«Πάμε κόντρα στην ηττοπάθεια που αφαιρεί τη δύναμη του πολίτη για αλλαγές»

«Δεν είχα δει ποτέ μου καμία “Αντιγόνη” που να την καταλαβαίνω. Γι’ αυτό ήθελα να την κάνω: για να την κατανοήσω εγώ και οι άλλοι, η μαμά μου, αυτοί που δεν βλέπουν θέατρο ίσως. Αυτό έχω στο μυαλό μου, να έχει μια πιο συνολική απεύθυνση, να φέρουμε κόσμο στο θέατρο που δεν πάει στο θέατρο»: ο Αλέξανδρος Ραπτοτάσιος, που μας μιλά για το προσωπικό του στοίχημα, σκηνοθετεί φέτος για πρώτη φορά, στο Φεστιβάλ Αθηνών, την «ηρωίδα» στην οποία είναι αφιερωμένο, την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή.

Στην κουβέντα μας επανέρχεται συχνά σε αυτό το θέμα: «Κάποτε, είχα διαβάσει ότι ούτε το 10% του πληθυσμού δεν βλέπει θέατρο στις περισσότερες χώρες, οπότε καταλαβαίνεις ότι δεν έχεις αντίκτυπο, δεν απευθύνεσαι στην κοινωνία, αλλά σε ένα μικρό γκρουπ. Δουλειά μας είναι αυτό να το ανοίξουμε». Η προηγούμενη παράστασή του «Γεγονότα» ανέβηκε σε εννέα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα, σε συνεργασία με τις τοπικές χορωδίες.

Η συμμετοχή, η διαδραστικότητα, η συμπερίληψη κατέχουν κεντρική θέση στο έργο του: στο «Περί τυφλότητος», μια άλλη, παλαιότερη παράστασή του, είχε βάλει τους άγνωστους μεταξύ τους ανθρώπους από το κοινό να οδηγούν ο ένας τον άλλο, αφήνοντάς τους να συναισθανθούν τι σημαίνει όχι μόνο το να μη βλέπεις, αλλά και το να στέκεσαι αρωγός στον διπλανό σου...

Στη δική του εκδοχή της «Αντιγόνης», την οποία ανεβάζει από την ερχόμενη Τρίτη 5 έως και τις 7 Ιουλίου στην Πειραιώς 260, σηκώνει το πέπλο, ώστε να δούμε πόση σχέση με την πραγματικότητα έχει η εικόνα που προβάλλουν τα ΜΜΕ, διαμορφώνοντας την κοινή γνώμη: «Η πραγματικότητα διαμεσολαβείται από τα Μέσα, προνομιακό πεδίο εκφοράς του κυρίαρχου λόγου, οπότε βρίσκω ενδιαφέρον να δείξω πώς πλαισιώνεται αυτός ο κυρίαρχος λόγος», λέει.

● Τοποθετείτε τη δράση σε ένα τηλεοπτικό στούντιο, ενώ ακόμη και η ανελέητη σύγκρουση κοσμικού και ηθικού δικαίου, διαβάζουμε, πραγματοποιείται σε ζωντανή σύνδεση. Θα δούμε, δηλαδή, την «Αντιγόνη» σε εκπομπή;

Κάνω μια υπόθεση. Οτι μια κυβέρνηση, έπειτα από μια επιδημία ή έναν πόλεμο, αποφασίζει να αναλάβει τον έλεγχο με έναν καινούριο κυβερνητικό σχηματισμό. Μια μικρή ομάδα αναλαμβάνει όλες τις εξουσίες, δικαστικές, εκτελεστικές και νομοθετικές, και την τέταρτη εξουσία, τα ΜΜΕ. Αυτό το σχήμα βγαίνει στην τηλεόραση και κυβερνά από εκεί. Η Αντιγόνη είναι ένα πολιτικό έργο και αυτό μεταφέρουμε. Πώς φτάνει η πολιτική σε μας, πώς μπορούμε να την καταλάβουμε τώρα, τι ήταν ο δημόσιος λόγος τότε και πώς είναι τώρα...

Επίσης, τι σημαίνει ο δημόσιος χώρος και γιατί πλέον έχει μεταφερθεί στον εικονικό χώρο -γιατί ο δημόσιος χώρος δεν είναι στην πλατεία, αλλά στο κανάλι, εκεί όπου τον καταλαμβάνει όποιος έχει φωνή και μικρόφωνο. Και ο λαός είναι το κοινό που τους ακούει. Για μας, αυτό το κοινό έχει σημασία και ο Χορός των Γερόντων είναι μια προέκτασή του: γίνεται δηλαδή συμβούλιο πολιτικών στελεχών της κυβέρνησης, η κυρίαρχη γνώμη είναι μπροστά από την κάμερα, ενώ ο Χορός - λαός πίσω από την οθόνη. Με αυτή τη λογική, όλοι είμαστε Χορός. Και αυτή η οπτική με ενδιαφέρει...

● Τι επιχειρείτε να αναδείξετε;

Δουλεύω για πρώτη φορά με τέταρτο τοίχο. Πάντα έχουμε μια απεύθυνση στο κοινό, αλλά τώρα αποφασίσαμε να κρατήσουμε την οθόνη ως μόνη απεύθυνση. Το κοινό βλέπει έναν όροφο από ένα κυβερνητικό κτίριο, μέσα στο οποίο έχουμε στήσει το στούντιο. Βλέπεις τα γραφεία, τα σκηνικά, τα καμαρίνια, τα πάντα, αλλά παράλληλα βλέπεις και τι μαγνητοσκοπείται και τι μεταδίδεται και πώς αυτό αλλάζει, όταν φτάνει στην οθόνη. Το βλέπεις αποδομημένο, όπως είναι, και ακολουθείς όλη τη διαδικασία, μέχρι να μεταφερθεί στην οθόνη, να φτιαχτεί μια «πραγματικότητα» που δεν είναι πραγματική. Το κοινό βλέπει και τις δύο όψεις, πώς φιλτράρεται και προσαρμόζεται η πραγματικότητα, ώστε να γίνει εικόνα...

● Τι σας συγκινεί στην «Αντιγόνη»;

Με ενδιαφέρει ότι υπάρχει αυτή η σύγκρουση των διαφορετικών απόψεων. Το ότι πραγματεύεται τα όρια της εξουσίας μιας κυβέρνησης, σε σχέση με τα ατομικά δικαιώματα. Τη σχέση μεταξύ ατόμου και πολιτείας: πού είναι τα όρια, τι είναι πιο σημαντικό, ποια είναι η έννοια, τελικά, της δημοκρατίας, την οποία πάντα διαπραγματευόμαστε, πηγαίνοντάς την πότε πίσω και πότε μπρος. Και σκέφτομαι ότι, σήμερα, την «Αντιγόνη» είναι δύσκολο να τη βρεις, ενώ πιο εύκολο είναι να βρεις τον Κρέοντα... Υπάρχουν, βέβαια, άνθρωποι που αφιερώνουν τη ζωή τους σε ένα ιδανικό, χωρίς να είναι εμφανείς στη δημόσια σφαίρα. Επίσης, στο έργο οι ήρωες επικαλούνται πολλούς θεούς, που, κατά την άποψή μου, δεν μπορούν να ερμηνευτούν με τη χριστιανική έννοια...

● Δηλαδή;

Οι θεοί είναι κάποιες ιδέες, φέρουν κάποια μεγαλύτερη εξουσία, εκπροσωπούν μια άλλη δύναμη, οικονομική, διεθνική ή μπορεί να είναι π.χ. και τα ανθρώπινα δικαιώματα, ιδέες και αξίες. Η επίκληση στον Διόνυσο είναι μια επίκληση στη λαϊκή κυριαρχία, «κατέβα και σώσε την πόλη». Οπότε, προσπαθούμε να βγάλουμε νόημα για το τι σημαίνουν για μας αυτές οι επικλήσεις...

● Και γιατί επιλέξατε το τηλεοπτικό στούντιο ως όχημα αφήγησης;

Αυτό που έχει απεύθυνση είναι η τηλεόραση, οπότε, με την καλή έννοια, έχουμε να ανταγωνιστούμε την τηλεόραση, τις πλατφόρμες, το Νέτφλιξ... Οχι να τα αντιγράψουμε, αλλά να καταλάβουμε ότι αυτή είναι η γλώσσα που αντιλαμβάνεται ο κόσμος και να επιχειρήσουμε να τη μιλήσουμε. Να εξελιχθούμε σε συνάρτηση με αυτό το θέμα: τον ρυθμό, την αμεσότητα, την αντίληψη. Ο περισσότερος κόσμος που μιλάω μου λέει «α, υπάρχει ακόμη θέατρο», σα να μου λέει ότι κάνουμε ένα πολύ εξειδικευμένο χόμπι. Το θέατρο έχει γίνει το αντίθετο αυτού που ήταν όταν ξεκίνησε.

Το αντιλαμβάνομαι σαν μια οργανωμένη Πνύκα, αντιγραφή του κοινοβουλίου: ο χώρος όπου πραγματεύονται τις ιδέες και όπου συμβαίνουν οι πολιτικές συγκρούσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι το θέατρο είναι η μετάβαση από μια σκοταδιστική εποχή σε μια πιο δημοκρατική οργάνωση. Πειραματίζονταν με αυτό, τίποτα δεν ήταν λυμένο. Είναι, λοιπόν, ένα όχημα που μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε πώς να διαχειριστούμε τις καταστάσεις και να τις πραγματευτούμε... Ετσι το προσεγγίζω. Με συγκινούν οι πιθανές αντιδράσεις του κοινού που μπορεί να προκαλέσει η παράσταση την ώρα που συμβαίνει, το πώς μπορείς να απευθυνθείς στον πολύ κόσμο και το πώς τους επηρεάζεις...

● Καταλήγουμε, λοιπόν, ότι αυτό που σας ενδιαφέρει είναι να κάνετε προσιτό το θέατρο;

Ναι, αλλά όχι το θέατρο γενικά ως έννοια. Με ενδιαφέρει το πώς θα γίνει μια ιστορία κατανοητή, πώς δεν θα είναι μια διανοουμενίστικη μουσειακή εμπειρία, πώς θα σπάσει λίγο ο τρόπος εκφοράς του λόγου. Θέλω να δει το κοινό τι βγαίνει στον αέρα και τι μένει εκτός... Να νιώσει ότι έχει λόγο. Αυτό, βέβαια, είναι το δύσκολο. Να νιώσει το κοινό ότι η αντιπροσώπευση των ιδεών έχει μια δύναμη. Και περισσότερο να αντιταχθεί σε αυτή τη δημοφιλή ιδέα «ότι τίποτα δεν αλλάζει» που αφαιρεί τη φωνή του κόσμου απ’ τον δημόσιο διάλογο. Θέλουμε να πάμε αντίθετα σε αυτήν την ηττοπάθεια που αφαιρεί τη δύναμη του πολίτη να αλλάξει κάτι, που τον κάνει να πιστεύει ότι τάχα δεν έχει νόημα να ψηφίζεις, ότι είναι μεγάλα τα συμφέροντα. Κι όμως, την εξουσία την έχει ο πολίτης.

● Κι αυτό πώς το υπηρετείτε;

Με το να τους κάνουμε να δουν τον ρόλο τους όχι μόνο ως κοινό ούτε ως παθητικοί τηλεθεατές μιας οθόνης, αλλά δείχνοντάς τους και αυτό που δεν βλέπουν, το υπόλοιπο, ώστε να φανεί ότι από εκείνους εξαρτάται κάθε ριζική αλλαγή. Να δουν πώς δομείται όλη αυτή η εξουσία, το πώς είναι φτιαγμένο αυτό που του δείχνουν, τι γίνεται στο backstage, πώς επεμβαίνει ο Χορός, τι κάνει το προσωπικό του καναλιού, πώς η αλλαγή που προβάλλουν δεν είναι ριζοσπαστική, αλλά στο πλαίσιο του καναλιού και της συντήρησής του.

Να δείξουμε ότι και οι απ’ έξω έχουν το δικαίωμα να αλλάξουν το πλαίσιο και όχι μόνον όσοι είναι εκεί. Το πρόβλημα είναι η ανημπόρια που νιώθεις, όταν σκέφτεσαι ότι «δεν έχει νόημα, να μη σε νοιάζει, να κοιτάς τη δουλειά σου». Αυτό με απασχολεί και αυτό μπήκε εδώ. Με ενοχλούσε πάντα το τέλος της «Αντιγόνης», ότι όλη αυτή η ιστορία έγινε προκειμένου ένας γέρος άνθρωπος -στρέιτ λευκός και άνδρας (που είναι το απόλυτο σύμβολο της εξουσίας, για να το φέρουμε και στη σύγχρονη εποχή), πήρε ένα μάθημα. Πως συνέβη ένα είδος εξιλέωσης. Το τι αλλάζει στο τέλος μάς ενδιαφέρει κι ας μην υπάρχει κάτι γραμμένο. Θέλει να φύγει, να πεθάνει, ο Χορός δεν τον αφήνει, στο τέλος είναι κάπως σα να έρχεται πάλι η πολιτική «το καλό των πολλών της πόλης».

Σε αυτό επιστρέφουμε. Αν και το δράμα κινούν οι αρχετυπικές σχέσεις, οι δύο αδερφές, ο γιος με τον πατέρα, η σύγκρουση προσωπικού - πολιτικού, πρόκειται για ένα καθαρά πολιτικό ντιμπέιτ, όπου οι δύο πλευρές δεν μπορούν να βρουν τη συναίνεση και το κοινό μπορεί να έχει δυσκολία να αναγνωρίσει ποιος έχει δίκιο και ποιος όχι. Μέχρι πού μπορεί να το πάει κάποιος που έχει την εξουσία και βγάζει νόμους; Μπορεί να αφορά το δικαίωμα να βγαίνεις από το σπίτι ή να περνάς τα σύνορα ή να μη σε πνίγουν; Ποιος έχει ανθρώπινα δικαιώματα και ποιος όχι; Κι ο προδότης; Η «Αντιγόνη» λέει ότι όλοι έχουμε ίσα δικαιώματα, άσχετα με το τι κάναμε. Αυτό είναι το ανθρωπιστικό δίκαιο απέναντι στην εξουσία. Κι εσύ χρησιμοποιείς τις ιστορίες ως όχημα, για να μιλήσεις. Ετσι κι αλλιώς, δεν έχουν λυθεί όλα...

📌 ΙNFΟ: «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, 5-7/7 Πειραιώς 260

Μετάφραση/Επιμέλεια εκφώνησης λόγου: Νίκος Α. Παναγιωτόπουλος

Σκηνοθεσία - Δραματουργική επιμέλεια: Αλέξανδρος Ραπτοτάσιος

Σκηνογραφία – Φωτισμοί: Marco Turcich

Κοστούμια - Αντικείμενα: Μαρία - Σεσίλ Ιγγλέση

Μουσική: Γιώργος Πούλιος

Σχεδιασμός ήχου: Jeph Vanger

Δραματουργία: Or Benezra-Segal

Επιμέλεια κίνησης: Κορίνα Κόκκαλη

Παίζουν: Γεράσιμος Σκιαδαρέσης (Κρέοντας), Κίττυ Παϊταζόγλου (Αντιγόνη), Ελένη Καραγιώργη (Ευρυδίκη), Χριστίνα Δαλαμάγκα (Ισμήνη), Φοίβος Παπακώστας (Αίμονας), Βίκυ Κυριακουλάκου (Τειρεσίας), Λάμπρος Γραμματικός (Φύλακας, Αγγελος). Χορός: Δανάη Λουκάκη (Κορυφαία), Γιώργος Μπινιάρης, Ντέμπορα Οντόγκ, Βασίλης Καλφάκης, Ντίνος Γκελαμέρης, Νέγρος του Μοριά, Ζωή Δρακοπούλου