Πώς μια χαλαρή συζήτηση έγινε εικόνα και ιστορία

Μια συζήτηση ανάμεσα στον Θόδωρο Αγγελόπουλο και τον Νίκο Παναγιωτόπουλο στα μέσα της δεκαετίας του ‘80 με επίκεντρο τον κινηματογράφο δεν μπορεί παρά να είναι συναρπαστική. Το στοίχημα είναι πώς αυτό το ηχητικό τεκμήριο το κάνεις εικόνα, πώς το μεταφέρεις στο σινεμά.

Το ντοκιμαντέρ «Θόδωρος Αγγελόπουλος, Νίκος Παναγιωτόπουλος: Ο καθένας και η μουσική του» του Αντώνη Κόκκινου και του Γιάννη Σολδάτου δίνει απάντηση. Είναι από εκείνα που όταν τελειώνουν θέλεις να είχε λίγο ακόμα.

«Εχω έρθει εντελώς απροετοίμαστος», λέει ο Νίκος Παναγιωτόπουλος. «Αμ εγώ να δεις», απαντάει ο Αγγελόπουλος και κάθονται στις φερ φορζέ πολυθρόνες στον κήπο του σπιτιού του Θόδωρου και της Φοίβης στο Μάτι. Βράδυ, καλοκαίρι του ‘85. Ανάμεσά τους έχουν ένα κασετοφωνάκι. Το «κόνσεπτ» που έχει στήσει το δίδυμο Σολδάτου-Κόκκινου λέει ότι δύο σημαντικοί σκηνοθέτες που προσεγγίζουν τον κινηματογράφο με διαφορετικό τρόπο και βρίσκονται στο απόγειο της δημιουργίας τους, θα συνομιλήσουν χωρίς να παρεμβάλλονται ερωτήσεις. Μια απευθείας συνομιλία η οποία προορίζεται να συναντήσει το κοινό υπό τη μορφή κειμένου. Θα δημοσιευθεί στο πρώτο τεύχος του περιοδικού για το σινεμά που επρόκειτο να κυκλοφορήσει από τον Γιάννη Σολδάτο.

Το περιοδικό δεν εκδόθηκε ποτέ, οι κασέτες ξεχάστηκαν, τα χρόνια περνούσαν. Εκείνοι συνέχιζαν να γυρίζουν ταινίες, να διακρίνονται σε μεγάλα φεστιβάλ μέχρι που το νήμα της ζωής τους κόπηκε. Από ένα παιχνίδι της μοίρας, πέθαναν εν ώρα γυρίσματος ο Θόδωρος Αγγελόπουλος το 2012 και ο Νίκος Παναγιωτόπουλος το 2016. Στο καινούργιο ντοκιμαντέρ, τους ξανασυναντάμε.

Οι φωνές, τα πρόσωπα, το γέλιο, οι ταινίες τους, το σημαντικό και καθοριστικό έργο τους. Με χιούμορ και ευγένεια, με εκτίμηση ο ένας για το έργο του άλλου συνομιλούν απευθείας και ισότιμα για τους κοινούς τόπους της τέχνης τους, για την κινηματογραφική γλώσσα, για τη σχέση του κινηματογράφου με την Ιστορία, με την πολιτική, για σημαντικές κινηματογραφικές προσωπικότητες.

«Με τον Covid που κλειστήκαμε σπίτια μας, σε μια αναδιοργάνωση βιβλιοθήκης βρήκα τις κασέτες. Πίστευα, και πιστεύω ακόμα, ότι πρόκειται για ένα πολύτιμο υλικό που έπρεπε να δημοσιοποιηθεί. Η πρόθεσή μου ήταν να του δώσω κινηματογραφική γραφή, να το κάνω ταινία», λέει στην «Εφ.Συν.» ο σκηνοθέτης Αντώνης Κόκκινος. «Πρότεινα στον Γιάννη να κάνουμε ένα ντοκιμαντέρ. «Ωραία ιδέα», μου απάντησε και κάπως έτσι ξεκινήσαμε».

Στις πρώτες προβολές σε φεστιβάλ, η ανταπόκριση του κοινού αποθεώνει το αποτέλεσμα. Η ταινία βρίσκει αμέσως διανομή από τη Feelgood και από χθες προβάλλεται στις αίθουσες. Στο ντοκιμαντέρ προβάλλονται μέρος της συνομιλίας τους κι ακόμα αποσπάσματα από τις ταινίες τους, από συνεντεύξεις τους όπως εκείνη με τον Βασίλη Ραφαηλίδη, ενώ σχολιάζουν ως δίδυμα οι: Φοίβη Αγγελοπούλου - Πέτρος Μάρκαρης, Μαρία Κατσουνάκη - Γιάννης Ζουμπουλάκης, Νίκος Καβουκίδης - Βασίλης Βαφέας, Θανάσης Ρεντζής - Γιάννης Οικονομίδης, Αγγελος Φραντζής - Αλεξία Καλτσίκη κ.ά.

Ρωτήσαμε τον Αντώνη Κόκκινο τι θυμάται από το βράδυ στο Μάτι, πριν από 38 χρόνια.

«Ηταν φοβερή βραδιά, μαγική. Ακουγα και ρουφούσα την κάθε στιγμή, αισθανόμουν σαν να γράφεται μπροστά μου ένα κεφάλαιο του ελληνικού κινηματογράφου. Ηταν ανεπανάληπτη εμπειρία».

● Εσείς μάλλον βρισκόσασταν πιο κοντά στο έργο του Παναγιωτόπουλου.

Η αλήθεια είναι ότι όταν ξεκίνησα ως σκηνοθέτης ήμουν πιο κοντά στο έργο του Νίκου. Με τον χρόνο εκτιμώ και σέβομαι το ίδιο το έργο και των δύο. Η επίδραση του έργου του Αγγελόπουλου υπήρξε βραδυφλεγής επάνω μου.

● Υπάρχουν σημεία που διαφωνούν και ο Παναγιωτόπουλος «τσιγκλάει» τον Αγγελόπουλο κυρίως για την κινηματογραφική γραφή του. Ο τρόπος που συνομιλούν και η πορεία της συζήτησης είναι ανάμεσα σε δύο δημιουργούς και δεν ξέρω αν το αποτέλεσμα μπορούσε να επιτευχθεί με στερεοτυπικές δημοσιογραφικές ερωτήσεις.

Αυτό ήταν η αξία και η βάση. Τότε δεν είχα ξεκινήσει να σκηνοθετώ αλλά θεωρητικό υπόβαθρο είχα. Ωστόσο άλλο είναι να υπεισέρχεσαι εσύ και άλλο να αφήνεις να μιλάνε δύο σκηνοθέτες του διαμετρήματός τους. Εκείνο που είχα αποκομίσει τότε, και τώρα, είναι ότι ανεξάρτητα από τις όποιες διαφορές καθένας εντόπιζε στο έργο του άλλου, ήταν ο ένας απόλυτα αποδεκτός από τον άλλο ως δημιουργός και στη βάση της κουβέντας υπάρχει η κινηματογραφική γραφή, η γλώσσα τους και πώς αυτή αρθρώνεται. Το ζητούμενο και των δύο είναι ο κινηματογράφος. Είναι κατ’ εξοχήν σκηνοθέτες που έχουν ανανεώσει την κινηματογραφική γραφή. Λίγοι το έχουν καταφέρει και σίγουρα ανάμεσά τους είναι αυτοί οι δύο.

● Με τον Γιάννη Σολδάτο πόσο καιρό δουλέψατε για να δώσετε την τελική μορφή;

Περισσότερο από έναν χρόνο. Είχαμε δύο βασικά προβλήματα. Κατ’ αρχάς το υλικό μας ήταν ηχητικό ενώ το σινεμά είναι κυρίως εικόνα και το δεύτερο ήταν ο κίνδυνος να βαρεθούν οι θεατές. Ετσι προσπαθήσαμε να μετατρέψουμε μια μαγνητοφώνηση σε κινηματογραφικό γεγονός. Επιλέξαμε τα σημεία που θεωρήσαμε πιο σημαντικά και δημιουργήσαμε ενότητες όπως Ιστορία και κινηματογράφος, πολιτική και κινηματογράφος, τα σύμβολα, το γύρισμα, το ντεκουπάζ, σημαντικοί δημιουργοί όπως ο Ορσον Ουέλς και πώς κινηματογραφούσαν κ.λπ. Ετσι είχαμε το πρώτο σενάριο, την πρώτη μορφή αφήγησης. Στη συνέχεια επιλέξαμε τους ομιλητές, όλοι σημαντικοί στον χώρο του κινηματογράφου και σχετικοί με την ενότητα που συζητούν, και στο τέλος ψάξαμε να βρούμε εικόνες από τις ταινίες τους για κάθε ενότητα. Εκεί μπορώ να πω ότι έπεσε πολλή δουλειά, όπως και στο μοντάζ που κάναμε πολλές δοκιμές.

● Οταν δουλεύατε το ντοκιμαντέρ ή τώρα που έχει πια ολοκληρωθεί, πέρασε από το μυαλό σας τι θα σας έλεγαν αν ζούσαν και το έβλεπαν; Θα τους άρεσε;

Δεν ξέρω τι θα έλεγαν, είναι λίγο μεταφυσικό. Ξέρω πάντως ότι αν ζούσαν θα είχα πάει εκατό φορές στον καθένα για να του πω τι θα κάνουμε και πώς θα το κάνουμε. Αλλά θέλω να πιστεύω ότι θα τους άρεσε. Δεν θα μιλήσω εγώ για την καλλιτεχνική και τη σκηνοθετική του αξία. Αυτό που θέλω όμως να πω είναι ότι σεβαστήκαμε απόλυτα τους ανθρώπους και τους σκηνοθέτες. Και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά γιατί κατ’ αρχήν τους αγαπάμε. Ο στόχος ήταν από την αρχή να δημιουργήσουμε πρόσβαση, κυρίως στους νεότερους ανθρώπους, σ’ αυτό το ηχητικό ντοκουμέντο με πρόθεση κάποιοι από τους θεατές του ντοκιμαντέρ να ανατρέξουν στο έργο τους είτε για να το γνωρίσουν είτε για να το ξαναθυμηθούν. Και από τις αντιδράσεις μέχρι τώρα, θεωρώ ότι ο στόχος έχει επιτευχθεί.