Ο Δαλάι Λάμα απέναντι στην κάμερα

Δεν κάνει θρησκευτικό κήρυγμα. Το λέει μάλιστα ο ίδιος από την αρχή, απευθυνόμενος σε κάθε έναν και κάθε μία από εμάς. Σε όλο τον κόσμο. Τι λέει; Μιλάει για τα όσα έχει καταλάβει, νιώσει, για τα όσα έχει κατασταλάξει. Για μία πορεία ζωής, της δικής του ζωής, η οποία από πολύ νωρίς απέκτησε πανανθρώπινο σκοπό. Δεν δίνει λύσεις ανάγκης, φανερώνει όμως μεγάλες αλήθειες. Σύμφωνα με τη δική του οπτική, σε ρέουσα αφήγηση, σαν να ήταν απέναντί μας και να μιλούσε αποκλειστικά σε μάς. Ο Δαλάι Λάμα, στα 89 του χρόνια, αφηγείται. Σε ένα ντοκιμαντέρ, στη «Σοφία της ευτυχίας» από τους σκηνοθέτες Μπάρμπαρα Μίλερ και Φιλίπ Ντελακί, σε παραγωγή του προσωπικού φίλου του Δαλάι Λάμα, Ρίτσαρντ Γκιρ.

Συνομιλήσαμε με την ελβετικής καταγωγής σκηνοθέτιδα Μπάρμπαρα Μίλερ, η οποία έχει καταπιαστεί κυρίως με το ντοκιμαντέρ, και μάλιστα για ζητήματα όπως το πώς εργαλειοποιείται το γυναικείο σώμα και ποια είναι τα εμπόδια που μπαίνουν ανάμεσα στη γυναίκα και τη σχέση με τη σεξουαλικότητά της («#Female Pleasure») ή τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ελευθερία του λόγου («Forbidden Voices»). Τώρα, κατόρθωσε να πείσει τον Δαλάι Λάμα ώστε να παραχωρήσει αυτόν τον καταιγισμό σκέψεων ως μία συνέντευξη που δεν είναι συνέντευξη, ως μία αφήγηση που δεν είναι αφήγηση, ως μία περιγραφή γεγονότων (και της ζωής του) που δεν είναι περιγραφή. Πρόκειται ξεκάθαρα για ένα αντισυμβατικό ντοκιμαντέρ, όπως ίσως το περιμένεις, αλλά και όχι.

«Ηταν εξαιρετικά δύσκολο να τον “ακολουθήσουμε” διανοητικά, όχι γιατί είναι περίπλοκη η σκέψη του, αλλά γιατί είναι μοναδική και πολύ βαθιά» μάς λέει η σκηνοθέτις. «Ούτε φυσικά ήταν κάτι εύκολο το να τον πείσουμε να μείνει μπροστά στην κάμερα και να μάς μεταφέρει το απόσταγμα των όσων φέρει μέσα του. Αλλά βοήθησε το ότι ο οπερατέρ μας τον ακολουθεί με την κάμερά του ανά τον κόσμο και ένιωθε εμπιστοσύνη. Το ίδιο μετέφερε και σ’ εμάς και, είμαι σίγουρη, και στους θεατές: μία αίσθηση γαλήνης, σκοπού και ασφάλειας. Το αν είσαι ή όχι θρησκευόμενος δεν παίζει κανένα ρόλο. Προσωπικά, για παράδειγμα, δεν είμαι. Ωστόσο ο λόγος του Δαλάι Λάμα ξεφεύγει από τα στεγανά της θρησκείας, ακόμη και της ίδιας της πολιτικής, παρόλο που αναφέρεται σε όλα όσα μάς απασχολούν σήμερα (και διαχρονικά), σε όλους τους τομείς της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής.

»Χρησιμοποιούμε κάποια στοιχεία από την προσωπική του πορεία, από τα παιδικά του χρόνια, αλλά δεν εστιάζουμε σε αυτά λες και παρουσιάζουμε τη βιογραφία του. Ο ίδιος αναφέρεται σε αυτά ώστε να συνδέσει γεγονότα που τον καθόρισαν με τα όσα εν τέλει έγιναν μέσα του, σε μία πορεία ζωής και φώτισης -όχι κατ’ ανάγκη με τη θρησκευτική έννοια. Μιλάει για τη μητέρα του, που ήταν μία απλή γυναίκα, δίχως μόρφωση, εργάτρια, γεμάτη από καλοσύνη για τον πλησίον, και το αποδείκνυε έμπρακτα, βοηθώντας με κάθε τρόπο από άγνωστους ζητιάνους έως τους συγχωριανούς της. Ή για τον Μάο Τσε Τουνγκ, τον οποίο πίστεψε ο ίδιος στην αρχή, αλλά η αδιάφορη στάση που μετέπειτα κράτησε για τον πολιτισμό του Θιβέτ και την εκμετάλλευση της γης εκεί, τον απομάκρυναν. Ωστόσο, ως ειρηνιστής που είναι -και πολιτικός ηγέτης επί δεκαετίες του Θιβέτ- ο ίδιος λέει πως δεν θέλει να εναντιωθεί στην Κίνα, αλλά επιθυμεί -και γι’ αυτό αγωνίζεται πάντα- να επιτρέψουν οι Κινέζοι να διατηρήσει το Θιβέτ τη γλώσσα και την κουλτούρα του. Δυστυχώς, όπως όλοι γνωρίζουμε, τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα σε αυτόν τον τομέα, με τον ίδιο να είναι εξόριστος εδώ και χρόνια, στην Ινδία.

»Είναι βαθιά ανθρωπιστής και συνεχώς μιλάει για την ισότητα και για τη θέση της γυναίκας μέσα σ’ αυτή. Δεν είναι τυχαίο [σ.σ. τη ρωτήσαμε μάλιστα σχετικά] το ότι λέει πως ο επόμενος Δαλάι Λάμα θα είναι μάλλον γυναίκα. Ακριβώς γιατί τώρα είναι ο καιρός να φανεί πόσο ικανές είναι οι γυναίκες στη διαχείριση σημαντικών ζητημάτων όπως η ειρήνη, η συναδέλφωση και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Είναι καιρός να γίνει ένας παγκόσμιος διάλογος με “γυναικείους όρους” μού είπε σαν τον ρώτησα και η ίδια» μάς λέει η Μπάρμπαρα. Ο ίδιος είναι ο 14ος και τελευταίος -έως τώρα- ηγέτης του Θιβέτ και έχει δηλώσει πολλές φορές πως αν υπάρξει επόμενος, αυτός -ή αυτή- θα προέλθει μέσα από την καρδιά και τη θέληση του θιβετιανού λαού, που είναι υπό κατοχή - κάτι που δεν πρέπει να ξεχνάμε.

Ο Δαλάι Λάμα λέει στο φιλμ πως δεν πρόκειται να μάς δώσει «μαγικές λύσεις». «Δεν είναι μάγος, ούτε θεός» μάς απαντά η σκηνοθέτις. «Εχει ωστόσο αντιληφθεί σε βάθος την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση και τα κίνητρα των πράξεών μας. Ετσι μία απλή φράση όπως το ότι “αν καταλάβουμε πόσο ίδιοι είμαστε και πόσο μικροί μέσα σε αυτό το απίστευτο μεγαλούργημα που ονομάζεται Φύση και Σύμπαν, τότε δεν θα υπάρχει θέση για έναν άκρατο εγωισμό, άρα η εκμετάλλευση θα μειωθεί και θα έρθουμε πραγματικά κοντά ο ένας στον άλλο” αρκεί για να δώσει την όποια λύση. Σύμφωνα με τον ίδιο, συναισθήματα όπως η θλίψη, η οργή, ο θυμός είναι απολύτως σεβαστά (ακόμη κι αν δεν είναι δικαιολογημένα) και απαιτούν διαχείριση. Αυτή θα γίνει μόνο αν συμπεριλάβουμε και τον άλλο ή τους άλλους (φυσικά πρόσωπα ή και στοιχεία της φύσης ακόμα) στην οπτική μας. Ο εαυτός μας δεν θα μπει στο κέντρο αν αποβάλλουμε από την περίμετρο κάθε τι που ούτως ή άλλως είναι εκεί και “συνδιαλέγεται” μαζί μας, αλλά εμείς δεν θέλουμε να υπάρχει, εξαιτίας ενός άκρατου εγωισμού που μάς έχει αλλοτριώσει. Δεν είναι στο “εγώ” η λύση για το εγώ μας. Οχι» λέει η Μπάρμπαρα.

Στο τέλος τη ρωτάμε ποιο θα είναι το θέμα του επόμενου ντοκιμαντέρ της, έπειτα από αυτή την επιτυχία με τον Δαλάι Λάμα. Θα πάρει συνέντευξη από τον ίδιο τον Θεό; Γελάει και λέει «ω Θεέ μου!»... Από την απάντησή της είναι προφανές ότι έχουν ξεκινήσει ήδη συνομιλίες. Και κάπως έτσι, με γέλιο, τελείωσε μία συζήτηση για έναν άνθρωπο που αυτό ακριβώς έχει ως σκοπό: να κάνει τον συνάνθρωπό του ευτυχισμένο. «Η σοφία της ευτυχίας» δεν είναι και ο τίτλος του ντοκιμαντέρ εξάλλου;

ℹ️ Η ταινία προβάλλεται ήδη στους κινηματογράφους σε όλη την Ελλάδα από την Tanweer και τη filmtrade