Αθήνα, 9°C
Αθήνα
Αραιές νεφώσεις
9°C
10.2° 7.5°
3 BF
57%
Θεσσαλονίκη
Ελαφρές νεφώσεις
9°C
10.3° 7.7°
5 BF
57%
Πάτρα
Αραιές νεφώσεις
12°C
13.2° 11.0°
3 BF
46%
Ιωάννινα
Σποραδικές νεφώσεις
9°C
8.9° 8.9°
2 BF
49%
Αλεξανδρούπολη
Αίθριος καιρός
7°C
7.4° 6.9°
3 BF
39%
Βέροια
Αυξημένες νεφώσεις
7°C
8.0° 7.3°
2 BF
75%
Κοζάνη
Ελαφρές νεφώσεις
4°C
4.4° 4.2°
0 BF
45%
Αγρίνιο
Αραιές νεφώσεις
10°C
10.2° 10.2°
1 BF
39%
Ηράκλειο
Ασθενείς βροχοπτώσεις
10°C
10.8° 9.8°
4 BF
76%
Μυτιλήνη
Ελαφρές νεφώσεις
8°C
8.2° 6.8°
3 BF
51%
Ερμούπολη
Σποραδικές νεφώσεις
10°C
10.4° 8.8°
5 BF
50%
Σκόπελος
Αυξημένες νεφώσεις
4°C
4.0° 4.0°
4 BF
59%
Κεφαλονιά
Ελαφρές νεφώσεις
13°C
12.9° 12.9°
2 BF
50%
Λάρισα
Ελαφρές νεφώσεις
9°C
8.9° 6.2°
2 BF
49%
Λαμία
Αυξημένες νεφώσεις
8°C
7.8° 7.3°
2 BF
73%
Ρόδος
Αίθριος καιρός
13°C
13.1° 12.7°
4 BF
39%
Χαλκίδα
Αραιές νεφώσεις
7°C
9.3° 6.7°
3 BF
71%
Καβάλα
Ελαφρές νεφώσεις
7°C
7.3° 6.6°
3 BF
55%
Κατερίνη
Αυξημένες νεφώσεις
8°C
8.7° 8.1°
2 BF
63%
Καστοριά
Αυξημένες νεφώσεις
5°C
4.6° 4.6°
0 BF
65%
ΜΕΝΟΥ
Τρίτη, 11 Φεβρουαρίου, 2025
Στέλιος Χαραλαμπόπουλος
Ο σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ για τον Νίκο Πλουμπίδη, Στέλιος Χαραλαμπόπουλος

«Αυτή είναι η ιστορία μας και δεν στρογγυλεύεται, ούτε σβήνει»

«Η παραδειγματική αξία του ήθους, που χαρακτήριζε και τον Πλουμπίδη, θα είναι πάντα φάρος για όλες τις γενιές στην αναζήτηση ενός καλύτερου κόσμου», λέει ο σκηνοθέτης λίγο πριν από την επίσημη πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ του «Ο κόκκινος δάσκαλος - Ελεγεία για τον Νίκο Πλουμπίδη», την ερχόμενη Πέμπτη στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος

Το 2018, ο νυν πρωθυπουργός της χώρας (που και τότε πρωθυπουργός ήταν) είχε αναρωτηθεί δημόσια: «Ποιος 17χρονος νοιάζεται σήμερα για τη δολοφονία Λαμπράκη;». Λίγο καιρό μετά, ενώ επί κορονοϊού «ανακαίνισε» τα μαγαζιά που πουλούσαν λουλούδια στο πλάι της Βουλής (και τα οποία από τότε έχουν χάσει κάθε ιδιαίτερο «χρώμα» που είχαν), είχε πει δίπλα στη σύζυγό του, ενώ φωτογραφίζονταν οι δυο τους δίπλα στο «έργο του»: «Ραντεβού στα λουλουδάδικα». Με τον τρόπο αυτό θέλησε να παραφράσει τη ρήση του Αρη Βελουχιώτη και των αριστερών ανταρτών επί Κατοχής «ραντεβού στα γουναράδικα». Ολα αυτά τα λέμε όχι για να ψέξουμε τον Κυριάκο Μητσοτάκη, ο οποίος κάνει πολύ σωστά τη δουλειά του ως νεοφιλελεύθερος πολιτικός, αλλά για να καταδείξουμε το γεγονός πως ο ίδιος ο πρωθυπουργός αυτής της συγκεκριμένης πολιτικής παράταξης και ιδεολογίας αισθάνθηκε την ανάγκη να «ξαναγράψει την Ιστορία», διαγράφοντας από τη συλλογική μνήμη συγκεκριμένα γεγονότα, μειώνοντας την αξία ή αλλάζοντας το νόημά τους. Γιατί όμως αυτή η ανάγκη; Τόσο «επικίνδυνη» είναι η αλήθεια της σύγχρονης Ιστορίας του τόπου; Προφανώς – αυτή είναι η απάντηση, διαφορετικά δεν θα είχαμε καμία προσπάθεια, και μάλιστα θεσμική, για τέτοιες αλλοιώσεις ή «αναθεωρήσεις».

Αυτό το «προφανώς» λειτούργησε ως μια εσώτερη ώθηση καλλιτεχνικού αλλά και ιστορικού προτάγματος, ώστε ο βραβευμένος σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, και όχι μόνο, Στέλιος Χαραλαμπόπουλος να καταπιαστεί με την προσωπικότητα του Νίκου Πλουμπίδη, με αποτέλεσμα τη δημιουργία της ταινίας τεκμηρίωσης «Ο κόκκινος δάσκαλος». Το ντοκιμαντέρ πρωτοπαρουσιάστηκε στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (Μάρτιος 2024), έκανε τη φεστιβαλική του πορεία, βραβεύτηκε και τώρα θα προβληθεί από την Ταινιοθήκη της Ελλάδος. «Δύο πολιτικές δίκες και εκτελέσεις έχουν αφήσει ανεξίτηλο ίχνος στη μετεμφυλιακή Ελλάδα: η δίκη του Νίκου Μπελογιάννη και η δίκη του Νίκου Πλουμπίδη. Η Ιστορία όμως δεν στάθηκε το ίδιο ακριβοδίκαια και για τους δύο. Ο μεν Μπελογιάννης έφυγε τιμημένος και έγινε ίνδαλμα για τους συντρόφους του ανά τον κόσμο, ο δε Πλουμπίδης έφυγε μόνος, συκοφαντημένος από εχθρούς και φίλους, ατιμασμένος», μας είχε πει σαν πρωτοβγήκε η ταινία ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος. Τώρα, σχεδόν έναν χρόνο μετά, ενώ όλα έχουν τόσο αλλάξει, τι έχει να μας πει τόσο ο ίδιος όσο και ένα τόσο ιδιαίτερο φιλμ;

• Από τις πλέον σημαντικές, αλλά και αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της Αριστεράς είναι ο Νίκος Πλουμπίδης. Γιατί θεωρείται έως σήμερα «αμφιλεγόμενη»;

Στη διάρκεια του Εμφυλίου, ο Πλουμπίδης ήταν επικεφαλής του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ στην Αθήνα. Συλλαμβάνεται από την Ασφάλεια το 1952 και την επομένη της σύλληψής του, το κόμμα του βγάζει μια ανακοίνωση που τον κατηγορεί για χαφιέ και μάλιστα από την πρώτη στιγμή που εντάχθηκε στις γραμμές του. Δηλαδή είπαν ουσιαστικά πως επί 27 χρόνια (στην περίοδο του Μεσοπολέμου, στη μεταξική δικτατορία, στη διάρκεια της Κατοχής, στον Εμφύλιο και στα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια) ο Πλουμπίδης, που ήταν από τα ανώτερα στελέχη του, ενεργούσε σαν πράκτορας της Ασφάλειας και βέβαια πως ήταν αυτός που πρόδωσε και τον Μπελογιάννη και άρα υπεύθυνος και για την εκτέλεση αυτού του λαϊκού ήρωα. Η κατηγορία ήταν πάρα πολύ βαριά, η άτολμη αποκατάσταση και η γνωστοποίηση αυτής της αποκατάστασης άργησαν να έρθουν και, ως εκ τούτου, για πολλά χρόνια, τα περισσότερα στελέχη του κόμματος πορεύονταν με τη βεβαιότητα πως ο Πλουμπίδης ήταν προδότης. Η παραδοχή του λάθους αναμφισβήτητα είχε ένα κόστος γι’ αυτούς τους ανθρώπους. Δεν ήταν εύκολο να αποδεχθείς πως τόσα χρόνια, έστω και εν αγνοία σου, υποστήριζες και διέδιδες μια τόσο μεγάλη «ατιμία». Χωρίς να το θέλουν, για μια περίοδο της ζωής τους, γίναν «συνένοχοι». Αυτή η ενοχή που μετεξελίχθηκε σε τραύμα ευθύνεται, νομίζω, για την αμφιθυμία γύρω από το πρόσωπο του Πλουμπίδη.

Νίκος Πλουμπίδης

• Ποια κενά ήρθε να καλύψει το ντοκιμαντέρ σας; Ποια κενά και ποιας φύσης: ιστορικά, μνήμης, τραύματος;

Στο τραύμα αναφέρθηκα ήδη. Από κει και πέρα, θεωρώ πως υπάρχει ένα μεγάλο κενό πληροφόρησης για τη δράση και τη συμβολή αυτού του ανθρώπου όσον αφορά στην αντίσταση κατά των κατακτητών. Γνωρίζουμε τον Πλουμπίδη από το τραγικό της υπόθεσης, από την άδικη κατηγορία και πως έφυγε ατιμασμένος και εγκαταλειμμένος από όλους. Δεν γνωρίζουμε όμως πως αυτός ο άνθρωπος ήταν οργανωτικά υπεύθυνος για μια από τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις στην κατεχόμενη Ευρώπη: αυτή κατά της πολιτικής επιστράτευσης! Η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα που δεν έστειλε εργάτες στη χιτλερική Γερμανία, όταν οι άλλες χώρες έστειλαν δέκα εκατομμύρια και αυτό έγινε χάρη στον Νίκο Πλουμπίδη. Και η συνεισφορά του δεν εξαντλείται μόνο σ’ αυτό... Γενικά υπάρχει ένα έλλειμμα ιστορικής πληροφόρησης, μια και ο περισσότερος κόσμος ταυτίζει την αντίσταση μόνο με την ένοπλη δράση των ανταρτών στα βουνά, αγνοώντας πως υπήρξε ένα πολύ σημαντικό μαζικό αντιστασιακό κίνημα και στις πόλεις, ιδιαίτερα στην Αθήνα όπου επικεφαλής ήταν ο Πλουμπίδης.

• Υπάρχει μία πολύ δυνατή σκηνή στο ντοκιμαντέρ, όπου ο γιος του Νίκου Πλουμπίδη εξολομολογείται πως αν δεν υπήρχε η στιγμή της συνάντησής τους στο δικαστήριο ίσως να πίστευε όλη του τη ζωή πως ο πατέρας του ήταν μόνο ένα μυθικό πρόσωπο και δεν υπήρξε ποτέ, καθώς τον γνώριζε μόνο μέσα από αφηγήσεις. Τι σημαίνει μια τέτοια δήλωση για έναν άνθρωπο; Το να μην ξέρεις καν αν ο πατέρας σου υπήρξε στ’ αλήθεια; Και τι σημαίνει για μία ολόκληρη χώρα, που (σε συμβολικό αλλά και υπαρξιακό επίπεδο) πράγματι έως σήμερα ή δεν ξέρει (οι νεότεροι αλλά όχι μόνο) ότι υπήρξαν πράγματι άνθρωποι σαν τον Πλουμπίδη ή δεν θέλει πια να το θυμάται;

Η ταινία αυτή δεν θα μπορούσε να γυριστεί χωρίς τη συμβολή και τη συμμετοχή του Δημήτρη Πλουμπίδη, διακεκριμένου ψυχίατρου και γιου του Νίκου Πλουμπίδη. Δεν αναφέρομαι σε ευχαριστίες, οφειλόμενες άλλωστε, αλλά σε ουσιαστική συμμετοχή, καθώς η παρουσία του Δημήτρη είναι οργανικό μέρος της ταινίας. Ο Δημήτρης αναφέρεται στη σχέση του και με τον πατέρα του και με τη μητέρα του εκείνα τα δύσκολα χρόνια. Η μία και μοναδική επαφή με τον πατέρα του στο δικαστήριο και η για χρόνια διαλείπουσα επαφή με τη μητέρα του είναι αρκετές από μόνες τους για να δώσουν το σκληρό ιστορικό περίγραμμα μιας εξαιρετικά ανώμαλης περιόδου όπου για κάποια παιδιά η ανθρώπινη επαφή με τον φυσικό γονιό ήταν απαγορευμένος καρπός. Πολλά παιδιά τότε έμειναν ορφανά, πολλά μεγάλωσαν σε ιδρύματα, πολλά μακριά από την πατρίδα τους και πολλοί γονείς έζησαν σε φυλακές και εξορίες αποκομμένοι από τα παιδιά τους. Δεν είναι εύκολο να σβηστεί από τη συλλογική μνήμη ο Πλουμπίδης, γιατί οι αγώνες του, το κυνηγητό και οι φυλακίσεις ήταν κοινή μοίρα για δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους εκείνη την εποχή. Αυτή είναι η ιστορία μας και δεν στρογγυλεύεται, ούτε σβήνει.

• Το ντοκιμαντέρ βγαίνει στις αίθουσες μια πολύ περίεργη περίοδο τόσο για την Αριστερά όσο και για την ίδια τη δημοκρατία, στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως. Η Αριστερά ή δεν υπάρχει ή έχει διαρραγεί η δυναμική της και η δημοκρατία βάλλεται παντοιοτρόπως. Με βάση τα παραπάνω, ποια η θέση μια τέτοιας ταινίας σήμερα;

Τα ιδανικά της Αριστεράς ενέπνευσαν και κινητοποίησαν δισεκατομμύρια ανθρώπους σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης, τόσο κατά τον 19ο αιώνα και κυρίως καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού. Στις μέρες μας, οι κοινωνικές ανισότητες είναι εξαιρετικά οξυμένες, παρ’ όλα αυτά ο λόγος της Αριστεράς δείχνει να μην είναι ελκυστικός, ηχεί ξεθυμασμένος – αν και τα αιτήματά της παραμένουν επίκαιρα όσο ποτέ άλλοτε. Φαίνεται όμως πως η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και οι εγγενείς αδυναμίες του συστήματος που βγήκαν στην επιφάνεια, σε συνδυασμό με την ανυπαρξία ελευθερίας που χαρακτήριζε αυτά τα καθεστώτα, «θόλωσαν» και το ίδιο το όραμα στις πλατιές μάζες, οι οποίες, αδύναμες πλέον, είτε αναζητούν θεόσταλτους σωτήρες είτε βρίσκουν καταφύγιο στον μανιχαϊστικό λόγο των Σειρήνων του φασισμού. Νομίζω πως μια ταινία που εστιάζει στην Ιστορία βοηθά να αναδυθούν αναλογίες ανάμεσα στο χθες και το σήμερα και να αναδειχθούν διαχρονικά πρότυπα στάσης και ήθους. Οταν ο Πλουμπίδης αγωνιζόταν εν έτει 1926 να πάνε και τα κορίτσια στο σχολείο και σήμερα, έναν αιώνα μετά, εξακολουθούν να παραμένουν αποκλεισμένες από την εκπαίδευση εκατομμύρια γυναίκες σ’ όλο τον κόσμο, τότε, πέρα από την προφανή μελαγχολία που καταλαμβάνει τον καθένα, γίνεται φανερό πως τα ζητούμενα του χθες είναι και προτάγματα του παρόντος.

Ο Νίκος Πλουμπίδης με τον γιο του Δημήτρη, στη μοναδική φορα που συναντήθηκαν στη ζωή του δεύτερου, στη δίκη

• Ο Νίκος Πλουμπίδης για κάποιους είναι ήρωας, για άλλους γνήσιος αριστερός μιας Αριστεράς που πια δεν υπάρχει, για άλλους προδότης, για άλλους ένας άνθρωπος που έφυγε μόνος. Για σας;

Για μένα, και όχι μόνο, είναι ένα αξιοθαύμαστο παράδειγμα πίστης και εγκαρτέρησης. Ενας άνθρωπος που βρέθηκε στις μυλόπετρες της Ιστορίας και κατάφερε να μη συνθλιβεί, ένας άνθρωπος που προτίμησε να μην υπερασπιστεί την ατομική του αξιοπρέπεια για να μη θιχθεί η αξιοπιστία του κόμματός του, το ηθικό μεγαλείο των οραμάτων του. Θυσίασε την ατομική δικαίωση γι’ αυτό που θεωρούσε τότε ως συλλογικό καλό. Σαν ένας Προμηθέας της εποχής μας.

• Μιλάμε για μια ταινία με μηνύματα που ακουμπάνε μόνο το παρελθόν, ίσως και κάποιους ακόμη που θυμούνται κάτι, ή για μια ταινία που θέτει ένα νέο παράδειγμα ζωής και δράσης;

Πιστεύω πως συχνά σκύβουμε στο παρελθόν αναζητώντας λύσεις για το παρόν. Στην υπόθεση του Πλουμπίδη υπάρχει το κλίμα μιας ολόκληρης εποχής, αλλά υπάρχουν και στοιχεία από την αρχαία τραγωδία. Αυτά είναι που δίνουν ένα διαχρονικό, συνάμα και επίκαιρο, χαρακτήρα σ’ αυτή την ιστορία. Η παραδειγματική αξία του ήθους, θεμελιακή αξία της αρχαίας τραγωδίας, θα είναι πάντα φάρος για όλες τις γενιές στην αναζήτηση ενός καλύτερου κόσμου.

• Καθώς έχετε ασχοληθεί με σπουδαία πρόσωπα (Σεφέρης, Πεσσόα, Καβάφης, Λαμπράκης κ.ά.) στα ντοκιμαντέρ σας, τελικά τι μπορούμε να πούμε για το σήμερα; Εχουν σιωπήσει οι ποιητές μας;

Μια και φτάσαμε στην ποίηση, να πούμε πως στην ταινία διαβάζεται και μια επιστολή του Πλουμπίδη που αναφέρεται στον θάνατο του Αρη Βελουχιώτη: είναι κρατούμενος στις φυλακές του σανατορίου της «Σωτηρίας», σε σκληρή απομόνωση με 24ωρη επιτήρηση, απομονωμένος και από τους συντρόφους του και, προσπερνώντας το δικό του Γολγοθά, γράφει για το μαρτύριο ενός άλλου συναγωνιστή του ζητώντας –από τότε– την αποκατάσταση του πρωτοκαπετάνιου. Και μέσα στα άλλα γράφει και ένα ποίημα για τον Αρη. Στην παρανομία, πριν συλληφθεί, θα μεταφράσει ένα γαλλικό μυθιστόρημα. Κρατούμενος, έχει σαν μυστικό κώδικα επικοινωνίας με την επίσης κρατούμενη γυναίκα του το βιβλίο του Σταντάλ «Το μοναστήρι της Πάρμας». Αν και καταζητούμενος σε ανήλιαγες κρυψώνες, θα ζητήσει να διαβάσει το δίτομο ιστορικό μυθιστόρημα «Η ηρωίδα της ελληνικής επαναστάσεως» του Στέφανου Ξένου που γράφτηκε το 1861. Μάλιστα, ο ίδιος περηφανευόταν για τη σπουδαία βιβλιοθήκη του κόμματος που είχε φτιάξει στο σύντομο διάστημα νομιμότητας του ΚΚΕ μετά την απελευθέρωση. Γιατί ο Πλουμπίδης ήταν από μια γενιά που αυτομορφώθηκε στις φυλακές και στις εξορίες και συχνά ακουμπούσε στον λόγο των ποιητών. Μετά από όλα αυτά θα πω, λοιπόν, πως μπορεί η ποίηση να μην ηχεί στεντόρεια πια, μπορεί να έπαψε να σαλπίζει παιάνες, αλλά εξακολουθεί να τραγουδά την ελεγεία των καιρών.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Η επίσημη πρεμιέρα της ταινίας του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου «Ο κόκκινος δάσκαλος - Ελεγεία για τον Νίκο Πλουμπίδη» πραγματοποιείται την ερχόμενη Πέμπτη 9 Ιανουαρίου στις 20.00, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (Μεγ. Αλεξάνδρου 136, Κεραμεικός, τηλ. 210-3609695) και μετά εκεί θα συνεχίσει να προβάλλεται η ταινία τις επόμενες ημέρες. Ειδικός συνεργάτης (ο οποίος εμφανίζεται για πρώτη φορά μιλώντας τόσο για τον πατέρα του): Δημήτρης Πλουμπίδης. Στην ταινία εμφανίζεται και ο εγγονός που Νίκου Πλουμπίδη, που φέρει το όνομά του, Νίκος Δ. Πλουμπίδης. Επιστημονικοί συνεργάτες είναι οι ιστορικοί (καθηγητές πανεπιστημίου και ερευνητές) Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Ιωάννα Παπαθανασίου, Τάσος Σακελλαρόπουλος και Μενέλαος Χαραλαμπίδης.

Google News ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΟ GOOGLE NEWS
«Αυτή είναι η ιστορία μας και δεν στρογγυλεύεται, ούτε σβήνει»

ΣΧΕΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.

Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.

Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.

Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.

Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας