Το σανδάλι του Στιβ Τζομπς, η Γέλινεκ κι εμείς

«Το μαύρο νερό» είναι το τελευταίο έργο της νομπελίστα συγγραφέως από την Αυστρία, Ελφρίντε Γέλινεκ, που γράφτηκε με αφορμή το «σκάνδαλο της Ιμπιζα» του 2019, εξαιτίας του οποίου αναγκάστηκε να απομακρυνθεί από τη θέση του ο τότε αντικαγκελάριος της Αυστρίας, ακροδεξιός Χάιντς Κρίστιαν Στράχε. Η Γέλινεκ απευθύνεται κατευθείαν στον θεατή, κοιτώντας τον κυριολεκτικά στα μάτια, με στόχο το μυαλό και την ψυχή του. Αποτελεί πάντα πρόκληση το θεατρικό ανέβασμα έργου της Γέλινεκ, ωστόσο η Δήμητρα Χατούπη το ήθελε πολύ. Ο σκηνοθέτης Θοδωρής Αμπαζής επέλεξε να βάλει μουσική στα λόγια, κάτι που κάνει εν τέλει ακόμα πιο γκροτέσκο τον κόσμο της Γέλινεκ που είναι ακριβώς (ακριβώς όμως!) όλα όσα ζούμε καθημερινά και στην Ελλάδα. Μα είναι δυνατόν;

«Κι όμως! Η Γέλινεκ το 2020 προέβλεψε σχεδόν τον σημερινό πόλεμο και την απίστευτη ακρίβεια που βιώνουμε», μας απαντά η Δήμητρα Χατούπη. «Μιλάει για τα πάντα: γυναίκα, βία, περιβάλλον, ταξική διαφορά, πολιτική διαφθορά, ακρίβεια. Δεν είναι εύκολο βέβαια, ούτε για μας. Προσπαθήσαμε να δώσουμε μια ροή, καθώς μιλάμε για "μεταθέατρο", όπου δεν υπάρχει γραμμική αφήγηση και συγκεκριμένη δομή, αλλά θέλει τον θεατή να είναι σε συνεχή εγρήγορση. Οπως πρέπει να είναι δηλαδή και ο πολίτης. Οπως πρέπει να είμαστε και εμείς οι καλλιτέχνες. Η λέξη-κλειδί είναι το "συνεχής"». Η ίδια ερμηνεύει τον «νέο θεό» που φωνάζει: «Ξεπουλάς-Προχωράς!». «Ο νέος θεός φέρνει το καινούργιο. Τι δηλαδή; Μια βία στα όριά της! Ενα άλλο είδος βίας: ηδονοθηρική, προκλητική, γοητευτική. Απέναντι στα πάντα. Η αγαπημένη μου φράση στο έργο είναι πως "αρμέξαμε τόσο την Ιστορία, που ξεράθηκε. Κατέληξε History Burger!"», μας λέει η Δ. Χατούπη. «Με ρωτάς πώς το αντέχουμε... Το αντέχουμε γιατί θεωρούμε πως θα δημιουργήσει κάποιον κραδασμό στο κοινό. Αυτό θέλουμε, γι' αυτό υπάρχει και τόση διάδραση με το κοινό: μιλάμε πάνω καταπάνω του, του απευθυνόμαστε. Αυτό κάνει η Γέλινεκ.

»Το θέμα είναι να έχεις όραμα. Αυτό που λέω στα παιδιά στη σχολή είναι πως δεν μπορούμε να ζούμε μέσα σε χάσματα. Που το ένα διαδέχεται το επόμενο. Δεν γίνεται να βγαίνουμε από το ένα χάσμα και να δημιουργούμε το επόμενο. Αυτό έχει να κάνει με την ευθύνη: προσωπική, συλλογική, ιστορική. Κατ' αρχάς σημαίνει "ακούω": τον συνάδελφο, τον μαθητή μου, τον δάσκαλό μου, τον φίλο μου. Μετά πως "επικοινωνώ". Αλλά με κριτική σκέψη, με γνώση, με όραμα. Να πάψω να είμαι ένα "τηλεοπτικό κοινό" και να γίνω ένας ενεργός άνθρωπος: απέναντι σε μένα, στον συνάνθρωπο, στην ίδια τη φύση».

Στην παράσταση πρωταγωνιστεί και ο Ιερώνυμος Καλετσάνος, ένας ηθοποιός που ξεχωρίζει σε ό,τι κι αν έχει κάνει. Μιλάει σπάνια, γιατί δεν θέλει, λέει, να «πέσει σε ακαδημαϊσμούς». Ε, μόνο σε ακαδημαϊσμούς δεν υπέπεσε...: «Η Γέλινεκ εστιάζει κυρίως στη βία. Στη βία που πηγάζει, εκπορεύεται και προωθείται προς τον άνθρωπο και τη φύση. Στην παράσταση μιλάω για τους εργάτες που χάνουν τις δουλειές τους. Αυτό δεν συμβαίνει; Πηγαίνουν οι εργάτες να δουλέψουν αλλά το εργοστάσιο έχει κλείσει! Ολόκληρες πόλεις "πεθαίνουν". Εχει γίνει στο Ντιτρόιτ στις ΗΠΑ, έχει συμβεί με εργοστάσια και στην Ελλάδα, που είτε κλείνουν και μεταφέρονται είτε απολύουν. Είναι σαν να σου έχουν πάρει τη χώρα, τη μέρα, τη ζωή. Είσαι εργάτης κάπου και χάνεται αυτό το "κάπου". Σ' το παίρνουν! Και μένεις μόνος σου στον δρόμο. Είναι απίστευτο: όλα ανήκουν σε μια εταιρεία που ανήκει σε μια άλλη εταιρεία και μένεις δίχως τίποτα και από κανέναν δεν μπορείς να ζητήσεις τον λόγο.

»Την ίδια στιγμή, περιμένουμε την έλευση ενός νέου και ωραίου σωτήρα! Που θα μας λύσει όλα τα προβλήματα! Διάβαζα πρόσφατα πως το ένα σανδάλι του Στιβ Τζομπς δημοπρατήθηκε για 220.000 ευρώ - αδιανόητο. Το ένα σανδάλι. Εχουμε φτάσει σε εντελώς μεσσιανικές καταστάσεις. Ψάχνουμε τον νέο σωτήρα: Στιβ Τζομπς, Ελον Μασκ. Μήπως ο ένας μάς σώσει, μήπως ο άλλος μάς πάει σε άλλο πλανήτη; Υπάρχει ακόμα αυτή η ανάγκη του ανθρώπου να έρθει να τον βγάλει από τη δύσκολη θέση», μας λέει.

«Μήπως τελικά νιώθουμε ασφαλείς στο να είμαστε θύματα;», τον ρωτάμε. «Είναι και αυτό μια επιλογή. Μια στάση ζωής ως επιλογή. Αλλοτε μας φταίνε οι ξένοι, άλλοτε κι εγώ δεν ξέρω ποιος άλλος, μα δεν κοιτάμε τα του οίκου μας, καθόλου. Εχουμε μια αύξηση της εφηβικής εγκληματικότητας η οποία είναι ασύλληπτη, και σε τρόπο και σε ένταση, και δεν αναρωτιόμαστε πού πάει η ελπίδα για το μέλλον. Γιατί τα παιδιά αυτά δεν έχουν μέλλον, δεν έχουν τίποτα. Ποια είναι η στάση της πολιτείας; Ολοι πέφτουν πάντα από τα σύννεφα!

»Φυσικά είναι και πολιτικό το ζήτημα: το να έχεις δημιουργήσει φοβισμένους ανθρώπους που να μην ξέρουν πού να στρέψουν την οργή τους είναι πολιτική επιλογή! Εκπαιδευτήκαμε πολύ καλά στο να λέμε πότε θα βγάλουμε τον σκύλο βόλτα, πότε θα πάμε στο σουπερμάρκετ κ.λπ., κάτι που δεν έγινε πουθενά αλλού στον κόσμο! Μόνο εμείς και η Κύπρος το κάναμε στον εγκλεισμό. Και αν θυμάστε, ο κ. Γεραπετρίτης τότε είχε πει ότι αυτά τα μέτρα, η τυφλή υπακοή δηλαδή, έχουν "παιδαγωγικό χαρακτήρα" - είναι απίστευτο ότι αυτό ειπώθηκε από συνταγματολόγο! Κάπως έτσι οργίζεσαι, απογοητεύεσαι και στρέφεσαι στη βία». Τον ρωτάμε αν έχουμε δικαίωμα στην απογοήτευση, ειδικά όταν κάποιοι αντιστάθηκαν σθεναρά σε ακραίες συνθήκες στο πρόσφατο παρελθόν της χώρας και δεν σταμάτησαν ούτε μετά: «Νομίζω, η διαφορά είναι πως πλέον δεν υπάρχει συλλογικό όραμα και δεν ξέρουμε και ποιος είναι ο εχθρός!», μας απαντά. «Ποιοι είναι οι πολιτικοί; Δεν θέλω να μιλήσω με ονόματα, αλλά άνθρωποι που μιλάνε για πατρίδες και για την αγάπη στον τόπο, τον ξεπουλάνε, άλλοι λένε πως νοιάζονται για τη φύση και μετά την ξεπουλάνε - υπάρχουν δεκάδες παραδείγματα. Μας κατασπαράζουν, αυτοί εμάς και εμείς εμάς! Μα και η Αριστερά στην Ελλάδα είναι σαν την Εθνική Ελλάδας στο ποδόσφαιρο - βέβαια να πούμε ότι σε σύγκριση με ό,τι αντίστοιχο υπάρχει παγκοσμίως, είναι ίσως το καλύτερο παράδειγμα. Εδώ στις ΗΠΑ είχαν έναν παλαβό εθνικιστή και μετά έβγαλαν έναν, που σε λίγο θα τον βρουν με τις παντόφλες στο πάρκο, χωρίς να ξέρει ποιος είναι. Ο Μπάιντεν είναι η αντίπραξη στον Τραμπ; Ο άνθρωπος έχει συνομιλήσει δύο φορές με νεκρούς βουλευτές, ξεχνάει. Και αυτός κρατάει τις μοίρες μας, το καταλαβαίνεις; Πάντως, είμαι αισιόδοξος. Ισως γιατί αναγνωρίζω κινήσεις στους νέους. Δεν είδες πώς τους έκοψε κρύος ιδρώτας όταν πήγανε 30.000 νέοι στον Λεξ; Σου λέει, αυτοί μπορεί και να ψηφίσουν και μετά τι θα γίνουμε... Το τρέμουν αυτό! Εκεί εγώ βασίζω την αισιοδοξία μου: σ' αυτόν τον δικό τους φόβο!».

♦ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ «Το μαύρο νερό», Altera Pars (Μ. Αλεξάνδρου 123, Κεραμεικός), κάθε Δευτ., Τρ. 21.15, έως τέλη Δεκεμβρίου. Σε διασκευή, δραματουργία Ελσας Ανδριανού, σκηνοθεσία Θοδωρή Αμπαζή, με τους Δήμητρα Χατούπη, Ιερώνυμο Καλετσάνο, Ελένη Μποζάκη, Νέδη Αγαπίου, Νάγια Ξυλά, Ιωάννα Σίσκου. Μουσικός επί σκηνής: Παναγιώτης Πασχάλης.