Τα «Πλυντήρια της Μαγδαληνής» και τα άπλυτα της Καθολικής Εκκλησίας

Μικρά πράγματα σαν κι αυτά
(Small Things Like These, Ιρλανδία, ΗΠΑ, 2024, 98΄)

• Σκηνοθεσία: Τιμ Μίλαντς
• Ηθοποιοί: Κίλιαν Μέρφι, Eμιλι Γουάτσον, Αϊλίν Γουόλς, Μισέλ Φέρλεϊ, Πάτρικ Ράιαν, Πίτερ Κλάφεϊ

Ο Τιμ Μίλαντς μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη το ομώνυμο μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν, ένα βιβλίο που αντλεί έμπνευση από την αληθινή ιστορία των Magdalene Laundries: ήταν εκκλησιαστικά άσυλα στην Ιρλανδία όπου ανύπαντρες μητέρες, σεξεργάτριες και γυναίκες για τις οποίες η κοινωνία θεωρούσε ότι έχουν απομακρυνθεί από τον δρόμο του Θεού, κατέληγαν έγκλειστες, αναγκασμένες να δουλεύουν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες, ενώ συχνά τα παιδιά τους στέλνονταν χωρίς την συγκατάθεσή τους σε ανάδοχες οικογένειες.

Το θέμα με το οποίο καταπιάνεται η ταινία έχει αποδοθεί εξαιρετικά από τον Πίτερ Μούλαν στην ταινία «Οι κόρες της ντροπής» («The Magdalene Sisters», 2002, 119΄) αλλά και στη δραμεντί του Στίβεν Φρίαρς «Philomena» (2013, 98΄). Στην προκειμένη περίπτωση ο Μίλαντς επιχειρεί μια διαφορετική προσέγγιση καθώς τοποθετεί σε δεύτερο πλάνο την ιστορία των ασύλων και εστιάζει στη μελέτη του κεντρικού χαρακτήρα, αναδεικνύοντας τον κοινωνικοπολιτικό του προβληματισμό.

Ο Μπίλι (τον υποδύεται ο πάντα εξαιρετικός Κίλιαν Μέρφι που είναι και από τους παραγωγούς της ταινίας) ζει σε ένα χωριό της Ιρλανδίας, το 1985. Είναι ένας αφοσιωμένος πατέρας που παραδίδει κάρβουνο σε σπίτια αλλά και στο τοπικό μοναστήρι. Σε μια από τις παραδόσεις του, μπαίνει μέσα και ανακαλύπτει ότι πολλά κορίτσια ζουν σε άθλιες συνθήκες και πολλά έχουν υποστεί κακοποίηση. Αυτή η ανακάλυψη θα τον φέρει αντιμέτωπο με σκιές του παρελθόντος του αλλά και με την κοινωνία του χωριού που σιωπά.

Ο σκηνοθέτης «χτίζει» έναν λιγομίλητο χαρακτήρα, που δεν εκφράζει σχεδόν ποτέ τα συναισθήματά του, αφήνοντάς τον πολλές φορές να είναι απλός παρατηρητής των γεγονότων. Ομως μέσα του υπάρχει μια εσωτερική σύγκρουση, που εξωτερικεύεται όμορφα από τον Μέρφι, καθώς προσπαθεί να βρει το κουράγιο να αντιδράσει απέναντι στην αδικία που αντικρίζει. Το βάρος των γεγονότων δείχνει να τον λυγίζει στην αρχή, αλλά το παρελθόν, που ξεδιπλώνεται μέσα από flashback (ίσως το μεγαλύτερο μειονέκτημα της ταινίας, καθώς τείνουν αρκετές φορές προς μια πιο μελοδραματική συνθήκη που δεν συνδέεται με το υπόλοιπο χαμηλόφωνο μέρος της ταινίας), έρχεται να του θυμίσει ότι κάποτε υπήρξε παιδί μιας ανύπαντρης μητέρας, που από καθαρή τύχη δεν κατέληξε και εκείνη σε ένα από τα μοναστήρια-κολαστήρια. Τα παιδικά του τραύματα λειτουργούν τώρα ως εφαλτήριο για να πράξει το σωστό.

Ο Μίλαντς τοποθετεί τη μικροκοινωνία κάτω από το μικροσκόπιο, προσπαθώντας να αναλύσει τη στάση που κράτησε εθνικά η χώρα απέναντι σε ένα τόσο σοβαρό θέμα. Στα χέρια του το γενικό πλαίσιο γίνεται ειδικό ώστε να το αντιστρέψει ξανά μέσω του Μπιλ. Το χωριό αποτυπώνεται με αποχρώσεις του καφέ και του γκρίζου –εξαιρετική η δουλειά του διευθυντή φωτογραφίας Frank van den Eeden– η φτώχεια έχει πρωταρχικό ρόλο, ενώ η εκκλησία ασκεί απόλυτη εξουσία, υποχρεώνοντάς τους να σιωπούν, αν και όλοι γνωρίζουν. Το δυστοπικό κλειστοφοβικό περιβάλλον συμπληρώνεται με την παρουσία της σκληρής ηγουμένης Μαίρης (η Eμιλι Γουάτσον, που κέρδισε την Αργυρή Αρκτο Β΄ Γυναικείου Ρόλου στο Φεστιβάλ Βερολίνου) που θα κάνει τα πάντα για να κρατήσει το στόμα του Μπίλι κλειστό.

Η σιωπηλή, χαμηλόφωνη ταινία του Μίλαντς λειτουργεί, παρόλο που αποφεύγει συνεχώς τη σύγκρουση. Επαναλαμβάνεται σε κάποια σημεία αλλά καταφέρνει να κρατήσει στέρεο τον αφηγηματικό της κορμό, διαμορφώνοντας παράλληλα έναν κεντρικό χαρακτήρα που όσο «πλάθεται» μέσα στην ταινία τόσο αποκτά ενδιαφέρον. Και τελικά θέτει το πάντα επίκαιρο ερώτημα: Τι πρέπει να κάνουμε όταν γνωρίζουμε ότι μια αδικία συντελείται μπροστά στα μάτια μας;

▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬

Μικρό θλιμμένο κορίτσι
(Little Girl Blue, Γαλλία, Βέλγιο, 2023, 95΄)

• Σκηνοθεσία: Μονά Ασάς
• Ηθοποιοί: Μαριόν Κοτιγιάρ, Μαρί Μπινέλ, Ντιντιέ Φλαμάν

Η Μονά Ασάς σκηνοθετεί, με πρωταγωνίστρια την εκπληκτική Μαριόν Κοτιγιάρ, ένα υβριδικό ντοκιμαντέρ που, «παντρεύοντας» το αρχειακό υλικό με την αναπαράσταση, προσπαθεί να παρουσιάσει την, πολυτάραχη και κάποιες φορές αινιγματική, ζωή της μητέρας της, Καρόλ Ασάς, διακεκριμένης συγγραφέα και φωτογράφου που αυτοκτόνησε το 2016.

Η ταινία είναι μια απόπειρα της Ασάς να επανασυνδεθεί με το παρελθόν της, να έρθει αντιμέτωπη με το τραύμα της και τελικά να κατανοήσει και η ίδια ποια ήταν η μητέρα της. Χρησιμοποιώντας ένα πλούσιο αρχειακό υλικό που της άφησε η Καρόλ και επιλέγοντας η Κοτιγιάρ να ενσαρκώσει την ίδια της τη μητέρα, δημιουργεί με τη βοήθεια της εξαιρετικής μοντέρ Βαλερί Λουαζελό ένα κολάζ αναμνήσεων, αναμιγνύοντας το ντοκιμαντέρ με τη μυθοπλασία.

Η διαδικασία της μεταμόρφωσης έχει ενδιαφέρον καθώς βλέπουμε την Κοτιγιάρ μέσα από διάφορες διαδικασίες να προσπαθεί να ενσαρκώσει όσο καλύτερα γίνεται τη μητέρα της σκηνοθέτριας κι αυτή η διαδικασία πολύ έξυπνα υπογραμμίζει τη ρευστότητα της μνήμης. Η ηθοποιός αναπαριστά την Καρόλ αντλώντας έμπνευση από φωτογραφίες, ηχογραφήσεις αλλά και τις αφηγήσεις της Ασάς, διαμορφώνοντας ένα πρόσωπο που μπορεί να είναι κοντά στη πραγματική Καρόλ αλλά μπορεί και να διαφέρει σε μεγάλο βαθμό καθώς αντλεί πληροφορίες και από εξωτερικές πηγές και η ανάμνηση «διαστρεβλώνει» την εικόνα.

Δεδομένου ότι η ζωή της μητέρας της υπήρξε πολυτάραχη, το διαγενεακό τραύμα με το οποίο έχει επιφορτιστεί η σκηνοθέτρια λειτουργεί καθοριστικά για την ίδια. Μέσα από την ταινία αναζητά την κάθαρση, ο κινηματογράφος εδώ λειτουργεί ως ένα θεραπευτικό μέσο. Συνδέοντας την προσωπική της ζωή αλλά και τις ζωές των δυο γυναικών που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη ζωή της –της γιαγιάς της Μονίκ και της μητέρας της–, δημιουργεί ένα παζλ αναμνήσεων που τελικά δημιουργεί με τη σειρά του μια σχεδόν ολοκληρωμένη εικόνα της σκηνοθέτριας.

Παρόλο όμως που η Ασάς χτίζει πάνω σε μια ομολογουμένως έξυπνη ιδέα, αδυνατεί να ισορροπήσει ανάμεσα στα δύο είδη που έχει επιλέξει να αναμείξει καθώς μερικές φορές οι μεταβιβάσεις από το αρχειακό υλικό, και το ντοκιμαντερίστικο ύφος, στα μυθοπλαστικά στοιχεία της ταινίας είναι απότομες. Ενώ η αυτοαναφορικότητα και μια εμμονή στην ανάδειξη της διαδικασίας της μεταμόρφωσης της Κοτιγιάρ, βγάζουν στην επιφάνεια μια επιτήδευση και στρέφουν το βλέμμα του θεατή προς τα εκεί και όχι στην εξιστόρηση της ζωής της μητέρας της υποβαθμίζοντας την αφήγηση. Επίσης.

Τελικά, το έργο της είναι φιλόδοξο και πειραματίζεται με τις φόρμες, αλλά από την ίδια λείπει η αφηγηματική συνοχή και το ξεκάθαρο σκηνοθετικό βλέμμα.