Χρυσός Αλέξανδρος σε ιστορίες γυναικών της Δαμασκού

Για πολλούς, το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης που γίνεται κάθε Μάρτιο, εδώ και 25 χρόνια, είναι ακόμη πιο αγαπημένο ή και ενδιαφέρον από το αντίστοιχο κινηματογράφου του Νοεμβρίου, και πολύ παλαιότερου (65 ετών θα γίνει φέτος!). Η αλήθεια είναι πως λίγοι ήταν οι ντοκιμαντερίστες στην Ελλάδα (με τον Λάκη Παπαστάθη που χάσαμε πρόσφατα να είναι από τους πρωτοπόρους!), πριν ξεκινήσει το συγκεκριμένο φεστιβάλ ο αείμνηστος Δημήτρης Εϊπίδης, το 1999, και ακόμα λιγότεροι όσοι πραγματικά ήξεραν τι είναι αυτό το είδος.

Η απόφαση του Εϊπίδη να δημιουργήσει το ΦΝΘ, ως «αδερφάκι» του ΦΚΘ ήταν καταλυτική για τον χώρο, καθώς οι ντόπιοι δημιουργοί μαζί με χιλιάδες θεατών γνώρισαν και έμαθαν πραγματικά σπουδαίες ταινίες τεκμηρίωσης από το εξωτερικό, με εξαιρετικά αποτελέσματα: το ντοκιμαντέρ δεν είναι απλό είδος. Οι περισσότεροι ξεχνάμε πως είναι μία κανονική ταινία, όπου το πλάνο, ο ήχος, το μοντάζ παίζουν εξίσου ρόλο με το θέμα. Είναι πολύ εύκολο να «μπερδευτεί» με το δημοσιογραφικό ρεπορτάζ, καθώς και με ταινία μυθοπλασίας με ερασιτέχνες ηθοποιούς.

Τι συνιστά λοιπόν ένα φιλμ, ταινία τεκμηρίωσης; Μεγάλη συζήτηση, πολλές οι λανθασμένες απαντήσεις. Το μόνο, όμως, που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι πως όσα περισσότερα ντοκιμαντέρ βλέπει κανείς, τόσο περισσότερο ξεκαθαρίζει το τοπίο μέσα του. Και ως προς το ίδιο το είδος αλλά και ως προς την ανθρώπινη φύση και ιστορία: όταν η κάμερα είναι εκεί και καταγράφει, δύσκολα η αλήθεια κρύβεται.

Η αλήθεια για το φετινό, 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, είναι διπλή: από τη μια υπήρχε μία βαριά ατμόσφαιρα πένθους, πολλές και μεγάλες διαδηλώσεις στην πόλη, με χιλιάδες χιλιάδων πολίτες όλων των ηλικιών να είναι στους δρόμους και από την άλλη είχαμε τις σκοτεινές αίθουσες, που γέμιζαν με ταινίες (όχι ιδιαίτερα καλές στην πλειονότητά τους αυτή τη φορά) και με ανθρώπους που ήθελαν να μάθουν και να δουν κοινωνικές πραγματικότητες και προσωπικές ιστορίες, πάντα στο βάθος τους πολιτικές - ακόμη κι αν δεν φαίνονται ως τέτοιες αρχικά.

Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η ταινία «Λεόν» του πρωτοεμφανιζόμενου Πολωνού σκηνοθέτη Βόιτσεκ Γκοστόμτσικ, για τον γκέι καλλιτέχνη Λεόν που υπήρξε ο τελευταίος σύντροφος του σπουδαίου σχεδιαστή Τιερί Μιγκλέρ: μια βαθιά πολιτική ταινία για το πώς η κοινωνία και η οικογένεια «τραυματίζει» ανθρώπους που μόνο κακό δεν κάνουν! Η ταινία βραβεύτηκε με Ειδική Μνεία «για την all-queer προσέγγισή της σε ζητήματα ζωής». Τελετή λήξης φυσικά δεν έγινε - τα βραβεία δόθηκαν αλλά δίχως ειδική τελετή. Η διοίκηση του φεστιβάλ ορθώς αποφάσισε και δεν έκανε καμία τελετή (ούτε έναρξης), αλλά και καμία επιπλέον δράση (συναυλίες, πάρτι κ.λπ.).

Τα βραβεία

Τον Χρυσό Αλέξανδρο του Διεθνούς Διαγωνιστικού τμήματος κέρδισε το πραγματικά αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ «Κάτω από τον ουρανό της Δαμασκού» των Χέμπα Χαλέντ, Ταλάλ Ντερκί και Αλί Γουαζί, για μία παρέα γυναικών στη Συρία, και το ΦΝΘ στέλνει αυτομάτως την ταινία στη λίστα προεπιλογής για το Οσκαρ Καλύτερου Ντοκιμαντέρ. Αργυρό Αλέξανδρο κέρδισε το «Τι δεν είμαι» της Τούντε Σκόβραν, για μία ίντερσεξ γυναίκα στη Ν. Αφρική. Η ταινία, ψάχνοντας απαντήσεις πάνω στο τι είναι τελικά άνδρας και τι γυναίκα, κέρδισε και το Βραβείο Mermaid (για ταινίες LGBTQI+ θεματικής... αν και η αλήθεια είναι πως αρκετοί αναρωτιόμαστε γιατί να υπάρχει αυτή η ξεχωριστή κατηγορία). Το βραβείο «Χρυσός Αλέξανδρος - Δημήτρης Εϊπίδης» στο τμήμα Newcomers της διοργάνωσης (για δημιουργό που έχει πρώτη ή δεύτερη ταινία) πήγε στο «Η φωνή» της Ντομίνικα Μοντεάν-Πάνκοβ, για την αθέατη ζωή των μαθητευόμενων μοναχών του τάγματος των Ιησουιτών. Ο αντίστοιχος Αργυρός Αλέξανδρος πήγε «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» του Χρήστου Αδριανόπουλου, με πρωταγωνιστές τον παππού και τη γιαγιά του σκηνοθέτη και ειδική μνεία κέρδισε το «Ladies in Waiting» της Ιωάννας Τσουκαλά, με θέμα την αντιμετώπιση της ψυχικής ασθένειας.

Το βραβείο «Χρυσός Αλέξανδρος - >>Film Forward» (για ταινίες «νέων, τολμηρών σκηνοθετών που αμφισβητούν τις συμβάσεις των κινηματογραφικών ειδών») πήρε η «Ζωή σε δόσεις» των Αλεξ Φράι, Ρεμπέκα Λόιντ Εβανς και Λίζα Σέλμπι, για τη ζωή και την τέχνη της τελευταίας και πώς αυτή διαμορφώνεται μετά την απώλεια της μητέρας της. Αργυρό Αλέξανδρο στην ίδια κατηγορία κέρδισε η «Βάρδια» του Γρηγόρη Ρέντη, για τους μισθοφόρους που προσλαμβάνονται εναντίον των πειρατών στη θαλάσσια περιοχή της Σομαλίας. Το ΕΚΚ βράβευσε επίσης το «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» του Χρ. Αδριανόπουλου, το βραβείο FIPRESCI Διεθνούς Διαγωνιστικού έλαβε η ταινία «Μου αρέσει εδώ» του Ραλφ Αρλικ (για την καλλιτεχνική της αρτιότητα) ενώ το αντίστοιχο για ελληνικό ντοκιμαντέρ δόθηκε στο «Χρήστος, το τελευταίο παιδί» της Τζούλια Αμάτι. Οσο για την Πανελλήνια Ενωση Κριτικών Κινηματογράφου, αυτή βράβευσε το πολύ καλό «Η βασίλισσα της Νέας Υόρκης» της Βάλερυ Κοντάκου.

(Αναλυτικά όλα τα βραβεία εδώ. Οι διαδικτυακές προβολές συνεχίζονται έως την Παρασκευή 17/3).