Ο Ινδαρές, ο προπάππους του, το Λενάκι κι ένα ντοκιμαντέρ

Με αφορμή κάποια χειρόγραφα, οικογενειακά κειμήλια που ανακαλύπτει τυχαία στο πατρικό του σπίτι στην Πάτρα ο σκηνοθέτης Δημήτρης Ινδαρές, αποφασίζει να αναζητήσει τον μίτο της ιστορίας που αφορά την οικογένειά του, εφτά γενιές πίσω, αλλά και το συλλογικό παρελθόν μας. Το ντοκιμαντέρ του «Λενάκι, δυο φωτιές και δυο κατάρες» είναι ένα ποιητικό ταξίδι στη γη των Καλαβρύτων που έχει στο επίκεντρο τον απαγορευμένο έρωτα ανάμεσα στους αλλόθρησκους, την ωραία Ελένη και τον Τούρκο Ελμάζ, τα χρόνια λίγο πριν από την Επανάσταση του 1821, την κατάρα της μάνας της, το δημοτικό τραγούδι που γράφτηκε για την αγάπη τους, τον εμπρησμό του πύργου τους από τον οπλαρχηγό της Επανάστασης, προ-προ-προπάππου του και συνονόματο Δημητράκη Ινδαρέ και ιστορίες για τους θρύλους, τις παραδόσεις, τις δοξασίες του τόπου όπως εξιστορούνται στην κάμερα από τις εξαιρετικές αφηγήτριες και αφηγητές, τους ντόπιους κατοίκους των χωριών δηλαδή όπου διαδραματίζεται η ιστορία την οποία ο σκηνοθέτης αφηγείται σαν παραμύθι.

Το ντοκιμαντέρ σηματοδοτεί την επιστροφή του Δημήτρη Ινδαρέ στο σινεμά (βραβευμένος για τις μεγάλου μήκους ταινίες του «Ο τσαλαπετεινός του Wyoming» (1995), «Γαμήλια νάρκη» (2003), αλλά και τις μικρού μήκους «Το κυνήγι της πάπιας» (1991), «Περί χαρακτικής» (1996), κ.ά., ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου) μετά από αρκετά χρόνια απουσίας. Προηγήθηκε το ομώνυμο δοκίμιό του που κυκλοφόρησε το 2021, από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σε εξαιρετική εικονογράφηση της Λυδίας Βενιέρη -εικαστικές εικόνες της ζωντανεύουν και στο ντοκιμαντέρ- και πρόλογο του Παντελή Μπουκάλα. Η ενασχόληση με το συγκεκριμένο θέμα ξεκίνησε χρονικά μετά την κακοποίηση που υπέστησαν από την αστυνομία, το 2019, ο Δημήτρης Ινδαρές και οι γιοι του στο σπίτι τους, στο πλαίσιο μιας αποτυχημένης αστυνομικής επιχείρησης που είχε ως αποτέλεσμα τον άγριο ξυλοδαρμό και τον διασυρμό τους.

Μετά από συμμετοχές σε φεστιβάλ και διακρίσεις -Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου του Λος Αντζελες, Φεστιβάλ Ελληνικού Ντοκιμαντέρ Χαλκίδας DocFest, κ.ά.- το ντοκιμαντέρ προβάλλεται επιτέλους και στην Αθήνα, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, αυτό το Σαββατοκύριακο (8, 9/2) και το επόμενο (15, 16/2) και ευχόμαστε να πάρει παράταση για πολλές ακόμη προβολές.

Το έναυσμα για την έρευνα και την κινηματογράφηση έδωσαν τα χειρόγραφα που αποκάλυψαν την υπόθεση εμπρησμού ενός πύργου στο Λειβάρτζι Καλαβρύτων. Ο έρωτας της ωραίας Ελένης και του Λιμάζαγα (ή Ελμάζ, που σημαίνει «διαμάντι») λίγο πριν από την Επανάσταση του 1821 και μια γονική κατάρα στοιχειώνουν την ιστορία του χωριού. Το δημοτικό τραγούδι της Ελένης οδηγεί στην αναψηλάφηση ενός παρελθόντος. Λίγο πριν το 1821, πλέχτηκε το ειδύλλιο των δύο αλλοθρήσκων. Εκείνη, η κόρη του άρχοντα του χωριού, κυρ Χριστόδουλου Παπαδόπουλου, και εκείνος, ο Ελμάζ-αγά της Μοστενίτσας.

Οταν ο πατέρας της προσέφυγε στον Οθωμανό δικαστή για να επιλύσει την υπόθεση, εκείνη είπε το αδιανόητο για την εποχή «Αντρα χρώσταγα, άντρα πήρα», φράση που επιβιώνει στην περιοχή μέχρι τις ημέρες μας και τη λένε με υπερηφάνεια οι ντόπιες αφηγήτριες καθώς δύο αιώνες μετά υπερασπίζονται την απόφασή της.

Στις 16 Μαρτίου του 1821, ο ξάδελφος της αρχοντοπούλας, ο οπλαρχηγός Δημητράκης Ινδαρές, κατακαίει και λαφυραγωγεί τον πύργο του αγά στη Μοστενίτσα, στέλνοντας από εκεί πολεμοφόδια στην πολιορκία των Καλαβρύτων. Με κάποιον τρόπο τα γεγονότα φαίνεται να συνδέονται όπως και οι φωτιές που κατέστρεψαν τους πύργους: του αγά στην αρχή (Μοστενίτσα, 1821) και της οικογένειας του οπλαρχηγού (Λειβάρτζι, 1895) στο τέλος του αιώνα.

Κλειδί της έρευνας αποδεικνύεται το δημοτικό τραγούδι του Λιμάζη (Ελμάζ), ξεχασμένο στο χωριό, ευρέως όμως διαδεδομένο μέχρι και στον μακρινό Πόντο. Το περιεχόμενο και ο συμβολισμός του λειτούργησαν επί χρόνια σε περιοχές που ήθελαν να θυμούνται την αναγεννητική δύναμη που κρύβει η συνάντηση αλλότριων κόσμων.

»Πού πας, Ελένη, από βραδιού, πού πας τώρα το βράδυ;
-Πάου σ’ τη θεια μου τη Γιαννού, τη θεια μου τη Ροδούλα
να γνέσω το βαμπάκι μου, να φτιάσω τα προικιά μου,
να φτιάσω μπόλια του γαμβρού, της πεθεράς μαντήλι,
να φτιάσω του Λιμάζαγα ολόχρυση σερβέτα.
Λιμάζης με τον ταμπουρά, Ελένη με τη ρόκα,
εσυναπαντηθήκανε στου μαγαζιού την πόρτα.
Σκύβ’ ο Λιμάζης τη φιλεί σ’ τα μάτια και σ’ τα χείλη
Και σ’το δεξί της μάγουλο που είχε το κοκκινάδι.
-Μη με φιλείς Λιμάζαγα, μη με σφιχταγκαλιάζης,
τι το μαθαίνει η μάννα μου, το λέει τ’ αφεντός μου
και σου χαλάει τα χωργιά, σου καίει και τους πύργους.
-Λιμάζαγας να είν’ καλά και πύργους φτιάνει κι άλλους.
 

♦ Πληροφορίες:
Προβολές στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος στις 17.00. Μετά από κάθε προβολή ακολουθεί συζήτηση.
Σάββατο 8/2 Θα ακολουθήσει συζήτηση με την Αγνή Στρουμπούλη (αφηγήτρια παραμυθιών)
Κυριακή 9/2 Συζήτηση με τον Παντελή Μπουκάλα (ποιητής, αρθρογράφος, συγγραφέας, μεταφραστής,
δημοσιογράφος)
Σάββατο 15/2 Συζήτηση με τον Λάμπρο Μπαλτσιώτη (επίκ. καθηγητής Ιστορίας Μειονοτήτων στα Βαλκάνια, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο)
Κυριακή 16/2 Συζήτηση με τη Μαρία Κολιονίκα (κοινωνική λειτουργός-θεραπεύτρια, Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελεώνα Θηβών).
Στο ντοκιμαντέρ σε σενάριο και σκηνοθεσία Δημήτρη Ινδαρέ συμμετέχουν οι ερευνητές, ιστορικοί, λαογράφοι, συγγραφείς: Λεωνίδας Εμπειρίκος, Στέλιος Μουζάκης, Πέτρος Πιζάνιας, Ηλίας Τουτούνης, Παναγιώτης Φράγκος, Ελένη Ψυχογιού. Επίσης κάτοικοι των κοινοτήτων Λειβαρτζίου (Αχαΐας), Μοστενίτσας (Ορεινής Ηλείας) και Τριποτάμων (Αχαΐας).
Εμφανίζονται οι μουσικοί: Γιάννης Παναγιωτόπουλος, Γωγώ Χρυσανθοπούλου, Πολύβιος Γκολφίνος, Γιώργος και Σταυρούλα Δαλιάνη, Αννέτα Γεωργουλοπούλου, Βασίλης Ραβαζούλας, Νίκος Σοφός και Ζωγράφος Μπεθάνης.
Εμφανίζονται επίσης μάγισσες, νεράιδες και ξωτικά. Βοήθησαν γι’ αυτό η Κιμώνα Βενιέρη-Βασιλάκη και η χορογράφος Τατιάνα Λοβέρδου. Και βέβαια η εικαστικός Λυδία Βενιέρη, με τις ζωγραφιές και τις παρεμβάσεις της.