«Το ένστικτο είναι το όριο του πολιτισμού: όταν το ξεπερνάς, μπαίνεις στην αγριότητα»

Μια ενδιαφέρουσα ροή έχει παρατηρηθεί τελευταία στο ελληνικό σινεμά, με ταινίες που επιστρέφουν σε αρχετυπικά θέματα, όπως η εκδίκηση, η τιμή, η επιβίωση, με φόντο την ελληνική επαρχία. Το «Digger» του Τζώρτζη Γρηγοράκη, καθώς και το «Ενας ήσυχος άνθρωπος» του Τάσου Γερακίνη είναι δύο ενδεικτικά παραδείγματα, πέρα από δύο πραγματικά καλές ταινίες, με εξαιρετικές ερμηνείες των πρωταγωνιστών (Βαγγέλης Μουρίκης και Τάκης Σακελλαρίου, αντίστοιχα). Πλέον, την τριάδα των «ελληνικών γουέστερν», όπως συνήθως χαρακτηρίζονται, συμπληρώνει η «Αγέλη προβάτων» του Δημήτρη Κανελλόπουλου, που βγαίνει σήμερα στους κινηματογράφους από το Cinobo και την Danaos Films, με πρωταγωνιστές τους Δ. Λάλο, Α. Σερβετάλη, Γ. Βασιλώττο, Λ. Πολυχρόνη, Δ. Λιόλιο κ.ά.

Πράγματι, είναι ένα έργο με άνδρες πρωταγωνιστές, που εξελίσσεται στην επαρχία (μάλιστα τα γυρίσματα έγιναν στην Τρίπολη) και καταπιάνεται με την ωμή ενσάρκωση της επιθυμίας καταρχάς για επιβίωση και κατά δεύτερον για επικράτηση. Δύο ένστικτα δυνατά σε όλα τα ζώα, και στον άνθρωπο. Αυτό το δίπολο -επιβίωση, επικράτηση- μπορεί ο σκηνοθέτης Δ. Κανελλόπουλος να το μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη ως μια ιστορία μιας «αγέλης προβάτων», ωστόσο το ζούμε και το βλέπουμε έντονα και στην καθημερινή μας ζωή, ειδικά σήμερα. Συνακόλουθα, η ταινία του φέρει κάτι από την τραγικότητα και τη διαχρονικότητα του δημοτικού μας τραγουδιού και της δημοτικής ποίησης. Μόνο που εδώ, για να «κλείσει η συμφωνία» και να «στεριώσει το γεφύρι» δεν απαιτείται η θυσία μιας γυναίκας, αλλά ενός άνδρα.

Η κουβέντα μας με τον σκηνοθέτη ξεκινάει από εκεί: «Ο Μπόρχες είχε πει πως τέσσερις είναι οι βασικές ιστορίες που μπορεί να πει κανείς. Από εκεί και πέρα, απλά παίζεις σε παραλλαγές αυτών. Ναι, η εκδίκηση, η βία, μια -ίσως και αχρείαστη για τα μάτια των κατοίκων μιας αστικής δομής- αγριότητα, όλα αυτά είναι στοιχεία της ταινίας. Εγώ ήθελα να πω μια ιστορία για την εξουσία όμως. Και για το πώς λειτουργούν οι άνθρωποι όταν νιώσουν πως ήρθε η ώρα να επιβληθούν. Αυτή είναι η ιστορία που ήθελα να πω εγώ: ένας άνθρωπος, που προσπαθώντας να πετύχει αυτό που θέλει, χρησιμοποιεί κάθε μέσο για να βρει τους συμμάχους του, τα στηρίγματά του. Και κάνει τα πάντα για να κερδίσει τον σκοπό του. Το θέμα μου είναι η εξουσία, η επιβίωση και ο ρόλος των ενστίκτων γύρω από αυτά. Το ένστικτο για μένα είναι το όριο του πολιτισμού. Οταν ξεπερνάς αυτό το όριο, μπαίνεις στην αγριότητα, καταργείς τον πολιτισμό. Και αυτό συνδυάζεται με την εξουσία. Η εξουσία σε εξαγριώνει. Τι κάνει ο άνθρωπος; Βάζει μπροστά το ένστικτο για να επιβιώσει. Απέναντι σε ποιον; Στον πιο αδύναμο. Και εκεί πια μιλάμε για τη βαρβαρότητα της εξουσίας. Ετσι έδεσαν όλα στο κεφάλι μου... Και μετά περίμενα. Από το 2012 που έγραψα το σενάριο, τελικά η ταινία βγαίνει στα σινεμά δέκα χρόνια μετά. Αλλά αυτό, κυρίως, είναι ο κινηματογράφος: αναμονή. Περιμένεις για τα πάντα. Ευτυχώς τώρα τουλάχιστον το Κέντρο Κινηματογράφου φαίνεται πως κάπως έχει αρχίσει να λειτουργεί και οι διαδικασίες δεν είναι πια τόσο πολύ αργές - εκεί έστω».

Επιστρέφουμε στο θέμα της ταινίας: «Την αγριότητα της εξουσίας και τη βαρβαρότητα του ενστίκτου τα βλέπουμε παντού: και σε ένα δάσος στην Πελοπόννησο (όπου γυρίστηκε η ταινία) και στα σαλόνια του Κολωνακίου και στη γειτονιά και παντού. Τα ίδια συμβαίνουν παντού, απλά ο διάκοσμος αλλάζει. Η ίδια ιστορία θα μπορούσε να διαδραματίζεται στην Αθήνα, να είναι και με γυναίκες, να είναι εντελώς αλλιώς δοσμένη. Επέλεξα να την “πουν” κυρίως άνδρες». Πράγματι, η ταινία κατηγορήθηκε από κάποιους κριτικούς για μια «τοξική αρρενωπότητα» όταν προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, όπου έλαβε και το Βραβείο Κοινού.

«Η ταινία χαρακτηρίστηκε -από κάποιους- εντελώς λάθος» απαντά ο σκηνοθέτης. «Ακριβώς γιατί μπήκε σε ένα πλαίσιο στο οποίο δεν ανήκει. Το τι ταινία είναι και σε τι πλαίσιο πρέπει να μπει, δηλώνεται εξ αρχής από τον τίτλο: Μιλάει για κάτι άλλο, για μια “αγέλη προβάτων”! Οχι για τα έμφυλα ζητήματα, την πατριαρχία ή κι εγώ δεν ξέρω τι άλλο. Βέβαια, καθώς αυτή τη στιγμή ο δημόσιος διάλογος είναι γύρω από όλα αυτά, κάπου ίσως είναι και αναμενόμενο να τίθενται σε κάθε αφορμή, αλλά δεν είναι δυνατόν να αναπλαισιώνουμε όλα τα θέματα, όλα μα όλα, με τον ίδιο τρόπο! Είναι λάθος να μη βλέπουμε το κάθε πράγμα στη σωστή του διάσταση - αν και δεν μπορούμε να το αποφύγουμε πάντα. Δεν το λέω ως παράπονο, το λέω ως παρατήρηση. Εννοώ, πως ναι, μπορούμε να μιλήσουμε για σεξισμό και ρατσισμό στο “Οσα παίρνει ο άνεμος”, αλλά είναι μία αριστουργηματική ταινία, τοποθετημένη σε ένα συγκεκριμένο (και κοινωνικό) πλαίσιο και καλό είναι να τη δούμε μέσα σε αυτό... Το ζούμε και το βλέπουμε παντού αυτό. Το βλέπουμε και τώρα με τον πόλεμο, που κλασικοί πίνακες αλλάζουν τίτλο, οι Scorpions άλλαξαν στίχους κλασικών τους τραγουδιών... Είναι ίσως μια ανάγκη του ανθρώπου να συμβαδίσει με την εποχή του δίχως να θέλει να διαφοροποιηθεί στο ελάχιστο. Μα και αυτό λάθος είναι. Ακριβώς γιατί η ζωή δεν έχει βεβαιότητες. Ολα τα παραπάνω δεν είναι παρά το κυνήγι μιας βεβαιότητας. Μα για ποια βεβαιότητα μιλάμε όταν τα πάντα αλλάζουν; Αύριο θα είναι κάτι άλλο, οπότε; Τι θα πούμε τότε; Ξαναλλάζουμε τον τίτλο του πίνακα, ξαναλλάζουμε το τραγούδι;».

Για τον ίδιο, οι σταθερές σε μια ζωή χωρίς βεβαιότητες είναι λίγα και συγκεκριμένα πράγματα: «Λίγα και πολύ καθημερινά» μας λέει. «Είναι ο γιος μου, η δουλειά μου, η σύντροφός μου, οι φίλοι μου. Και πέντε αρχές στις οποίες πιστεύω. Οπως το να βγεις στον δρόμο και να υπερασπιστείς τον πιο αδύναμο, αυτόν που βρίζουν και λοιδορούν. Το να πάρεις μια θέση απέναντι σε κάτι που θεωρείς άδικο... Γι’ αυτό και είπα όσα είπα τις προάλλες στα βραβεία της Ακαδημίας Κινηματογράφου, όπου ανέβηκα να παραλάβω το Βραβείο Ιρις β’ ανδρικού ρόλου που κέρδισε ο Αρης Σερβετάλης για την ερμηνεία του στην ταινία μου. Και κει ένιωσα πως έπρεπε να πω κάτι για την επίθεση που δέχτηκε ο ίδιος πριν από λίγο καιρό. Ο ίδιος έχει μια συγκεκριμένη θέση και στάση απέναντι στα πράγματα, που την ξέρουμε όλοι, και πέσανε να τον φάνε! Γιατί; Γιατί είπε κάτι πολύ λογικό, πως “δεν θέλω να διαχωρίσω τους ανθρώπους” (σ.σ. ήταν με το ζήτημα των ανεμβολίαστων που δεν μπορούσαν να μπαίνουν στα θέατρα), και συνέδεσαν ασύνδετα μεταξύ τους πράγματα. Ηταν μια τρέλα αυτό! Ακούστηκαν απίστευτα πράγματα για τον ίδιο. Και θέλησα να τον υπερασπιστώ στα βραβεία - αυτό εννοώ “αρχές”».