Τα «Πνεύματα του Ινισέριν», με τα «υλικά» των λαϊκών θρύλων

Τα πνεύματα του Ινισέριν
(The banshees of Inisherin, Ην. Βασίλειο, ΗΠΑ, Ιρλανδία, 2022, 114’)
★★★★☆

● σκηνοθεσία: Μάρτιν ΜακΝτόνα
● ηθοποιοί: Κόλιν Φάρελ, Μπρένταν Γκλίσον, Κέρι Κόντον, Μπάρι Κιόγκαν

Γυναικεία πνεύματα, βγαλμένα από το ιρλανδικό φολκλόρ, είναι οι «banshees» του τίτλου, πλάσματα που εμφανίζονται μυστηριωδώς για να προαναγγείλουν έναν θάνατο ή ένα μεγάλο κακό, σαν τις τρεις μάγισσες του Μάκβεθ, σαν τις νεράιδες και τις λάμιες που γεμίζουν όλη τη λαϊκή μυθολογία, όλου του πολιτισμού. Ποιες είναι, όμως, αυτές οι υπάρξεις στο παραθαλάσσιο, επινοημένο, χωριό της Ιρλανδίας και τίνος τον θάνατο προφητεύουν;

Ο Μάρτιν ΜακΝτόνα, μια πενταετία μετά το «Τρεις πινακίδες έξω από το Εμπινγκ, στο Μιζούρι», επανασυνδέεται με τους πρωταγωνιστές του στο «In Bruges» κι υπογράφει ένα ταυτόχρονα κλασικιστικό και αντισυμβατικό φιλμ, έτοιμο να γίνει θρύλος το ίδιο, συλλέγοντας ένα εκτυφλωτικό palmarès: ξεκινώντας με δύο βραβεία (Ανδρικής Ερμηνείας για τον Κόλιν Φάρελ και Σεναρίου) στο Φεστιβάλ Βενετίας, κερδίζει τρεις Χρυσές Σφαίρες (Ταινίας, Σεναρίου και Α’ Ανδρικού), τέσσερα BAFTA (Βρετανικής Ταινίας, Σεναρίου και Β’ Γυναικείου και Ανδρικού Ρόλου για τους Κέρι Κόντον και Μπάρι Κιόγκαν) και βρίσκεται υποψήφιο για εννέα Οσκαρ, σε όλες τις βασικές κατηγορίες. Ομως η μαγεία της ταινίας δεν βρίσκεται στα «παρελκόμενά» της, αλλά στη φόρμα και στην ουσία της, μαζί. Σαν ένα πολύ απλό σύγγραμμα που λέει τα πάντα, σαν τις παραδοσιακές λαϊκές ιστορίες, σαν τον Ομηρο και τον Σέξπιρ και το «Γκιακ» του Παπαμάρκου, ως πόνημα ενός από τους πιο οξυδερκείς σεναριογράφους και πιο τολμηρούς σκηνοθέτες της εποχής μας.

Το 1922, στο φανταστικό Ινισέριν, ένα αραιοκατοικημένο παραθαλάσσιο ιρλανδικό χωριό με λίγα σπίτια, λίγες φάρμες, μια εκκλησία και, φυσικά, μια παμπ, έναν τόπο που μόνο ψυχανεμίζεται τον φοβερό ήχο του ιρλανδικού εμφυλίου πολέμου στην απέναντι ακτή, ζουν ο Κολμ, με τον σκύλο του και το βιολί του που παίζει επιδέξια, και ο Πόρικ, ο αλαφροΐσκιωτος αγρότης που αγαπά το γαϊδουράκι-μινιατούρα του, την Τζένι, και τον Κολμ: οι δυο τους είναι οι καλύτεροι φίλοι, πίνουν παρέα κάθε μέρα την μπίρα τους μόλις πάει 2 το μεσημέρι. Ως τη μέρα που ο Κολμ θα αποφασίσει ότι δεν θέλει πια να είναι φίλος με τον Πόρικ, δεν θέλει καν να τον ακούει να μιλά, μάλιστα απειλεί ότι κάθε φορά που ο Πόρικ θα του απευθύνει τον λόγο, εκείνος θα κόβει με το κλαδευτήρι κι ένα του δάχτυλο, απειλή που χωρίς καθυστέρηση ξεκινά να πραγματοποιεί. Γύρω τους, οι δευτεραγωνιστές της τραγικωμωδίας, ο διπλωμάτης κάπελας, ο φαύλος αστυνομικός, η πνευματώδης, μελαγχολική Σιβόν, αδελφή του Πόρικ, που πλήττει στη μοναξιά της παρά τα αγαπημένα βιβλία της, ο διψασμένος για συντροφιά Ντόμινικ, ο «χαζός του χωριού», κοιτάζουν απορημένοι και προσπαθούν μάταια να πείσουν τους δυο άντρες να μονιάσουν ξανά.

Γεμάτη ζευγάρια αντιθέσεων είναι η ταινία του ΜακΝτόνα. Ο Κολμ με τις υπαρξιακές ανησυχίες κι ο «περιορισμένος» Πόρικ, ποιος είναι ο πιο σοφός; Η καθημερινότητα με τη ρουτίνα της και η υστεροφημία με τις υπεράνθρωπες απαιτήσεις της, ποιο έχει μεγαλύτερη αξία; Το σπλάτερ, με τα δάχτυλα που, σαν τυμπανοκρουσία, πέφτουν ένα ένα και η στοργή, η κατανόηση. Το μαύρο χιούμορ και η διάχυτη θλίψη. Το γέλιο και το δράμα, η συμβίωση και η απώλεια, η αγάπη χωρίς κανόνες και οι κανόνες χωρίς αγάπη.

Ανάμεσά τους, ο ΜακΝτόνα κρατά μια τέλεια ισορροπία: όπλα του το εκπληκτικό σενάριο, τόσο στη δομή και τα νοήματά του, όσο και στους τόσο περίτεχνους, που μοιάζουν απλούστατοι, διαλόγους του. Το συναρπαστικό τόξο του μοντάζ από τον Δανό Μίκελ Νίλσεν, βραβευμένο με Οσκαρ για το «Sound of Metal». Η φωτογραφία (ξανά μετά το «Εμπινγκ) του Μπεν Ντέιβις, που χτίζει έναν κόσμο με πράσινο γρασίδι, ζεστά κίτρινα εσωτερικά και βαθυκόκκινο αίμα, ταυτόχρονα ρεαλιστικό και φαντασιακό. Η μουσική του Κάρτερ Μπεργουέλ που συνδυάζει την ιρλανδική παράδοση με το δυσοίωνο παραμύθι. Οι συγκλονιστικές και τόσο γοητευτικά συγκρατημένες ερμηνείες του Κόλιν Φάρελ και του Μπρένταν Γκλίσον, αλλά και του Μπάρι Κιόγκαν και της μαγνητικής Κέρι Κόντον που ζει φέτος τη χρονιά της.

Ποιες, ποι@, είναι οι banshees της δικής μας ιστορίας και τίνος τον θάνατο προφητεύουν; Η απάντηση δεν είναι, φυσικά, μονοδιάστατη στην ταινία του ΜακΝτόνα. Γιατί αυτό είναι ένα φιλμ τόσο σύνθετο όσο μοιάζει απλό, που αγκαλιάζει την εποχή της δράσης του, όντας απολύτως διαχρονικό, ένα σχόλιο για τον παραλογισμό κάθε εμφύλιου πολέμου. Μια ωδή, με την αιχμή και το μελόδραμα του βιολιού, στη μοναξιά, από την καλή κι από την ανάποδη, στις ανδρικές σχέσεις, στις ανθρώπινες σχέσεις, στα αθώα πλάσματα που, δυνάμει, είμαστε όλ@, τουλάχιστον εν ειρήνη.

Το πιο όμορφο αγόρι του κόσμου
(Världens vackraste pojke, Σουηδία, Γερμανία, Γαλλία, 2021, 93’)
★★★☆☆

● σκηνοθεσία: Κριστίνα Λίντστρομ, Κρίστιαν Πέτρι

Το 1971, μετά από μαραθώνιο κάστινγκ, ο Λουκίνο Βισκόντι εντόπισε τον 16χρονο Μπγιερν Αντρέζεν: αυτός ήταν «το πιο όμορφο αγόρι του κόσμου,» ο «Τάτζιο» του «Θανάτου στη Βενετία», το αντικείμενο του απαγορευμένου πόθου του Γκουστάβ φον Ασενμπαχ του Ντερκ Μπόγκαρντ, μια μορφή που έμεινε εμβληματική στην κινηματογραφική μνήμη, την ποπ κουλτούρα, την ανθρώπινη επιθυμία. Πενήντα χρόνια αργότερα, το ντοκιμαντέρ συναντά τον Αντρέζεν κι ακολουθεί τη διαδρομή της ζωής του, σ’ ένα φιλμ με θαυμάσια ντοκουμέντα αλλά και μια μελαγχολική ματιά στην προδοσία των μεγάλων προσδοκιών.

Μικρή μου Σολάνζ
(Petite Solange, Γαλλία, 2021, 86’)
​​​​​​​★★★☆☆

● σκηνοθεσία: Αξέλ Ροπέρ
● ηθοποιοί: Ζαντ Σπρίνγκερ, Λεά Ντρικέρ, Φιλίπ Κατρίν

Η «μικρή» Σολάνζ ετοιμάζεται να μεγαλώσει απότομα: είναι 13 χρόνων, αγαπά τον κόσμο που παρατηρεί με περιέργεια, είναι τρυφερή και χαρούμενη και λατρεύει τους γονείς της. Οταν εκείνοι αρχίσουν να τσακώνονται και ν’ απομακρύνονται, η Σολάνζ θα βάλει τα δυνατά της για να μη χωρίσουν - και για να μην ενηλικιωθεί. Στολισμένο με ερμηνείες υπέροχου βάθους κι ευαισθησίας, το δράμα ενηλικίωσης της Γαλλίδας Αξέλ Ροπέρ συμπληρώνει με συναισθηματική νοημοσύνη ό,τι του λείπει σε πρωτοτυπία.

Γυναικείες κουβέντες
(Women Talking, ΗΠΑ, 2022, 104’)
​​​​​​​★★½☆☆

● σκηνοθεσία: Σάρα Πόλεϊ
● ηθοποιοί: Ρούνι Μάρα, Κλερ Φόι, Τζέσι Μπάκλεϊ, Τζούντιθ Αϊβι, Μπεν Γουίσο, Φράνσις ΜακΝτόρμαντ

Βρισκόμαστε στο 2010, αλλά σ’ ένα σύμπαν άχρονο, σε μια κοινότητα χαμένη μέσα στα χωράφια, μια θρησκευτική σέχτα που θυμίζει τους Μενονίτες. Οι γυναίκες της κοινότητας, εκείνες που κάθε βράδυ οι άντρες βιάζουν αχόρταγα, σημαδεύουν για πάντα κι αφήνουν εγκύους αλόγιστα, αμόρφωτες, χωρίς βούληση, χωρίς φωνή, επαναστατούν και τους καταγγέλλουν. Για μια μέρα κι ένα βράδυ οι άντρες στέλνονται στη φυλακή, «κυρίως για τη δική τους ασφάλεια». Σ’ αυτό το διάστημα οι γυναίκες, μαζί με τον δάσκαλο του χωριού, θα πρέπει να μιλήσουν, ν’ αποφασίσουν και να ψηφίσουν: δεν θα κάνουν τίποτα, θα μείνουν και θα πολεμήσουν τους άντρες όταν έρθουν ή θα φύγουν;

Σ’ έναν στάβλο, έμβλημα έτσι κι αλλιώς θρησκευτικότητας αλλά και αρχέγονης αγροτικής παράδοσης, η Σάρα Πόλεϊ τοποθετεί τις ηρωίδες της, διασκευάζοντας το μυθιστόρημα της Μίριαμ Τέιβς (το φιλμ είναι υποψήφιο για Οσκαρ Καλύτερης Ταινίας και για Διασκευασμένο Σενάριο), ντύνοντάς το με την ανατριχιαστική μουσική της Χίλντουρ Γκουντναντότιρ, αποχρωματίζοντας επιλεκτικά τα κάδρα της, ανατρέχοντας σε σύντομα flash backs του τρόμου, χτίζοντας ένα πλαίσιο που θα μπορούσε να έχει δημιουργήσει ο Λαρς φον Τρίερ, για να μην πούμε ο Μπρεχτ. Οπου, ωστόσο, οι συγκεντρωμένες αριστουργηματικές ηθοποιοί τριών γενιών εκφράζουν στοχασμούς τόσο απλοϊκά, τόσο αφελώς διατυπωμένους, που ουσιαστικά υπονομεύουν τον ίδιο τους τον λόγο ύπαρξης, την αφύπνιση μπροστά στο αίτημα της γυναικείας αυτοδιάθεσης και ισότητας. Με μια επιτηδευμένη υπεραπλούστευση που θέλει να είναι αλληγορική, αλλά, με τις καλύτερες προθέσεις, καταλήγει οπισθοδρομική κι ανόητη.