτίας των πρωταγωνιστών του: σπουδαίοι ηθοποιοί διεθνώς έχουν παίξει στην παράσταση «Ο Αμπιγιέρ» του Ρόναλντ Χάργουντ και στην Ελλάδα το πρωτοανέβασε ο Βασίλης Παπαβασιλείου με τους Δημήτρη Παπαμιχαήλ, Νικήτα Τσακίρογλου και Ελένη Χατζηαργύρη στο τότε (1989-1990) θέατρο «Αθήναιον», νυν «Τζένη Καρέζη». Τώρα, 23 χρόνια μετά, η παράσταση επιστρέφει στον χώρο που πρωτοπαρουσιάστηκε με τους Ιεροκλή Μιχαηλίδη στον ρόλο τού Σερ και τον Γεράσιμο Σκιαδαρέση ως τον αμπιγιέρ του Νόρμαν.

Ο Κώστας Γάκης σκηνοθετεί και μαζί του συνομιλήσαμε: «Το έργο είναι τόσο μεστό νοημάτων για την ανθρώπινη κατάσταση και ξεφεύγει τόσο πολύ από τα τετριμμένα και στενά όρια του κόσμου των θεατρίνων που ένιωσα ότι είχα την ευκαιρία να κάνω μια σκηνοθεσία ουσίας, χωρίς περιττούς εντυπωσιασμούς, αλλά δουλεύοντας με τον πιο βαθύ, ανεπιτήδευτο και ουσιώδη τρόπο μαζί με τους ηθοποιούς μου, πιο μαζί από ποτέ» μας λέει.

«Ο “Αμπιγιέρ”, προσθέτει, «ξεφεύγει από τα στενά θεατρικά πλαίσια και μιλά υπαινικτικά αλλά και πολύ κοφτερά για τις σχέσεις εξουσίας, την ανθρώπινη ζεστασιά που εκλείπει, τις αυταπάτες, τις προβολές και τα ανομολόγητα κόμπλεξ μας, για την έννοια της αλληλεγγύης και της αλληλοσυμπλήρωσης. Επίσης σε πολιτικό επίπεδο υπάρχουν στίξεις για τον φασισμό, τον αντισημιτισμό, την πατριαρχία αλλά και τις εγγενείς αντιφάσεις του καπιταλισμού».

Η αλήθεια είναι πως όλα τα παραπάνω δρουν υπαινικτικά στο έργο: ένας σπουδαίος ηθοποιός καλείται να παίξει τον «Βασιλιά Λιρ» του Σέξπιρ, ενώ οι βόμβες πέφτουν στο Λονδίνο του Β’ Π.Π. και μέσα από τη σχέση του με τον εαυτό του και τον αμπιγιέρ του ξεπροβάλλουν υπαρξιακά, πολιτικά και παναθρώπινα ζητήματα. Οχι άμεσα και ρεαλιστικά. Υποδόρια και έμμεσα. Εξάλλου ο ίδιος ο Κ. Γάκης έχει δηλώσει πως «κουραστήκαμε (σ.σ. η ομάδα του) με τον ωμό ρεαλισμό στο θέατρο»: «Παλεύω οι παραστάσεις μου να είναι παραστάσεις μαγικού ρεαλισμού» μας εξηγεί.

«Να είναι σπουδές μαγείας και ιερότητας, να είναι φυγές προς το όνειρο. Σε καμία περίπτωση ωστόσο δεν βλέπω το μεγάλο κοινό να κουράζεται από τη βία, τον ωμό ρεαλισμό, την κάθε είδους αρρώστια, το κάθε λογής αδιέξοδο, την κάθε μορφής μαυρίλα και σαπίλα στη σκηνή. Μοιάζει σε αυτές τις παραστάσεις ο κόσμος να είναι ένα απέραντο εργοστάσιο σήψης και χυδαιότητας, ύβρεων και βίαιων ενστίκτων. Ολη αυτή η βία στη σκηνή είναι μια μόδα της εποχής η οποία συχνότατα συνοδοιπορεί με ακαταλαβίστικες παραστάσεις, με αποσυναισθηματοποιημένες ερμηνείες, από εύπεπτα σκηνικά αδιέξοδα πασπαλισμένα με μπόλικη “αισθητική”.

Οπως έλεγε εύστοχα ο Οσκαρ Ουάιλντ, “η μόδα είναι μια μορφή ασχήμιας τόσο ανυπόφορη που πρέπει να την αλλάζουμε κάθε χρόνο”. Ο δικός μου χώρος είναι να δουλεύω σκηνοθετικά, συνθετικά και ερμηνευτικά ιστορίες που, ασχέτως αν εμπεριέχουν το στοιχείο της βίας, ταυτόχρονα ποθούν να δώσουν διέξοδο στο κοινό να ονειρευτεί ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός. Χρησιμοποιώ τη μαγεία των σκηνικών μέσων, την ποίηση, τον μαγικό ρεαλισμό, τη μουσική, την απαιτητική κινησιολογία, τις αναδιαμορφώσεις του σκηνικού χώρου ως φυγή προς το όνειρο. Μπορείς να μιλάς για ένα βίαιο πρόσωπο ή ιστορία, αλλά να παραμένεις ποιητικός, “κοσμοαλλαχτικός” και να δίνεις μεγάλες στιγμές πνεύματος, αισθητικής και ψυχικού διεξόδου όπως ακριβώς έκανε ο Σέξπιρ στον Ριχάρδο, στον Λιρ και σε άλλα “αιματοβαμμένα” έργα του».

Βέβαια στην πραγματικότητα ζούμε έναν απίστευτα σκληρό ρεαλισμό, με την κυβέρνηση να έχει στραφεί εναντίον των καλλιτεχνών: «Ποτέ η τέχνη του θεάτρου δεν ήταν αρεστή στην πολιτική εξουσία. Αντίθετα, οι θεατρίνοι και οι γελωτοποιοί (όπως το όρισε ο Ντάριο Φο στην περίφημη διάλεξή του στο βραβείο Νόμπελ) είναι ενοχλητικοί γιατί μας αφυπνίζουν από την κοινωνική νάρκη και σπέρνουν ζιζάνια επανάστασης στις κοιμισμένες μάζες» απαντά ο Κ. Γάκης.

Οσο για το αν ένας Λιρ λιγότερος ή περισσότερος μπορεί ν’ αλλάξει κάτι στον κόσμο (όπως αναρωτιέται ο Σερ στον «Αμπιγιέρ»), ο ίδιος καταλήγει: «Κάθε άνθρωπος που ζει σε αυτό το απάνθρωπο σύστημα του καπιταλισμού οφείλει να αντιστέκεται με όποιο όπλο διαθέτει. Μια ερμηνεία ή ένα θεατρικό έργο μπορούν να συμβάλλουν στο να ονειρευτούμε έναν καλύτερο κόσμο. Προτιμώ να μη λογαριάζω εμάς τους θεατρίνους σαν διασκεδαστές του όχλου, αλλά σαν μέλισσες που άλλοτε μοιράζονται με το κοινό το μέλι, το απόσταγμα του παγκόσμιου πνεύματος, κι άλλοτε με το κεντρί της κριτικής τους μας ξυπνάνε από τον ύπνο του δικαίου και μας θυμίζουν ότι ο κόσμος μας έχει πάρει εντελώς λάθος δρόμο. Και φυσικά ότι ποτέ δεν είναι αργά για μια συνολική “έφοδο προς τον ουρανό»...”.

📌 Πληροφορίες: «Ο Αμπιγιέρ» παίζεται κάθε Τετ. 19.00, Πέμ., Παρ. 21.00, Σάββ. 18.00, 21.00, Κυρ. 18.00 στο θέατρο «Τζένη Καρέζη» (Ακαδημίας 3, τηλ.: 210-3636144). Παίζουν: Ι. Μιχαηλίδης, Γ. Σκιαδαρέσης, Τζ. Κόλλια, Μ. Παπαδοπούλου, Απ. Πελεκάνος, Α. Ανδρέοβιτς, Α. Νεράντζης. Ο Κ. Γάκης σκηνοθετεί και το «Θάλαμος Νο 6» (θεατρικός συνδυασμός της νουβέλας του Τσέχοφ με τραγούδια του Κ. Γάκη) στο θέατρο Αλφα/Ληναίος - Φωτίου (28ης Οκτωβρίου 37), κάθε Πεμ. στις 21.00.