Πολιτική ταινία με ανθρώπινη καρδιά για τους Τούρκους πρόσφυγες

Ισως είναι οι πρόσφυγες που μας είναι οι πιο άγνωστοι. Κι όμως. «Είμαστε περίπου 1.000 οικογένειες σε όλη την Ελλάδα» λέει ένας από αυτούς στο συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ της Μαριάννας Κακαουνάκη, «Αόρατοι». Είναι οι Τούρκοι, που για να σώσουν τη ζωή τους από τον Ερντογάν αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους μετά το «πραξικόπημα» του 2016.

Οι περισσότεροι από αυτούς, «γκιουλενιστές» γαρ, είχαν ήδη απολυθεί, φυλακιστεί, περάσει στην παρανομία, χάνοντας την ηρεμία (όση μπορεί να υπάρχει σε ένα αυταρχικό κράτος) και κάθε ελπίδα. Αν υπάρχει μια κατηγορία μεταναστών που δικαιούνται πολιτικό άσυλο, αυτοί είναι.

Στο ντοκιμαντέρ, υπόδειγμα ερευνητικής δημοσιογραφίας της Μαριάννας Κακαουνάκη, γνωστής από τα αποκαλυπτικά ρεπορτάζ της στην «Καθημερινή», μπαίνουμε μέσα στα σπίτια και τις ζωές κυρίως δύο οικογενειών. Ενος ζευγαριού εκπαιδευτικών με μικρό παιδί και ενός γιατρού. Η κάμερα γίνεται η σκιά τους. Το δράμα τους, ανθρώπινο αλλά και πολιτικό, το παρελθόν τους, το ελληνικό τους σήμερα αλλά και το άγνωστο μέλλον τους διαγράφονται σοφά, απλά και με συγκίνηση.

Καθόλου τυχαίο δεν είναι που οι «Αόρατοι» ξεκίνησαν τον Απρίλιο την πορεία τους από το σημαντικό Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Κοπεγχάγης και τώρα επιλέχτηκαν για το Διεθνές Διαγωνιστικό Newcomers του δικού μας 23ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (ξεκινά την Πέμπτη).

● Εχετε κάνει πολλά σημαντικά ρεπορτάζ για την «Καθημερινή». Τι είναι όμως αυτό που έκανε ειδικά την έρευνα για τους Τούρκους πρόσφυγες να γίνει και ταινία, μια δική σας ταινία; Ηταν το θέμα που σας επιβλήθηκε; Ή μήπως είχε έρθει η στιγμή να κάνετε ένα βήμα προς το σινεμά με οποιαδήποτε καλή ιστορία;

Νομίζω ισχύουν και τα δύο. Οταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με το συγκεκριμένο θέμα και να καταλαβαίνω τι ακριβώς συμβαίνει στην Τουρκία, ένιωθα πως πρέπει οπωσδήποτε να βρω έναν τρόπο να το αποτυπώσω σε όλη του τη διάσταση. Σίγουρα ένιωθα πως είχα ένα πολύ δυνατό θέμα και κυρίως πρόσβαση σε αυτό. Αλλά παράλληλα και επειδή για χρόνια έκανα τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ, είχα εδώ και καιρό στο πίσω μέρος του μυαλού μου πως ήθελα να δοκιμάσω μια πιο κινηματογραφική προσέγγιση στη δουλειά μου.

● Οι δύο ιστορίες που παρακολουθούμε έχουν μια μεγάλη διαφορά. Το ζευγάρι των εκπαιδευτικών με τον μικρό γιο τους δεν θέλουν με τίποτα να μείνουν στην Ελλάδα, επιχειρούν πολλές φορές να φύγουν παράνομα για Ευρώπη. Ο γιατρός όμως κάνει απίστευτες κινήσεις ενσωμάτωσης στην Ελλάδα, φοβερός τύπος. Ηταν τυχαία αυτή η διαφορά, πέσατε πάνω της και την εκμεταλλευτήκατε ή επιδιώξατε από την αρχή να υπάρχει αυτή η διπλή εικόνα στην ταινία σας;

Οταν ξεκινούσα να αναζητώ τα πρόσωπα που θα ακολουθούσα, αυτό που βασικά έψαχνα ήταν να είναι σε διαφορετικό σημείο της διαδρομής τους. Ηθελα δηλαδή κάποιον που να έχει ήδη ζήσει κάποια χρόνια στην Ελλάδα αλλά και κάποιον που μόλις έχει φτάσει στη χώρα, ώστε να μπορώ να δείξω και αυτό το πολύ δύσκολο, σκληρό κομμάτι.

Στην πορεία των γυρισμάτων όμως αντιλήφθηκα και αυτή την παράλληλη πορεία, το μένω-φεύγω των δύο ιστοριών, αλλά κυρίως το πώς αυτές οι δύο διαφορετικές αποφάσεις είχαν καθοριστεί από τα τραύματα που κουβαλάει ο καθένας, τις απώλειες που είχαν βιώσει, βασικά τα όσα έζησαν μετά την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία. Ετσι αυτή η παράλληλη, διαφορετική διαδρομή των δύο ιστοριών έγινε η ραχοκοκαλιά της ταινίας.

● Κάποιες στιγμές σκεφτόμουν «δεν είναι δυνατόν να είναι ζωντανή κινηματογράφηση, είναι λίγο στημένο το ντοκιμαντέρ». Αλλά προφανώς δεν είναι. Πώς τα καταφέρατε να σας εμπιστευτούν, να σας αφήσουν να καταγράψετε τη ζωή τους;

Η μεγάλη δυσκολία ήταν πριν ξεκινήσουμε. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν συνηθίσει τόσο πολύ να κρύβονται οπότε αυτό που τους ζητούσα ήταν μια τεράστια υπέρβαση. Και δεν προσπάθησα ποτέ να τους πείσω πως δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος, γιατί υπήρχε - και υπάρχει. Ηταν σημαντικό να ζυγίσουν εκείνοι το ρίσκο που παίρνουν για τους ίδιους αλλά και ενδεχομένως για δικούς τους ανθρώπους πίσω στην Τουρκία. Το σκέφτηκαν όμως πολύ και νομίζω πως όταν ένιωσαν έτοιμοι να πουν την ιστορία τους, ήμουν τυχερή γιατί με γνώριζαν ήδη και με εμπιστευόντουσαν.

Τώρα όσον αφορά την κινηματογράφηση, φαντάζομαι πως πάντα είναι μια τεράστια πρόκληση να γίνεις και εσύ κάπως αόρατος, ώστε τα πρόσωπα που ακολουθείς να είναι ο εαυτός τους. Πιστεύω ότι το πέτυχαμε με το να είμαστε συνεχώς μαζί τους - με τον Απόστολο Νικολαΐδη ως διευθυντή φωτογραφίας αλλά και μόνη μου, με μια κάμερα, ήμουν καθημερινά στα σπίτια τους και τραβούσα, τόσο που νομίζω πως κάποια στιγμή απλά ξέχασαν πως είμαστε εκεί.

● Η πολιτική διάσταση (ένας δικτάτορας που εξαναγκάζει πολίτες σε φυγή) και το ανθρώπινο δράμα της μετανάστευσης βρίσκονται σε μια εξαιρετική ισορροπία. Ηταν πρόθεσή σας;

Ηταν σαφώς η πρόθεσή μου από την πρώτη στιγμή να επικεντρωθώ στην ανθρώπινη ιστορία και όχι στο πολιτικό κομμάτι. Θεώρησα πως ήταν ο μόνος τρόπος να είναι ξεκάθαρο το τι ακριβώς συμβαίνει στην Τουρκία, να μην αφήνει κανένα περιθώριο για συζήτηση ή ντιμπέιτ.

Βλέποντας την ταινία το καταλαβαίνεις ακόμα και εάν δεν ξέρεις απολύτως τίποτα για τη χώρα αυτή, γιατί έχει συμβεί εκατομμύρια φορές στην Ιστορία: ένας δικτάτορας, που παραβιάζει ανθρώπινα δικαιώματα και νόμους, εξαναγκάζει ένα τμήμα του πληθυσμού της χώρας του σε αυτοεξορία. Είναι τόσο απλό. Στο Φεστιβάλ της Κοπεγχάγης την περιέγραψαν ως μια «κατεξοχήν πολιτική ταινία με ανθρώπινη καρδιά» και χάρηκα πολύ γιατί αυτή η ισορροπία με παίδεψε πολύ.

● Εχετε μια σοφή δραματουργική εξέλιξη. Δεν αποκαλύπτετε από την αρχή τα πάντα για τις ιστορίες των προσώπων σας. Για μια φοβερή τραγωδία που τους έχει σημαδέψει. Την αφήνετε για το τέλος. Μου άρεσε αυτό, είχα μια αίσθηση σασπένς. Γιατί το κάνατε;

Ακριβώς για τον λόγο που αναφέρατε. Ηθελα ο θεατής να ανακαλύπτει σιγά σιγά το τι ακριβώς συνέβη στο ζευγάρι. Να υπάρχει πλοκή, μια αίσθηση σασπένς, σαν να παρακολουθείς μια ταινία. Αλλά πέρα από αυτό, πιστεύω ότι εξυπηρετεί και κάτι ακόμα το οποίο επιδίωκα. Οταν φτάσεις στο σημείο που καταλαβαίνεις τι τους έχει συμβεί, αντιλαμβάνεσαι διαφορετικά τις αποφάσεις τους, νιώθεις διαφορετικά τον πόνο τους.

● Μα είναι δυνατόν να φεύγουν έτσι, σχετικά εύκολα, παράνομα μετανάστες από τη χώρα μας προς την Ευρώπη; Πολύ ευαίσθητο θέμα. Δεν το αποφύγατε όμως. Γιατί;

Δεν μου πέρασε από το μυαλό να μην το συμπεριλάβω, αν και για το ίδιο το ζευγάρι ήταν ένα ευαίσθητο θέμα - τους δυσκόλεψε πάρα πολύ η ιδέα πως θα τους δουν να προσπαθούν να ταξιδέψουν με πλαστά διαβατήρια. Αλλά νομίζω κατάλαβαν και εκείνοι πως είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας τους - και όχι μόνο της δικής τους. Είναι μια πραγματικότητα για χιλιάδες Τούρκους.

Πάνω από 80.000 έχουν αιτηθεί άσυλο στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια - η πλειοψηφία τους έφτασε στην Ευρώπη με τον ίδιο τρόπο, παράνομα. Πάντως όταν έζησα από κοντά όλη αυτή τη διαδικασία είχα πραγματικά σοκαριστεί με το πώς λειτουργεί αυτό το κύκλωμα, ειδικά όταν παράλληλα βιώνεις την αγωνία αυτών των ανθρώπων αλλά και την ενοχή και τον φόβο που νιώθουν.

● Πώς ήταν η πρώτη κινηματογραφική εμπειρία σας; Είχατε σιγουριά; Θα το ξανακάνετε;

Η σιγουριά ήρθε από την ιστορία, αλλά κυρίως από την ομάδα. Τον Απόστολο Νικολαΐδη, επίσης σκηνοθέτη, που ανέλαβε τη διεύθυνση της φωτογραφίας, και τη Μυρτώ Λεκατσά που μόνταρε και μαζί δουλέψαμε πολύ το σενάριο. Και με τους δύο συνεργαζόμασταν χρόνια στην τηλεόραση. Στην πορεία μπήκε στην ομάδα και ο συνθέτης Αγγελος Τριανταφύλλου, του οποίου τη μουσική είχα αγαπήσει από θεατρικές παραστάσεις, ο Κωστής Κουτελιδάκης (ηχοληψία), η Βάλια Τσέρου (σχεδιασμός ήχου), ο Κώστας Βαρυμποπιώτης (μίξη ήχου) και ο Αγγελος Μάντζιος που έφτιαξε το χρώμα της ταινίας. Και βέβαια το iMEdD, ο δημοσιογραφικός οργανισμός που από την πρώτη στιγμή στήριξε την ιδέα. Χωρίς εκείνους νομίζω πως δεν θα το είχα τολμήσει.

Τώρα, ως εμπειρία πραγματικά δεν ξέρω πώς να την περιγράψω. Ηταν κάτι πρωτόγνωρο για μένα. Δεν έχω ξαναδουλέψει τόσο σκληρά σε κάτι και παράλληλα είναι αυτό για το οποίο νιώθω τη μεγαλύτερη υπερηφάνεια. Τώρα μαθαίνω το πώς λειτουργεί και το κομμάτι της προώθησης. Ηρθα όμως σε επαφή με το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, στήριξαν και εκείνοι την ταινία και με συμβουλεύουν για τα επόμενα βήματα. Εάν θα το ξανακάνω; Εννοείται! Αλλά προς το παρόν ανυπομονώ (μετράω τις μέρες!) για την πρεμιέρα της ταινίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

? Info: Πέμπτη 1/7, στις 21.15, στο θερινό σινεμά «Τζον Κασαβέτης», Λιμάνι Θεσσαλονίκης. Διαθέσιμη στην πλατφόρμα του φεστιβάλ την επόμενη μέρα από τις 10.00 και έως το τέλος της διοργάνωσης ή την εξάντληση 500 θεάσεων.