Αναζητώντας τη μετα-πραγματικότητα!

Να πούμε ότι είναι από τα αγαπημένα μας; Φυσικά θα το πούμε. Να πούμε ότι όποιος/α το παρακολουθεί (23 χρόνια τώρα) είναι σαν να έχει πάρει ένα, δυο, τρία, είκοσι τρία πανεπιστημιακά πτυχία τουλάχιστον; Εννοείται θα το πούμε. Να πούμε ότι ανοίγει μυαλά, βλέμματα, ορίζοντες; Τουλάχιστον αυτό κάνει.

Το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (ΦΝΘ), «παιδί» του αείμνηστου Δημήτρη Εϊπίδη (που ήταν ο εμπνευστής και ιδρυτής του), αυτό το φεστιβάλ που μας καλεί στη συμπρωτεύουσα κάθε Μάρτιο, φέτος κλείνει τα 24 χρόνια του και (καλώς εχόντων των πραγμάτων) θα πραγματοποιηθεί διά ζώσης το δεύτερο δεκαήμερο του Μαρτίου (10-20/3/2022). Οσον αφορά το θέμα του, αυτό είναι δεόντως σύγχρονο (και αισιόδοξο, θα τολμούσαμε να πούμε, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας τη ζοφερή πραγματικότητα που βιώνουμε): Post Reality / Μετα-πραγματικότητα.

Ποια θα είναι η μορφή αυτή της μετα-πραγματικότητας που αναζητά το φετινό ΦΝΘ; Πώς νοείται η ίδια αυτή διαδικασία της μετάβασης και αλλαγής σε μια νέα κατάσταση; Είναι δυνατή μια τέτοια κατάσταση/πραγματικότητα και αν ναι, πώς θα υπάρχουμε (ή θέλουμε να υπάρχουμε) μέσα της; Οι απαντήσεις (ή ακόμη περισσότερα ερωτήματα) θα αναπτυχθούν κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ μέσα από τις ίδιες τις ταινίες του.

Δεν είναι τυχαίο πως τα δέκα ντοκιμαντέρ που θα προβληθούν στο κεντρικό αφιέρωμα του 24ου ΦΝΘ χαρτογραφούν ακριβώς έναν ρευστό κόσμο (για να θυμηθούμε και τον κοινωνιολόγο Ζίγκμουντ Μπάουμαν που μιλούσε γι’ αυτό πριν από δεκαετίες ήδη), ενώ ταυτόχρονα μας παρουσιάζουν μια νέα πραγματικότητα: αυτή που καταργεί κάθε παλιά βεβαιότητα!

Ποιες είναι όμως αυτές οι «παλιές βεβαιότητες»; Μήπως όσες μας οδήγησαν στα όσα ζούμε ήδη; Μια δυστοπική καθημερινότητα, έμπλεη ιών (και υιών ίσως...), θανάτου, ασθένειας και νεκροπολιτικής; Το σίγουρο είναι ένα: η πανδημία άλλαξε βιωματικές εμπειρίες και συλλογικές διεκδικήσεις. «Ηταν ένα σοκ που άλλαξε τη ζωή μας, μετατοπίζοντας τα γεωγραφικά, ιδεολογικά, κοινωνικά και ψυχολογικά όρια» αναφέρουν οι διοργανωτές του φεστιβάλ, αφήνοντας ωστόσο στους ιστορικούς του μέλλοντος να καταλήξουν για το «αν άλλαξε και ολόκληρη της εποχή μας».

Δέχονται όμως ότι «διαισθητικά και μόνο νιώθουμε πως ο κόσμος που γνωρίζαμε μοιάζει ίδιος, αλλά δεν είναι. Η ανθρώπινη διάδραση άλλαξε. Τρέχουμε από κεκτημένη ταχύτητα, αλλά έχουμε χάσει το κέντρο βάρους μας. Χρησιμοποιούμε γνωστές λέξεις για άγνωστες μορφές» συνεχίζουν. Φαίνεται μάλιστα πως εμπνεύστηκαν (ίσως) και από τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ του FB, ο οποίος πριν από λίγους μήνες έκανε λόγο για «την έναρξη της εποχής του metaverse», όπου «τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η ψηφιακή πραγματικότητα διεκδικούν πλέον μια ισότιμη θέση στον «φυσικό» μας κόσμο, προετοιμάζοντας την ανθρωπότητα για μια εναλλακτική και μεταποιημένη «πραγματικότητα»», όπως μας λένε.

Δεν ξέρω για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ειδικά όταν αυτά αντιστοιχούν σε πολλά μηδενικά σε έναν προσωπικό λογαριασμό τραπέζης). Αυτό που ξέρω είναι πως το να καταγράψεις έναν ρευστό κόσμο, μια ευμετάβλητη καθημερινότητα και να χαρτογραφήσεις ένα ακαθόριστο μέλλον, μόνο εύκολο δεν είναι. Πόσο μάλλον να το οπτικοποιήσεις. Να το κάνεις εικόνα και λόγο και δομημένη ταινία.

● Στο ντοκιμαντέρ «The Taking» ο Ελβετός Αλεξάντρ Ο. Φιλίπ χρησιμοποιεί την εικόνα των σχεδόν φουτουριστικών χωμάτινων όγκων που μοιάζουν με κορυφές βουνών στο Momument Valley (Κοιλάδα των Μνημείων), όπου η έρημος συνδέει τη Γιούτα με την Αριζόνα, για να μιλήσει για τις μυθιστορίες που συνοδεύουν τις κινηματογραφικές απεικονίσεις αυτών των όγκων (κυρίως στα γουέστερν του Τζον Φορντ).

Εχοντας πάντα ως βασικό του άξονα τον ανθρωπολογικό αντίκτυπο του σινεμά, μας παρουσιάζει ένα «πορτρέτο» της αμερικανικής ταυτότητας μέσα από τα σύμβολά της: ένα ντεκόρ (έστω και φυσικό) δεν είναι ποτέ απλά ένα φόντο!

● Στο «Portraits of the Future» η Βίρνα Γκαμπριέλα Μολίνα από την Αργεντινή μάς εισάγει την καταπάτηση των γυναικείων δικαιωμάτων (που γίνεται διαχρονικά) και το πώς αυτή διαπλέκεται με τους φόβους και τα τραύματα που «γέννησε» η πανδημία. Η ίδια, με το που «χτύπησε» η πανδημία, εργαζόταν πάνω σε ένα ντοκιμαντέρ για τις ανισότητες που βιώνουν οι εργαζόμενες γυναίκες στο μετρό της Αργεντινής.

Εν τέλει η Μολίνα αποφάσισε να κάνει ένα ντοκιμαντέρ με αυτά τα στοιχεία μεν, αλλά και με έναν τρόπο που βλέπουμε και το παρελθόν και το μέλλον. Η ίδια κλεισμένη (λόγω lockdown) σε ένα δωμάτιο, μας καλεί να χαράξουμε έναν «άλλο χάρτη», μιλώντας για τη γενιά της, το πώς την επηρέασε η δικτατορία στη χώρα της αλλά και ο μετα-δικτατορικός ατομικισμός.

● Τέλος, ο Στέφαν Μπέργκμαν με το «Eternity at Last» καταπιάνεται με το ζήτημα του θανάτου και την αδιάλειπτη επιθυμία της αθανασίας μέσα από τις τεχνολογικές εξελίξεις στον χώρο της υγείας.

Πράγματι οι επιστήμονες λένε πως όσοι ζήσουν τα επόμενα 20 χρόνια θα μπορέσουν ίσως να ζήσουν για πάντα, καθώς το ζήτημα της αιωνιότητας θα έχει λυθεί. Είναι όμως αυτό κάτι που πραγματικά θέλουμε;