«Στα μάτια κάποιων οι καλλιτέχνες φαντάζουμε ανύπαρκτοι»

Για την Έφη Ρευματά η ενασχόλησή της με την υποκριτική ήταν μονόδρομος, καθώς μεγάλωσε κυριολεκτικά μέσα στο θέατρο. Οι γονείς της, ηθοποιοί και οι δύο (Μάκης Ρευματάς και Έλλη Κωνσταντίνου) την έπαιρναν από μωρό στις πρόβες και τις παραστάσεις τους.

Πέρα από την υποκριτική, έχει διαγράψει μια σημαντική πορεία στη μετάφραση, αλλά και τη σκηνοθεσία. Αυτή την περίοδο, σκηνοθετεί στο Studio Μαυρομιχάλη την παράσταση «Η Κοριτσιέρα των Βούρλων» έργο που συνυπογράφει με την Κατερίνα Αγγελίτσα και τη Σοφία Παπαδοπούλου.

Δεν είναι η πρώτη φορά που σκηνοθετεί, αλλά αυτή τη φορά ο πήχης έχει ανέβει. Καθώς, ξέχωρα από τις δύο ηθοποιούς της, την Ελένη Φιλίνη και την Κατερίνα Αγγελίτσα, έχει να διαχειριστεί σκηνικά και δύο μουσικούς την Ντάνα Γιακουμέλου και τον Γιώργο Φραγκάκη. 

Η Έφη Ρευματά μας μίλησε για τις γυναίκες που έζησαν πίσω από την Πορτάρα, την τέχνη που, όπως δήλωσε, «τροφοδοτείται από τις κοινωνικές αλλαγές, ζυμώνεται, προσπαθεί να εμβαθύνει στις αιτίες των προβλημάτων και έτσι, όχι μόνο επιβιώνει αλλά και αναπτύσσεται», καθώς και πώς είναι να είναι κανείς καλλιτέχνης στην Ελλάδα του 2022...

● Διαβάζω στο δελτίο Τύπου ότι η «Κοριτσιέρα των Βούρλων» είναι μια μουσικοθεατρική παράσταση, αφιερωμένη στα κορίτσια που αγαπήθηκαν πίσω από την Πορτάρα. Ποια είναι αυτά τα κορίτσια και γιατί σας ενέπνευσαν ώστε να γράψετε και να σκηνοθετήσετε το έργο;

Η «Κοριτσιέρα των Βούρλων» είναι μια ιστορία αληθινή, ίσως όχι πολύ γνωστή: Η Δημοτική Αρχή του Πειραιά το 1876, θέλησε να επέμβει και να «τακτοποιήσει» το χώρο του περιθωρίου και την πορνεία στον Πειραιά, έτσι δημιουργήθηκε η Κοριτσιέρα των Βούρλων: το πρώτο δημόσιο μπορδέλο του Πειραιά, που λειτούργησε από το 1876 μέχρι το 1940, που μπήκαν οι Γερμανοί και μετατράπηκαν σε φυλακές. (Από τη φυλακή των Βούρλων έγινε και η μεγάλη απόδραση των κομμουνιστών το 1955). Για πρώτη φορά, το κράτος είχε τον έλεγχο της πορνείας: Ένα κτίριο σε σχήμα Π, που το επιτηρούσε η αστυνομία, με μία κεντρική είσοδο: Την Πορτάρα. Οι μαρτυρίες που έχουμε για την Κοριτσιέρα είναι από ρεμπέτες που συχνά μέσα από τα τραγούδια τους, αναφέρονται σε αυτά τα κορίτσια που τους είχαν μαγέψει (ο Δελιάς και ο Βαμβακάρης είχαν αγαπητικές από κει μέσα), αλλά και από τη Λιλίκα Νάκου που είναι η μόνη δημοσιογράφος που κατόρθωσε να μπει μέσα στην Κοριτσιέρα και να πάρει συνεντεύξεις από τέσσερις κοπέλες και να τις δημοσιεύσει στην εφημερίδα «Ακρόπολις». Διαβάζοντας τις συνεντεύξεις των κοριτσιών, αμέσως θελήσαμε να μάθουμε περισσότερα για αυτές τις γυναίκες, τι πέρασαν μέχρι να καταλήξουν εκεί, αλλά και για τις συνθήκες διαβίωσης μέσα σ’ αυτήν την περίεργη Κοριτσιέρα.

● Η παράσταση βασίζεται σε στοιχεία μυθοπλασίας αλλά και σε πραγματικές μαρτυρίες. Τι δρόμο ακολουθήσατε για την έρευνά σας;

Πράγματι διαβάζοντας τα ρεπορτάζ της Λιλίκας Νάκου, που τέσσερις από τις γυναίκες της Κοριτσιέρας -διαφορετικής ηλικίας- εξιστορούν τις ζωές τους και χρησιμοποιώντας συμπληρωματικά τη φαντασία μας, φτιάξαμε ένα κείμενο, θέλοντας να φωτίσουμε τις ψυχές αυτών των κοριτσιών, που τα πραγματικά τους ονόματα μάς παραμένουν άγνωστα, αφού όλες οι κοπέλες είχαν παρατσούκλια. Το συναίσθημα ξεχειλίζει όταν φανταζόμαστε αυτές τις βασανισμένες ψυχές, τη δύσκολη πορεία τους στη ζωή, μόνο και μόνο για να επιβιώσουν και έτσι εμπλουτίσαμε το κείμενο μας με τραγούδια της εποχής που ταιριάζουν σε κάθε ιστορία, σε κάθε ξεχωριστή πορεία που ακολουθούν αυτά τα μοναδικά πλάσματα. Φυσικά αντλήσαμε υλικό κι από τη ζωή των ρεμπετών, από τη θεματολογία των τραγουδιών τους, από μαρτυρίες του υποκόσμου που σύχναζε στα Λεμονάδικα, στα χασισοποτεία της πλατείας Καραϊσκάκη και οπωσδήποτε από τη Μικρασιατική Καταστροφή, αφού πολλές προσφυγοπούλες στεγάστηκαν «προσωρινά» στην Κοριτσιέρα. Επίσης, πληροφορίες μαζέψαμε κι από τα «Σλέπια», οι σάπιες βάρκες, τα παλιά καΐκια που έβρισκαν καταφύγιο κορίτσια και γυναίκες που τις έδιωχναν από την Κοριτσιέρα, είτε γιατί ήταν έγκυες, είτε γιατί είχαν περάσει τα 50 και τις θεωρούσαν μεγάλες για να εξασκούν το επάγγελμα της πορνείας. Όλες αυτές οι ιστορίες, οι μαρτυρίες, οι πληροφορίες μας άγγιξαν βαθιά κι από την ανάγκη μας να μοιραστούμε αυτά τα συναισθήματα, δημιουργήσαμε την συγκεκριμένη παράσταση.  

● Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας μια φράση του έργου που σας συγκινεί ιδιαίτερα;

«Αν ήταν ο κόσμος φτιαγμένος αλλιώς, ίσως να μην ήμασταν κι εμείς εδώ μέσα. Σάματις είμαι τόσο κουτή να μην το καταλαβαίνω;»

● Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια στροφή στο νεοελληνικό έργο με σκηνοθέτες - συγγραφείς που σκηνοθετούν τα έργα τους. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;

Το επίπεδο των ανθρώπων που ασχολείται με την τέχνη εν γένει, έχει ανέβει σημαντικά. Στον χώρο μας, οι σκηνοθέτες ασχολούνται σοβαρά και με τη δραματουργία ενός έργου ή προσλαμβάνουν δραματουργούς που τους βοηθούν στην έρευνα ενός έργου και πολλοί ηθοποιοί σκηνοθετούν, γράφουν και γενικότερα συμβάλουν στην δημιουργία μιας παράστασης, «διαβάζοντας» το έργο με πολλούς διαφορετικούς, ευφάνταστους - πάντα καλλιτεχνικούς - τρόπους. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια, - από την κρίση και μετά - η πραγματικότητα γίνεται όλο και πιο δύσκολη και τα απρόσμενα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο. Η τέχνη τροφοδοτείται από τις κοινωνικές αλλαγές, ζυμώνεται, προσπαθεί να εμβαθύνει στις αιτίες των προβλημάτων κι έτσι, όχι μόνο επιβιώνει, αλλά και αναπτύσσεται. Οι Έλληνες καλλιτέχνες δε μένουν αμέτοχοι σε όλο αυτό. Προβληματίζονται, αναρωτιούνται και εκθέτουν τις εντυπώσεις και τα ερωτήματά τους, γράφοντας και ανεβάζοντας παραστάσεις, προσπαθούν να συνομιλήσουν με το κοινό, να μοιραστούν τις σκέψεις τους και να αφήσουν το δικό τους αποτύπωμα στην τέχνη που γεννάει η κάθε κρίση.

● Υπάρχει κάποια μέριμνα από την πολιτεία για την προώθηση αυτών των έργων;

Γίνονται κάποιες προσπάθειες, αλλά θα πρέπει η πολιτεία να έχει πιο γρήγορα αντανακλαστικά και να αντιληφθεί πιο άμεσα την ταχεία ποιοτική και ποσοτική ανάπτυξη των ανθρώπων της τέχνης, έτσι ώστε να προσπαθήσει να συμβαδίσει μαζί τους και να τους υποστηρίξει με ακόμα μεγαλύτερες δυνάμεις. Αν συμβεί αυτό, ο πολιτισμός στην Ελλάδα, θα δημιουργήσει διαμαντάκια, που θα μας κάνουν όλους περήφανους, γιατί πραγματικά υπάρχουν πολλές ελπιδοφόρες φωνές.

● Είστε σκηνοθέτης αλλά διατηρείτε και την ιδιότητα της ηθοποιού. Αυτό πόσο σας διευκολύνει ή σας δυσκολεύει στη διαδικασία των προβών;

Ευτυχώς, δεν παίζω στα έργα που σκηνοθετώ και δεν σκηνοθετώ έργα στα οποία παίζω… ακόμα,(!)  οπότε δε δυσκολεύομαι να διαχωρίσω τη μία ιδιότητα από την άλλη, το αντίθετο, αλληλοσυμπληρώνονται, μαθαίνω από τους σκηνοθέτες που συνεργάζομαι ως ηθοποιός, αλλά και από τους ηθοποιούς που σκηνοθετώ. Είναι μια διαδικασία που μου αρέσει πολύ και αισθάνομαι ότι με προχωράει και ως άνθρωπο και ως καλλιτέχνη.

● Στην παράσταση σκηνοθετείτε μια έμπειρη ηθοποιό, την Ελένη Φιλίνη και μια ηθοποιό της νεότερης γενιάς, την Κατερίνα Αγγελίτσα. Πώς είναι αυτός ο συνδυασμός; Τι σας δίνει η κάθε συνεργασία ξεχωριστά;

Είναι ένας εξαιρετικός συνδυασμός. Και τις δυο κοπέλες τις γνωρίζω από προηγούμενες συνεργασίες. Η Ελένη Φιλίνη είναι μια ηθοποιός που μετράει πολλά χρόνια στον χώρο. Στην παράσταση μας παίζει, χορεύει και τραγουδάει. Είναι κι ένας εξαιρετικός άνθρωπος. Προσφέρει απλόχερα την αύρα της, τη λάμψη της, το ταλέντο της και την εμπειρία της. Η Κατερίνα Αγγελίτσα είναι μια νεότερη, ταλαντούχα συνάδελφος, με βαθιές αναζητήσεις, που συνεργαστήκαμε το 2018, πάλι στο στούντιο Μαυρομιχάλη. Από τότε μας μπήκε η ιδέα να κάνουμε κάτι μαζί, που να αφορά τις γυναίκες. Ερευνήσαμε πολλά θέματα και καταλήξαμε στην Κοριτσιέρα, μια αληθινή ιστορία, όχι πολύ γνωστή. Ψάξαμε μέσα από πολλές πηγές και συνθέσαμε μαζί το κείμενο της παράστασης. Στο αποτέλεσμα, οι γυναίκες έχουν την τιμητική τους. Δυο υπέροχες γυναίκες από διαφορετικές γενιές, μας συστήνουν αυτά τα υπέροχα πλάσματα που έζησαν στην Κοριτσιέρα των Βούρλων. Είναι μια καθαρά γυναικεία υπόθεση!!!

● Οι ηρωίδες σας τραγουδούν για «να πουν της ψυχής τους τα ανείπωτα». Μπορεί η τέχνη να βοηθήσει ψυχοθεραπευτικά τον άνθρωπο;

Φυσικά, το θέατρο βοηθάει στην ψυχική ανάταση και του θεατή και του ηθοποιού. Από την πνευματική «κάθαρση» του Αριστοτέλη, μέχρι τον Κουν («κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας»), το θέατρο ποτέ δεν έχασε τον λειτουργικό του ρόλο, να ψυχαγωγεί, να ενημερώνει, να προβληματίζει και να θεραπεύει τον άνθρωπο. Γι’ αυτό και σε μεγάλες περιόδους κρίσης, το θέατρο ήταν πάντα εκεί παρόν. Αυτό ισχύει για όλες τις μορφές τέχνης φυσικά, η καθεμία έχει τη δική της λειτουργία. Τα κορίτσια μέσα στην Κοριτσιέρα τραγουδούν και γράφουν… Γράφουν τα ημερολόγια τους… «Θέλουν όλοι να ξέρουν πώς έζησα. Τι τράβηξα μέχρι να φτάσω εδώ μέσα. Φοβάμαι μην πεθάνω και δε μάθει κανείς τη δική μου ιστορία».

● Εσάς πόσο σας άλλαξε η τριβή με το θέατρο;

Εγώ μεγάλωσα μέσα στο θέατρο, οπότε από πολύ μικρή, είχα βρει τον δικό μου τρόπο να ξεφεύγω από την πραγματικότητα και με τη φαντασία μου να ταξιδεύω σε άλλες εποχές, να ζω άλλες ζωές, να βιώνω διαφορετικά τη σκληρή καθημερινότητα και είμαι ευγνώμων που όλο αυτό κατάφερα να το κάνω επάγγελμα. Είναι μια σκληρή δουλειά, με πολλές απογοητεύσεις, αλλά όταν βρίσκεσαι στην σκηνή, ή όταν δημιουργείς γι’ αυτήν, το ταξίδι είναι μαγευτικό. Κάθε Σάββατο και Κυριακή στο στούντιο Μαυρομιχάλη, παίζω στην παράσταση «Ο καθένας πεθαίνει μόνος του» του Χάνς Φάλαντα, (ένα έργο που το έχω μεταφράσει), σε σκηνοθεσία Φώτη Μακρή και μεταφέρομαι στη ναζιστική Γερμανία του 1942 και κάθε Τετάρτη και Πέμπτη ταξιδεύω στον Πειραιά του 1936 και αφουγκράζομαι τις γυναίκες μέσα στην «Κοριτσιέρα». Αυτό είναι το μαγικό ταξίδι του θεάτρου!

● Πώς είναι να είναι κανείς καλλιτέχνης στην Ελλάδα του 2022;

Εκτός από την προσωπική ευδαιμονία, που μπορεί να νιώσει κάποιος δημιουργώντας ή συμμετέχοντας σε ένα καλλιτεχνικό γεγονός, δεν έχει πολλά ακόμα να περιμένει. Δυστυχώς. πολλές φορές στα μάτια κάποιων φαντάζουμε ανύπαρκτοι ή αντιμετωπιζόμαστε ως χομπίστες και δυστυχώς πολλές φορές υιοθετούμε κι εμείς οι ίδιοι αυτό τον τίτλο, αφού δε στηριζόμαστε όσο θα έπρεπε και καταλήγουμε να κάνουμε «εκπτώσεις» στη δουλειά μας. Είναι ένας χώρος αρκετά δύσκολος, και παρεξηγημένος, αφού εκτίθεσαι με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και η ανταμοιβή δεν είναι ανάλογη. Και δεν εννοώ μόνο υλικά αλλά και πνευματικά. Οι άνθρωποι που ασχολούνται με το θέατρο είναι μορφωμένοι, καλλιεργημένοι, λόγω της δουλειάς τους διαβάζουν συνέχεια, έχουν αντίληψη της κοινωνικής πραγματικότητας και λόγω ιδιοσυγκρασίας έχουν έντονες κοινωνικές ευαισθησίες. Ο λόγος τους, η γνώμη τους πρέπει να ακούγεται, η πολιτεία πρέπει να τους σέβεται και να τους τιμά, η δουλειά και των πιο μικρών χώρων πρέπει να προβάλλεται και να υποστηρίζεται. Αναθαρρώ κάθε φορά που βλέπω την ανταπόκριση του κόσμου σε ένα μικρό θέατρο, όπως το στούντιο Μαυρομιχάλη, στην καρδιά της Αθήνας, που εδώ και τόσα χρόνια ανεβάζει ενδιαφέρουσες και προσεγμένες παραστάσεις, με τις δικές του δυνάμεις. Αν η πολιτεία επεκτείνει τη στήριξη της σε τέτοιους πολιτιστικούς χώρους και τα μέσα τούς προβάλουν όπως τους αξίζει, θα έχει γίνει ένα βήμα μπροστά κι εμείς θα αισθανόμαστε περισσότερο «επαγγελματίες».

● Τι σας προβληματίζει φιλοσοφικά και υπαρξιακά αυτή την περίοδο της ζωής σας;

Με προβληματίζει το γεγονός ότι δε μαθαίνουμε τίποτα από την ιστορία. Δεν μπορεί το 2022 να έχουμε πόλεμο, όταν κάποιοι έχουν ζήσει τις καταστροφικές συνέπειες των πολέμων στο παρελθόν κι όσοι δεν τις έχουν ζήσει τις έχουν ακούσει, με προβληματίζει ότι ακόμα υπάρχουν ψήγματα φασισμού και βίας μέσα στην κοινωνία, με προβληματίζει που υπάρχουν άνθρωποι που σκέφτονται μόνο τη «βολή» τους, χωρίς καμία κοινωνική ευαισθησία για τους γύρω τους, για την κοινωνική αδικία, για τους πιο αδύναμους, για τους λιγότερο προνομιούχους, για τους ηλικιωμένους, για τα ζώα, για το περιβάλλον μέσα στο οποίο καλούνται να μεγαλώσουν τα παιδιά τους. Με προβληματίζει που ξεχνάμε εύκολα, που προσπερνάμε γεγονότα που σφράγισαν ολόκληρες εποχές, που τα παθήματα δεν έγιναν μαθήματα. Απ’ την άλλη αισιοδοξώ όταν βλέπω μια νέα γενιά που έχει πάρει τα ηνία στα χέρια της, στόματα που ανοίγουν να μιλήσουν, αυτιά έτοιμα να ακούσουν. Οι γυναικοκτονίες, ο εκφοβισμός, δε γεννήθηκαν σήμερα, απλώς στο «σήμερα», δεν μπορούν να υπάρξουν πια. Η κοινωνία οφείλει να προχωράει σε όλα τα επίπεδα - όχι μόνο στο οικονομικό - και τα κακώς κείμενα πρέπει όλοι να τα πολεμάμε με όλες μας τις δυνάμεις.

⌛ INFO

• «Η Κοριτσιέρα των Βούρλων»: Μουσικοθεατρική παράσταση αφιερωμένη στα κορίτσια που αγαπήθηκαν πίσω από την Πορτάρα.
• Για 20 παραστάσεις
• Κάθε Τετάρτη και Πέμπτη στις 21:00 στο Studio Μαυρομιχάλη
• Προπώληση: https://www.viva.gr/tickets/theater/i-koritsiera-ton-bourlon/