Θανάσης Τριαρίδης: Να μη μας πείσουν πως είναι υποχρέωσή μας να είμαστε δολοφόνοι

Ο Θανάσης Τριαρίδης δεν είναι μόνο ένας θεατρικός συγγραφέας, είναι παρών στις παραστάσεις των έργων του. Πάντα κοντά στους συντελεστές, προτρέποντάς τους να τα «πειράξουν» όσο θέλουν. Εξ ου και εδώ ο υπότιτλος «No time for losers» που πρόσθεσαν η σκηνοθέτης της παράστασης, Δέσπω Πύρτσιου και η ηθοποιός που μαζί υπογράφουν και τη δραματουργία.

Με αφορμή την παράσταση, ο Θανάσης Τριαρίδης μας μίλησε με τη γνωστή του παρρησία για όλα. Ενώ μας έδωσε και μια είδηση για την επόμενη θεατρική σεζόν, όπου θα δουλέψει μαζί με τον Δημήτρη Τάρλοου πάνω στο αριστούργημα του Ντοστογιέφσκι «Έγκλημα και τιμωρία», που θα ανέβει στη σκηνή του θεάτρου Πορεία.

● Το «Football» έχει ανέβει πολλές φορές και με επιτυχία στη σκηνή. Ποιο στοιχείο του έργου σας πιστεύετε ότι γοητεύει τους δημιουργούς και το κοινό;

Πρώτα απ' όλα οφείλω να πω πως το κείμενο αυτό γνώρισε μεγάλη επιτυχία χάρη στη θηριώδη πρώτη ερμηνεία του Σήφη Πολυζωίδη, στα χρόνια 2018-2020 – στην παράσταση του FOOTBALL που σκηνοθέτησε στο θέατρο ο Τριαντάφυλλος Δελής. Το θέατρο εξαρτάται από το πάθος και την ψυχή και την δοτικότητα των ηθοποιών – δίχως αυτά δεν μπορεί να υπάρξει. Από εκεί και πέρα, το ίδιο το κείμενο έχει μια ιδιαιτερότητα: Το έγραψα το 2017 στην Αφρική, υπό καθεστώς έντονης συγκινησιακής φόρτισης – είναι το μεσιανό έργο μιας τριλογίας: το «LEOPOLD» και το «HIV» είναι τα άλλα δύο. Αυτά τα τρία κείμενα είναι προφανώς τα τρία πιο ακραία έργα μου, καθώς καταργείται ο «ιερός» τέταρτος τοίχος που προστατεύει τους θεατές από τις δράσεις που συμβαίνουν μέσα στον δραματικό χώρο της σκηνής. Πολλοί είπανε πως δεν μπορούν τα έργα αυτά να βρεθούν στη σκηνή, διότι... διακυβεύεται ο παραδοσιακός ρόλος των θεατών, η βεβαιότητά τους πως κανείς δε θα τους αγγίξει, δε θα τους φτύσει, δε θα πειράξει τα καθαρά τους ρούχα, δε θα διαταράξει την απόφασή τους να παρακολουθήσουν τα παθήματα των άλλων, μέσα στην «ευλογημένη» θεατρική συνθήκη της μετάθεσης.

Αυτή είναι η βασική θέση του αστικού θεάτρου: Απαγορεύεται να αγγίζεις, να σπρώχνεις, να φτύνεις, να βανδαλίζεις τον θεατή. Θεωρώ πως η θέση αυτή είναι απολύτως  ξεπερασμένη: Νομίζω πως μόνον αυτά τα ακραία έργα (και δε μιλώ μόνο για τα δικά μου) ίσως να έχουν έναν επείγοντα λόγο να βρεθούν στη σκηνή (ακριβώς για τα όσα περιγράφονται παραπάνω). Δεν υπάρχει πιο ολέθρια (και εν τέλει πιο φασιστική) συνθήκη από τη βεβαιότητα των θεατών ότι στ'  αλήθεια είναι αμέτοχοι θεατές. Και όποιος θεατής δε θέλει να τον αγγίζουνε, να τον φτύσουνε, να τον βανδαλίσουνε, ας μην έρθει στην ενδεχόμενη παράσταση αυτών των «έργων» (εάν και όποτε αυτή υπάρξει...) Υπάρχουν τόσα άλλα πράγματα για να γεμίσει τη βραδιά του. Ας καθίσει να δει κάποια τηλεοπτική σειρά. Εφόσον είπα να γράψω πολιτικό θέατρο (και, είναι η αλήθεια, δεν το είχα σχεδιάσει – κυριολεκτικά μου προέκυψε στον δρόμο) μόνο μία συνθήκη μπορεί να με αφορά: Ο αληθινός δολοφόνος (οι άνθρωποι που ανεβάζουν τους Εβραίους στα ναζιστικά τρένα, οι άνθρωποι που κάνουν το δουλεμπόριο, οι άνθρωποι που κάνουν τη γενοκτονία του Κονγκό, οι άνθρωποι που χειροκροτούνε τα εγκληματικά pushbacks στο Αιγαίο) είναι και θα είναι πάντοτε το κοινό, οι αμέτοχοι παρευρισκόμενοι, οι bystanders. Kαι, μέσα στο κοινό, κι εγώ ο ίδιος.

● Πριν λίγες ημέρες έκανε πρεμιέρα το Football με τον υπότιτλο «No time for losers», σε μια έμφυλη ανάγνωση, σκηνοθετημένο και παιγμένο από γυναίκες. Τι σας ιντριγκάρει σ’ αυτό το ανέβασμα;

Η παράσταση των Σταμούλη-Πύρτσιου με συγκινεί πολύ – και όχι γιατί επιχειρεί την έμφυλη γυναικεία ανάγνωση ενός φαινομενικά «αντρικού» έργου (αυτή θα κριθεί επί της παράστασης). Με συγκινεί γιατί γίνεται κόντρα στη λογική της γενιάς των κοριτσιών, αλλά και της δικής μου γενιάς. Τι λέει αυτή η λογική: «Τελειώνουμε την Σχολή και προσπαθούμε με κάθε τρόπο να βρούμε άκρες, ώστε να εισχωρήσουμε στις κρατικές σκηνές και στις κρατικοδίαιτες παρέες και να πληρωνόμαστε από το κράτος για να κάνουμε τέχνη». Ε, τα κορίτσια, η Σταμούλη πρώτα και η Πύρτσιου κατόπιν, κινούνται ανάποδα… Επιλέγουν έναν συγγραφέα που δε γίνεται να βρεθεί στις κρατικές σκηνές και στα κρατικά λεφτά και πάνε να κάνουν την προσπάθειά τους μόνες τους, με ότι κουβαλούν στο ταλέντο τους, κόντρα στην λογική του «κάνουμε κολιγιά με αυτούς που έχουν άκρες».   

Ε, αυτή η λογική με ενθουσιάζει, σε αυτή την καλλιτεχνική οπτική προσβλέπω. Ο πρώτος σπόρος για την   παράσταση ξεκίνησε από τη διπλωματική της Αλεξάνδρας Σταμούλη στη Θεσσαλονίκη.

● Παρακολουθήσατε το βίντεο και προτρέψατε τους συντελεστές να ανεβάσουν το έργο. Τι σας κέρδισε και τους παρακινήσατε να το ζωντανέψουν επί σκηνής;

Γιατί η Σταμούλη, αν ήταν λίγο πιο πονηρή, έπρεπε να πάει στη διπλωματική της εργασία με ένα «σίγουρο έργο», με έναν Τσέχωφ, με έναν Ίψεν, με ένα μονόλογο του Κοκτώ. Διάλεξε έναν συγγραφέα με πολλές αντιπάθειες λόγω των θέσεων του, λόγω του αντιεθνικισμού του, λόγω των στρατοδικείων που έχει στο   κεφάλι του, λόγω των προκλητικών βιβλίων του. Οι καθηγητές της θα στραβομουτσιούνιαζαν – το ήξερε. Κι όμως το έκανε. Αυτό για μένα ήταν κάτι σαν το Νόμπελ Λογοτεχνίας – γιατί τα κανονικά βραβεία και τα Νόμπελ και όλα τα υπόλοιπα, δεν τα παραδέχομαι. Κι όταν στο βίντεο εκείνης της παράστασης που έγινε στο τούνελ της Θεολογικής Σχολής, είδα πως, εκτός από πάθος και τρέλα, η Σταμούλη έχει και ένα σπάνιο, όσο και απολύτως ιδιαίτερο ταλέντο, της είπα να το φέρει Αθήνα για να το ανεβάσουμε σε δύο παραστάσεις για τους φίλους… Κι από εκεί άρχισε η πορεία της παράστασης που, εδώ και δύο χρόνια, δείχνει να μη θέλει να σταματήσει.

● Έχετε δηλώσει πολλές φορές το ότι «το θέατρο σας έχει δώσει πράγματα που δε σας αναλογούσαν». Θέλετε να μας μιλήσετε γι’ αυτό;

Έτσι είναι. Ξέρετε, είμαι ένας άνθρωπος που εκπληρώνεται  από τη συνάντηση με τους άλλους ανθρώπους. Στον χώρο του βιβλίου, που τον λάτρεψα από παιδί, αυτή η συνάντηση ήταν πάντοτε δύσκολη και υπονομευμένη - πιθανώς κι από εμένα τον ίδιο. Τo  βιβλίο μου «Τα μελένια λεμόνια» κυκλοφόρησαν στο διαδίκτυο για να βρουν μετά δύο χρόνια έντυπο εκδότη. Και γενικότερα, υπάρχω πολύ περισσότερο στο διαδίκτυο παρά στα βιβλιοπωλεία. Αντίθετα, στο θέατρο -που δεν το είχα σπουδάσει, ούτε το είχα στα παιδικά μου όνειρα- βρήκα, απρόσμενα και σε σχετικά μεγάλη ηλικία, μετά τα 40 μου, τον δρόμο αυτής της συνάντησης. Και εδώ υπάρχει μια ιδιαιτερότητα: τα έργα μου δεν επιχορηγούνται από το κράτος, δεν ανεβαίνουν από το Φεστιβάλ, από τις κρατικές σκηνές, από τα μεγάλα ιδρύματα - από εκεί όπου όλα γίνονται εύκολα, όταν κάποιος αποφασίζει ότι θα ρίξει δεκάδες χιλιάδες ευρώ του κρατικού προϋπολογισμού πάνω σε μια δουλειά σου. Τα έργα μου ανεβαίνουν από τον δύσκολο δρόμο: από ομάδες ανθρώπων, μεγαλύτερων ή και νεότερων, που τα παίζουν και τα πληρώνουν από την τσέπη τους. Έτσι έχουν ανέβει πάνω από 60 διαφορετικές παραστάσεις των έργων μου στην Ελλάδα και το εξωτερικό, μέσα σε μια δεκαετία. Και μέσα στο 2023, με αυτή τη διαδικασία, προγραμματίζονται να ανέβουν σε διάφορες πόλεις 15 κείμενά μου, όλα σε ανεξάρτητες, αυτοχρηματοδοτούμενες παραγωγές. Μόνο μέσα στον Ιανουάριο, έχουμε το FOOTBALL στην Αθήνα, το LEBENSRAUM στη Λάρισα (σε συν-σκηνοθεσία Ηρακλή Τζαφέτα και Θάλειας Χαραρά), το ΤΗΛΕΦΩΝΗΜΑ στην Πάτρα (σε σκηνοθεσία της Δήμητρας Λαρεντζάκη). Άρα, το θέατρο μου έδωσε μια πρωτόγνωρη, για τα δικά μου δεδομένα, δυνατότητα διάχυσης της δουλειάς μου και της προσπάθειάς μου. Γίνεται να μην είμαι ευγνώμων;

● Ασχολείστε πολλά χρόνια και με την εκπαίδευση νέων σε σεμινάρια συγγραφής. Υπάρχει τελικά ταλέντο  και αν ναι, τι είναι για εσάς;

Νομίζω πως το ταλέντο  –ή ό,τι τέλος πάντων ορίζουμε με τη λέξη «ταλέντο»–  είναι η δυνατότητα να πάρεις δύο αποφάσεις. Την απόφαση να ψάξεις μέσα σου το προσωπικό σου ύφος και την προσωπική σου οπτική για τα πράγματα και τον κόσμο. Και την απόφαση να δουλέψεις σκληρά επί χρόνια για αυτό, χωρίς να περιμένεις κανένα αντάλλαγμα.

● Και βλέπετε να υπάρχει ταλέντο στη νεώτερη γενιά των ελληνόγλωσσων θεατρικών συγγραφέων;

Ναι, φυσικά και το βλέπω – συχνά μάλιστα οι γραφές των μαθητών μου με αφήνουν έκπληκτο. Μια από τις μεγαλύτερες μωρίες που ακούγονται τα τελευταία χρόνια στον κόσμο του ελληνόγλωσσου θεάτρου είναι αυτή η μάλλον παβλοφική επωδός, «δυστυχώς, δεν υπάρχουν σημαντικοί συγγραφείς στη νεότερη γενιά ελληνόγλωσσων συγγραφέων, δυστυχώς, δεν έχουμε σημαντικά έργα…». Αυτή η (βλακώδης στην γενίκευσή της και σίγουρα αφ’ υψηλού) απόφανση εκπορεύεται είτε από άγνοια είτε από τη βολική συνήθεια να επαναλαμβάνουμε πράγματα που έχουμε ακούσει, δίχως να έχουμε την εποπτεία να ελέγξουμε την αλήθεια τους. Διότι η εικόνα που έχω εγώ είναι ολωσδιόλου διαφορετική. Τα τελευταία έξι χρόνια (στα οποία, εξαιτίας της εμπλοκής μου με την υπόθεση της πυροδότησης της θεατρικής γραφής, διαβάζω καθημερινά την εξέλιξη της γραφής δεκάδων νέων συγγραφέων) έχω γνωρίσει τουλάχιστον 20 νέους θεατρικούς συγγραφείς κάτω από 40 χρονών, με εξαιρετική γραφή και απολύτως πρωτότυπα σύμπαντα (και μάλιστα πολύ πιο σύνθετα και πολυθεματικά από τις αντίστοιχες καταθέσεις της δικής μου γενιάς). Αυτοί οι νέοι συγγραφείς (και σίγουρα εκτός από αυτούς που γνωρίζω εγώ, υπάρχουν κι άλλοι) έχουν ήδη στο ενεργητικό τους τουλάχιστον ένα ή δύο έργα ο καθένας – έργα που αυτονόητα θα εντάσσονταν στον Κανόνα της ελληνόγλωσσης θεατρικής γραφής, εφόσον γνώριζαν αξιόλογα (δηλαδή: δοτικά) ανεβάσματα στη σκηνή. Μα δυστυχώς, τέτοια δοτικά ανεβάσματα σπανίζουν. Με άλλα λόγια: τα σημαντικά ελληνόγλωσσα έργα της νεότερης γενιάς, όχι απλώς υπάρχουν, αλλά αφθονούν. Εκείνο που λείπει είναι οι παραστάσεις (συνακόλουθα: οι σκηνοθέτες, οι θίασοι, οι θεατρικοί οργανισμοί) να τα αναδείξουν.

● Ποια σκέψη σας συνοδεύει τις περισσότερες ώρες της ημέρας;

Δεν ξέρω αν με συνοδεύει τις περισσότερες ώρες της μέρας – συχνά οι καθημερινές ασχολίες με κατακλύζουν. Όμως σίγουρα με κυριεύει αργά το βράδυ. Είναι η σκέψη των αδελφικών μου φίλων και ακριβών συνοδοιπόρων που έχουν φύγει: του συγγραφέα Δημήτρη Παπαδούλη, του συνθέτη και ποιητή Χρήστου Διαμαντή, του ποιητή Θανάση Γεωργιάδη. Ο Θανάσης υπήρξε δάσκαλός μου, ο Χρήστος ο πιο κοντινός μου μαθητής, ο Δημήτρης ο πιο κοντινός μου φίλος. Και προσπαθώ να σκεφτώ κάτι που μοιάζει με αδιέξοδο: αν μπορώ εγώ που δεν πιστεύω σε καμία μεταφυσική, να συνδεθώ μαζί τους δια της αγάπης.

● Πώς ορίζετε την αγάπη;

Δεν την ορίζω. Είναι μεγάλη λέξη για να μπορούμε να την ορίσουμε. Προτιμώ να σας πω μια λογοτεχνική ηρωίδα. Τη Σόνια από το «Έγκλημα και τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι. Χάρη στον Δημήτρη Τάρλοου (θα ανεβάσει το «Έγκλημα» στο θέατρο την ερχόμενη χρονιά) ασχολήθηκα μαζί της με μεγάλη ένταση. Πιστεύω στη Σόνια, σε ό,τι προτείνει απέναντι στη βία και την κακία των ανθρώπων.  

● Τι σας απογοητεύει και τι σας δίνει χαρά στην καθημερινότητά σας;

Χαρά μου δίνουν οι δεσμοί με τους ανθρώπους. Οι δεσμοί που γεννιόνται και σφυρηλατούνται μέσα από την τέχνη, μέσα από τα βιβλία και από τις παραστάσεις, μέσα από τα μαθήματα γραφής, μέσα από τα σεμινάρια και τα ταξίδια της πολιτισμικής πλατφόρμας των μελένιων λεμονιών. Η τέχνη έχει την σπάνια δυνατότητα να δημιουργεί οικογένειες – κι αυτό με ενθουσιάζει. Για τη δική μου οπτική, δεν υπάρχει σημαντικότερο πράγμα από τους ανθρώπινους δεσμούς – κι είναι μεγάλη η θλίψη όταν αυτή οι δεσμοί χαλάνε.

Απογοήτευση και οργή μου προκαλεί η ανοχή των ανθρώπων  στην κτηνωδία – σε κάθε κτηνωδία, είτε είναι η πείνα και η δίψα των παιδιών της Αφρικής, είτε είναι οι βομβαρδισμοί του δολοφόνου Πούτιν στην Ουκρανία, είτε είναι τα δολοφονικά pushbacks στο Αιγαίο που κάνει η ελληνική κυβέρνηση ενάντια στους μετανάστες. Αυτή η ανοχή είναι κατά τη γνώμη μου μια μορφή συνενοχής. Ιδίως, στην περίπτωση του εγκλήματος των pushbacks, έχει δημιουργηθεί ένα εφιαλτικό παρακράτος καθαρμάτων, υποκινούμενο από  την κυβέρνηση που προσπαθεί να μας πείσει πως οι πνιγμένοι του Αιγαίου και οι νεκροί στον Έβρο δεν υπάρχουν. Ο μόνος τρόπος για να προστατεύσουμε κάποιο από αυτά τα επερχόμενα θύματα είναι να μη μας πείσει όλο αυτό το εφιαλτικό πλέγμα (Ευρωπαϊκή Ένωση, Ελλάδα και Τουρκία, κυβέρνηση, παρακράτος, καθάρματα του παρακράτους) πως υπάρχουν τα παιδιά (τα δικά μας παιδιά), που πρέπει να ζουν πάση θυσία και τα υπόλοιπα παιδιά (τα παιδιά των μεταναστών), που έχουμε δικαίωμα να τα σκοτώνουμε. Να μη μας πείσουν πως είναι υποχρέωσή μας να είμαστε δολοφόνοι.

⌛INFO

Tο θρυλικό «FOOTBALL» του Θανάση Τριαρίδη ανεβαίνει για δεύτερη χρόνια στην Αθήνα και στο θέατρο Faust για 10 Πέμπτες.

Μια σκληρή, ματωμένη κωμωδία, η οποία ανεβαίνει πάντα με επιτυχία, παρουσιάζεται σε μια έμφυλη ανάγνωση, σκηνοθετημένη και παιγμένη μόνο από γυναίκες.

Σε δραματουργική επεξεργασία της Δέσπως Πύρτσιου και της Αλεξάνδρας Σταμούλη και με την προσθήκη του υπότιτλου «No time for losers» για 10 μοναδικές παραστάσεις στο Faust.

Πρεμιέρα Πέμπτη 26 Ιανουαρίου και για εννέα Πέμπτες από 9 Φεβρουαρίου, στις 20:00.