Η θεωρία «των πολλών κόσμων» βάζει φιτίλι στην καλλιτεχνική έμπνευση

Είχαμε πρωτοδεί τους «Αστερισμούς» του Νικ Πέιν πριν από περίπου δέκα χρόνια, από τον σεσημασμένο εισηγητή του σύγχρονου βρετανικού ρεπερτορίου Βαγγέλη Θεοδωρόπουλο, στο θέατρό του, μόλις μία χρονιά μετά την πολλαπλή βράβευση του έργου από τον Τύπο και τους κριτικούς της Αγγλίας.

Και τότε, θυμάμαι, το έργο και η παράσταση είχαν προκαλέσει ενδιαφέρον, κυρίως όταν το Θέατρο του Νέου Κόσμου είχε φροντίσει να συνοδεύσει την πρεμιέρα με διδακτικά βίντεο από δύο γνωστούς από οθόνης εκλαϊκευτές της Φυσικής, καθηγητές, τους Μάνο Δανέζη και Στράτο Θεοδοσίου. Οι δυο επιστήμονες είχαν ενημερώσει το ετερόκλητο κοινό για την επιστημονική βάση του θεατρικού που θα παρακολουθούσε. Και το είχαν εισαγάγει στη «θεωρία των υπερχορδών», την εξαιρετικά περίπλοκη θεωρία της σύγχρονης Φυσικής από την οποία ο Πέιν πήρε, λέει, την πρώτη του έμπνευση.

Σύμφωνα λοιπόν με αυτή τη θεωρία, δεν ζούμε παρά σε ένα από άπειρα παράλληλα σύμπαντα που διαμορφώνονται κάθε φορά σύμφωνα με τις επιλογές και τους συνδυασμούς των γεγονότων που μας καθορίζουν.

Ετσι, κάθε φορά που ο ένας εαυτός μας στρίβει σε ένα μονοπάτι «αριστερά», ένας άλλος στρίβει «δεξιά» και η αόρατη αυτή επιλογή του τον οδηγεί σε μια άλλη, εντελώς διαφορετική «πραγματικότητα». Λίγο να βάλει κανείς το μυαλό του να σκεφτεί, καταλήγει -ψυχανεμίζεται τουλάχιστον- πως ό,τι ζούμε είναι το αποτέλεσμα μιας τεθλασμένης γραμμής ανάμεσα σε διάφορες και ποικίλες ζωές, ανάμεσα σε διάφορους και ποικίλους εαυτούς.

Ελπίζω να το διατύπωσα σωστά, αν και δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι ο Βρετανός συγγραφέας θα κατανόησε τη θεωρία των χορδών βαθύτερα από την παραπάνω περιγραφή μου... Και -μεταξύ μας- δεν του χρειαζόταν τίποτα περισσότερο. Αυτό που είχε στη διάθεσή του δεν ήταν το βαρύ βιβλίο των περίπλοκων μαθηματικών τύπων που ερμηνεύουν τους πολλαπλούς κόσμους, αλλά κάτι πολύ πιο εύχρηστο: αρκούσε η παραβολή του theatrum mundi, που ήδη από τον καιρό του Σέξπιρ δεν κάνει άλλο παρά να θυμίζει στους θεατές του πως ό,τι μόλις είδαν, το «θέατρο», δεν διαφέρει διόλου ως προς την προσωρινότητα και αοριστία, στην πολλαπλότητα και ασημαντότητά του, με ό,τι οι ίδιοι ζουν μετά το τέλος της παράστασης.

Κι έτσι, στην εποχή του Μπαρόκ -εποχή μεγάλης ανασφάλειας και δυνατοτήτων- το θέατρο, αντί να είναι στο περιθώριο της ανθρώπινης δραστηριότητας, βάλθηκε να μπει στο κέντρο της θεώρησης του ανθρώπου και των έργων του. «Ο κόσμος όλος είναι μια σκηνή!» είπε ο Σέξπιρ, και πόσο να διαφέρει άραγε αυτό από τη βαρύγδουπη εκδοχή ενός Matrix ή το πυροτέχνημα περί κβαντικής φυσικής και άλλων δαιμονίων που προλογίζουν τους «Αστερισμούς»;

Εδώ όμως που τα λέμε η σημασία του θεάτρου είναι άλλη από το να μεταφέρει τα πορίσματα της σύγχρονης κοσμολογίας. Θεωρίες σαν αυτή «των πολλών κόσμων» βάζουν βέβαια φιτίλι στην καλλιτεχνική έμπνευση, όσοι όμως κι αν είναι οι κόσμοι διόλου δεν πρόκειται να μας αφορούν όσο βρίσκονται εντός της συνειδητότητάς μας.

Το θέατρο ασχολείται με όσα ο άνθρωπος κυρίως νιώθει, με όσα αισθάνεται και ζει. Κι αν δεν είναι το πλέον κατάλληλο πεδίο εμπέδωσης της φυσικής επιστήμης, παραμένει κατεξοχήν χώρος της υπαρξιακής θεώρησης.

Οι «Αστερισμοί» του Νικ Πέιν είναι καλό θέατρο όχι λόγω της κβαντικής φυσικής, αλλά γιατί δίνουν αυτό: ένα παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο ο άνθρωπος ζητάει να κατεβάσει τους «αστερισμούς» στη Γη, για να δει τον άνθρωπο στο φως τους.

Αυτό νομίζω τελικά πρέπει να τράβηξε στους «Αστερισμούς» τη νέα φωνή του θεάτρου μας, την πολύ ταλαντούχα Αικατερίνη Παπαγεωργίου. Η ίδια το δίδαξε αφαιρώντας από αυτό -και ορθά κατά τη γνώμη μου- πολλές από τις θεωρητικές φιοριτούρες και επιμένοντας στο προκείμενό του: στη συγκίνηση που προκαλούν οι ηθοποιοί καθώς παίζουν τους ρόλους με τα πολλαπλά σενάρια των αρχικών συνθηκών, όπως μεταμορφώνονται από τη μια στιγμή στην άλλη, όχι μόνο σε «κάποιους άλλους» αλλά στους ίδιους καθώς ζουν διαφορετικές ζωές. Κι αυτό είναι το νέο που προσφέρει η ματιά της: μια ευαίσθητη, σχεδόν τσεχοφική νότα στα ανθρώπινα, την εύθραυστη, παροδική και μελαγχολική φύση τους.

Το έργο δίνεται λοιπόν σαν ένα μάθημα θεάτρου μέσα στο μεγάλο θέατρο του κόσμου. Η Ελίζα Σκολίδη (ως Μάριαν, η επιστήμονας που ερευνά το θαύμα του κόσμου) και ο Αλέξανδρος Βάρθης (στον ρόλο του Ρόλαντ, του μελισσοκόμου που απλά το ζει) ερμηνεύουν άριστα τα συμπληρωματικά μέρη ενός όλου που ζητάει να κλείσει στην αγκαλιά του το εφήμερο και παροδικό. Δεν είναι όμως μόνοι τους: βρίσκονται στη σκηνή μαζί με όλους «εκείνους» - εκείνους τους Μάριαν και Ρόλαντ που απέτυχαν και πέτυχαν, προχώρησαν και στάθηκαν, ενώθηκαν και χώρισαν.

Είναι εκείνοι οι πολλοί, μέσα σε αυτόν τον έναν. Σκέψη τραγική και την ίδια στιγμή παρήγορη να υποψιάζεσαι πως τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι αλλιώς. Κι αν το τέλος μοιάζει αναπόδραστο (σε κανένα σύμπαν, απ’ όσο γνωρίζω, δεν ζούμε αιώνια), ο άνθρωπος ξεπερνά τα όρια του κόσμου του, όχι με την επιστήμη αλλά με την επιθυμία του να αγαπήσει πέρα από τη φθορά και την τυχαιότητά του.

Ενα μάθημα φυσικής μετουσιώθηκε έτσι σε μάθημα ανθρωπιάς. Και μάλιστα με τη σκηνική χημεία μεταξύ των δύο νέων ηθοποιών που απαιτεί κάθε καλό θεατρικό ρομάντζο.

Λιτό και ουσιαστικό το εικαστικό περιβάλλον του Μάριου Ράμμου, με πολλά ρολόγια να συγχρονίζονται σε διάφορες ώρες του κόσμου. Η πρωτότυπη μουσική του Γιάννη Χριστοδουλόπουλου κινεί υπόγεια το έργο. Η Εύη Σούλη ανέλαβε τη χορογραφία των δύο ηθοποιών, που μοιάζουν να χορεύουν δεμένοι μεταξύ τους με αόρατα νήματα. Και ο φωτισμός της Μελίνας Μάσχα κάλυψε με το πέπλο του την αισθαντικότητα της νεανικής παρουσίας.

Ενα έργο-φροντιστήριο στο πατάρι του Ανεσις προεκτείνει το νεανικό θέατρό μας παραπέρα.