Τόμας Βίντερμπεργκ: «Το οινόπνευμα ανοίγει την πόρτα στην έμπνευση και στο ανεξέλεγκτο»

ΛΟΣ ΑΝΤΖΕΛΕΣ

Ο Δανός σκηνοθέτης Τόμας Βίντερμπεργκ ανέβηκε σε δημοσιότητα παράλληλα με τον συμπατριώτη του Λαρς φον Τρίερ, όταν μαζί άρχισαν το βραχυπρόθεσμο αλλά ριζοσπαστικό κίνημα Dogme 95 Manifesto, αναζητώντας έναν αγνό τρόπο κινηματογράφησης που θα αψηφούσε τους συμβατικούς κανόνες, ενώ θα έδινε αποκλειστική προτεραιότητα στην αλήθεια του περιεχομένου.

Η ταινία του Βίντερμπεργκ «Οικογενειακή γιορτή» (1998) σηματοδότησε την αρχή μιας καριέρας διεθνούς, με χαρακτηριστικά μια μοναδική γραφή και μια ψυχολογική οξυδέρκεια που φάνηκαν και στις επόμενες ταινίες του όπως στις πιο πρόσφατες «Μακριά από το πλήθος» (2015) και «Το κυνήγι» (2012).

Η τελευταία του ταινία, «Αnother Round», είναι αφιερωμένη στην κόρη του Ιντα Μαρία Βίντερμπεργκ, που σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό δυστύχημα λίγο αφότου άρχισαν τα γυρίσματα. Πρόκειται για ακόμα μια εξόρμηση στην άβυσσο της ανθρώπινης ψυχής, που εξετάζει τα καλά και τα κακά της μέθης. Η ταινία έχει ήδη προβληθεί σε μεγάλα φεστιβάλ (Τορόντο, Λονδίνου BFI, Λιόν, κ.ά.), αποσπώντας θετικές κριτικές.

• Είναι δύσκολο για έναν ηθοποιό να παίξει έναν μεθυσμένο άνθρωπο;

Ναι, πολύ, γι’ αυτό και οι μόνες πρόβες που κάναμε ήταν σε σχέση με τη συμπεριφορά των μεθυσμένων σε διάφορους βαθμούς. Καταλάβαμε το εξής: Μέχρι 0,8 (βαθμούς αλκοόλ στο αίμα) θέλεις να κρύψεις αυτό που θέλεις να πεις. Αν, δηλαδή, είσαι ερωτευμένος υποκρίνεσαι το αντίθετο, αν είσαι μεθυσμένος κάνεις πως είσαι νηφάλιος… Μετά από αυτό το σημείο όμως, τα πράγματα αλλάζουν και η δυσκολία έγκειται στο να μη δείχνει ο ηθοποιός πως προσποιείται.

• Θα λέγατε ότι το ποτό είναι μέρος της δανέζικης κουλτούρας;

Οπωσδήποτε η ταινία έχει να κάνει με αυτήν την παράξενη χώρα μας που μερικοί αποκαλούν το πιο ευτυχισμένο έθνος του κόσμου… αλλά που ταυτόχρονα έχει μια τάση προς την ξέφρενη τρέλα και χρήση οινοπνεύματος!

• Ποια είναι η δική σας σχέση με το αλκοόλ;

Υπάρχουν τρεις φάσεις. Στην πρώτη πίνεις αλκοόλ για να βρεις έναν καλύτερο εαυτό. Στη δεύτερη πίνεις γιατί αλλιώς θα είσαι κακοδιάθετος. Στην τρίτη φάση πίνεις για να απαλύνεις τον πόνο και τα προβλήματά σου. Προσπαθώ να μένω στην πρώτη φάση… Δεν πίνω πολύ. Εχω παιδιά, καριέρα…

• Η ταινία σας είναι διαφορετική από άλλες που καταπιάνονται με τα προβλήματα του εθισμού. Εσείς μιλάτε για την εσωτερική ώθηση του ανθρώπου να ξεπεράσει την τετριμμένη πραγματικότητα. Συμφωνείτε;

Σωστά. Η ταινία μιλάει για ανθρώπους που έχουν παγιδευτεί μέσα σε μια πεζή καθημερινότητα. Η επανάληψη μπορεί να είναι ωραίο πράγμα γιατί φέρνει ρυθμό στη ζωή, αλλά μπορεί επίσης να σου θυμίζει τον θάνατο. Το οινόπνευμα ανοίγει την πόρτα σε έναν χώρο έμπνευσης και έλλειψης ελέγχου, όπου σμίγουν μια αίσθηση ρίσκου και οικειότητας μεταξύ των φίλων. Το τέλος μιας τέτοιας ιστορίας είναι φυσικά δύσκολο γιατί δεν έχω τη συνταγή της ζωής. Εκθέτω τα ερωτήματα αλλά επιμένω στο να μην τα απαντάω. Ετσι, το τέλος γίνεται κάτι σαν ένα είδος εξύψωσης και κάθαρσης μαζί.

• Η ταινία μάς θυμίζει επίσης τα πειράματα της δεκαετίας του ‘60 με παραισθησιογόνες ουσίες με σκοπό τη διεύρυνση της συνείδησης…

Μεγάλωσα σε ένα κοινόβιο ανάμεσα σε διανοούμενους χίπις γυμνιστές και μέσα σε πολλές μαζώξεις. Οταν εμφανίστηκα στον πλανήτη, το 1969, ήδη πειραματίζονταν με παραισθησιογόνες ουσίες, άρα κάπου θα βρίσκεται αυτή η τάση στις φλέβες μου… Η γυναίκα μου, που είναι πιο έξυπνη από μένα, λέει ότι το έργο είναι για το μη ελέγξιμο μέρος της ψυχοσύνθεσής μας. Ζούμε σε έναν κόσμο μετρημένο – ας πούμε όταν γράφετε ένα άρθρο ξέρετε πόσες λέξεις πρέπει να πληκτρολογήσετε, το κινητό μετράει τα βήματά σας, κάνετε σχέδια για το μέλλον των παιδιών σας… Οταν όμως φέρνετε το μπουκάλι στα χείλη, ανοίγετε την πόρτα στο μη ελέγξιμο στοιχείο, όπως τον έρωτα και τη δημιουργία. Θέλαμε όμως να πούμε ολόκληρη την ιστορία, όχι μόνο την υπέρβαση του μεθυσμένου αλλά και την καταστροφή και τον θάνατο που μπορεί να προκαλέσει ο αλκοολισμός σε οικογένειες.

• Η ταινία παρουσιάζει τη σχέση τεσσάρων ανδρών. Αντικατοπτρίζει τις δικές σας σχέσεις με τους φίλους σας;

Οι τέσσερις αυτοί ηθοποιοί είναι κοντινοί μου φίλοι, και αυτός είναι ο μόνος λόγος που συνέχισα τα γυρίσματα στην κατάσταση που βρισκόμουν… Η 19χρονη κόρη μου σκοτώθηκε στον δρόμο ενόσω γυρίζαμε την ταινία. Αλλά αν η ταινία εκφράζει αγάπη, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι που την έκαναν ήταν δικοί της και δικοί μου.

Οι σχέσεις μου με άνδρες φίλους είναι πολύ σημαντικές στη ζωή μου. Για μένα η ταινία είναι για τέσσερις άνδρες που νιώθουν μοναξιά αφού τους λείπει ο δεσμός με τους συντρόφους τους. Μου αρέσει άλλωστε να συνεργάζομαι με φίλους, γιατί η φιλία σημαίνει αφοσίωση στο έργο και το ότι μπορώ να τους σπρώξω όσο παίρνει. Η ερμηνεία του Μαντς είναι γυμνή, ευάλωτη και καταπληκτική. Και νομίζω ότι έχει να κάνει και με τη σχέση μας. Δόθηκε απόλυτα.

• Μιλήστε για τον Μαντς Μίκελσεν λίγο ακόμα. Πώς τoν καθοδηγείτε, τι απαιτείτε από αυτόν όταν δουλεύετε μαζί;

Εγραψα το σενάριο με τον Μαντς κατά νου. Συμφωνούσαμε και διαφωνούσαμε σε πολλά πράγματα. Επειτα τα δοκιμάζαμε σε πρόβες και ξαναγύριζα στο γράψιμο, μέχρι που και οι δυο νιώθαμε ότι έχουμε έναν χαρακτήρα που μας νοιάζει, που θέλουμε να υπερασπιστούμε, με τον οποίο ο Μαντς μπορούσε να νιώθει άνετα. Πραγματοποιείται δηλαδή πολλή προεργασία μέχρι να υπάρξει μια σταθερή βάση πάνω στην οποία μπορούμε να αρχίσουμε την παραγωγή της ταινίας. Στο σημείο αυτό, ο Μαντς μπορεί να αφεθεί ελεύθερος. Είναι κάπως όπως όταν ετοιμάζεις έναν λόγο: Οσο πιο πολύ τον δουλεύεις, τόσο μπορείς να αφεθείς στον αυτοσχεδιασμό. Γνωρίζουμε ο ένας τον άλλον τόσο καλά που, στο γύρισμα, όταν θέλω κάποια λεπτομέρεια λίγο διαφορετική, του λέω δυο λέξεις και το έχει πιάσει αμέσως! Είναι υπέροχο να δουλεύεις μαζί του γιατί είναι σαν να χειρίζεσαι ένα τέλεια κουρδισμένο όργανο. Αλλά το κομμάτι του Μαντς στην ορχήστρα παίζεται μέσα στη σιωπή των ματιών και της σκέψης του.

• Δεν σας ξέρουμε μόνο ως έναν επιτυχημένο σκηνοθέτη αλλά και ως ιδρυτή –μαζί με τον Λαρς φον Τρίερ– του Dogme 95. Επηρεάζουν οι σκηνοθετικές αρχές του κινήματος ακόμα τη δουλειά σας;

Το Dogme αναπτύχτηκε σαν ένα είδος διαμαρτυρίας κατά της μετριότητας του κινηματογράφου και ήταν μια απόπειρα δημιουργίας «γυμνών» ταινιών. Οταν όμως το 1998 στις Κάνες, η γύμνια μετατράπηκε σε μόδα και το στοιχείο του ρίσκου εξαφανίστηκε, το Dogme έγινε κάτι σαν συνταγή επιτυχίας σε κινηματογραφικά φεστιβάλ. Για μένα τότε έπαψε όλο το εγχείρημα, αν και από το 1995 όλοι μας απέτρεπαν και μας συμβούλευαν να μην καταστρέψουμε τις καριέρες μας μ’ αυτό. Αλλά από τότε, και μάλιστα πριν από το 1995, ψάχνω για το ίδιο πράγμα – την αίσθηση της αγνότητας και της ειλικρίνειας.

Μαντς Μίκελσεν:

«Ο ηθοποιός πρέπει να είναι πιο έξυπνος από τον χαρακτήρα που παίζει, ακόμα κι αν αυτός είναι ο Αϊνστάιν»

Ο ταλαντούχος 55χρονος Δανός ηθοποιός Μαντς Μίκελσεν έχει περάσει από το Χόλιγουντ («Casino Royale» - 2006, «Οι τρεις σωματοφύλακες» - 2011), αλλά είναι φανερό πως το «σπίτι» του είναι η Δανία. Το «Αnother Round», μια ταινία για την αναζήτηση της υπέρβασης, αποτελεί τη δεύτερη συνεργασία με τον συμπατριώτη του, σκηνοθέτη Τόμας Βίντερμπεργκ, μετά «Το κυνήγι» το 2012, για το οποίο κέρδισε το βραβείο του καλύτερου ηθοποιού στις Κάνες. Αρχισε την καλλιτεχνική του καριέρα ως χορευτής, κάτι που του φάνηκε χρήσιμο στην ταινία αυτή, όπως θα δείτε…

• Η ταινία βασίζεται στην υπόθεση ότι ο άνθρωπος θα ήταν πιο ευτυχισμένος με λίγο παραπάνω βαθμούς οινοπνεύματος στο αίμα του. Το πιστεύετε αυτό;

Μπορεί η κάθε χώρα να έχει διαφορετικούς τρόπους μέθης, αλλά όλοι ξέρουμε τι θα πει να νιώθεις όπως όταν ερωτεύτηκες για πρώτη φορά, όπως όταν ζωντανεύουν οι συζητήσεις και γίνονται πράγματα…

• Μάθατε όμως πράγματα που δεν ξέρατε πριν σε σχέση με το αλκοόλ;

Οχι ακριβώς. Πάντα μαθαίνεις κάνοντας μια ταινία, αλλά εμείς είμαστε αυτοί που ελέγχουμε την κατάσταση, εμείς επενδύουμε τις ιδέες στην ιστορία. Ο ηθοποιός πρέπει να είναι πάντα πιο έξυπνος από τον χαρακτήρα που παίζει, ακόμα κι αν αυτός είναι ο Αϊνστάιν. Ακόμα και τότε πρέπει να κατέχει μια εξωτερική οπτική του χαρακτήρα, να τον καθρεφτίζει. Το ίδιο ισχύει και με το θέμα της ταινίας. Ξέρουμε τι σημαίνει να πίνεις. Τα καλά και τα κακά… Η ταινία δεν μιλάει για τον αλκοολισμό αλλά για την ανάγκη να αγκαλιάσεις τη ζωή, να ξαναπιάσεις τον παλμό που έχεις χάσει.

• Πείτε μας για τον χορό στην ταινία. Τι δραματουργική σημασία είχε για σας;

Η ιδέα γεννήθηκε από την επιθυμία του Τόμας να απελευθερώσει τον πρωταγωνιστή με τον χορό. Εγώ δεν το έβλεπα στην αρχή, μου φαινόταν πιο σωστό να το δείξουμε σαν μέρος μιας φαντασίωσης ή ενός ονείρου του ήρωα. Ομως ο Τόμας επέμενε ότι το ξέσπασμα σε χορό ήταν κάτι απόλυτα ρεαλιστικό κι έτσι συμφώνησα… Δεν επρόκειτο για κάτι τεχνικό, όπως άρτιες χορευτικές φιγούρες, αλλά για την έκφραση του συναισθηματικού κόσμου του χαρακτήρα.

• Νομίζετε ότι η τέχνη έχει τη δύναμη να εξυψώσει τον άνθρωπο, όπως η μέθη;

Η ανάταση είναι κάτι που όλοι επιζητούμε, άσχετα με το ποια δουλειά κάνουμε. Ο ποδοσφαιριστής, ο ηθοποιός, ο χορευτής και ο οδηγός λεωφορείων έχουν την ίδια ανάγκη… Δεν είναι σύμπτωση ότι το ποτό λέγεται «spirit». Δεν έχει να κάνει μόνο με το οινόπνευμα αλλά με την ανάταση του πνεύματος.

Το θέμα είναι: το οινόπνευμα βοηθάει, αλλά μέχρι πού; Μπορείς να βρεις το σημείο όπου δεν αναπολείς και μετανιώνεις για το παρελθόν σου, αλλά ούτε ματαιοδοξείς για το μέλλον; Μπορείς να κοιτάξεις τα πράγματα εδώ που είσαι, στο παρόν; Αυτή δεν είναι η γυναίκα που αγαπάς, τα παιδιά που αγαπάς, η δουλειά που αγαπάς; Μπορείς να ζήσεις στο παρόν; Αυτό είναι το θέμα της ταινίας.

Το αλκοόλ λειτουργεί σαν καταλύτης εδώ και 7.000 χρόνια, φέρνοντας τον άνθρωπο πιο κοντά στους θεούς του και τη δημιουργία. Δεν μιλάμε για κάτι άδειο και ανούσιο. Από τη μια ο χαρακτήρας μου αισθάνεται πως έχει χάσει το τρένο της ζωής, έχει απογοητευτεί με το παρελθόν του, ενώ δεν περιμένει πολλά από το μέλλον. Από την άλλη το ποτό τον ξαναφέρνει στο παρόν όπου ξαναβρίσκει τον εαυτό του.

• Πώς βλέπετε τη συνεργασία σας με τον Τόμας Βίντερμπεργκ; Βασίζεστε σε συζητήσεις μαζί του ή έχετε αναπτύξει κάποιον μη λεκτικό κώδικα;

Λίγο απ’ όλα. Για μένα και τον Τόμας είναι πολύ σημαντικό να έχουμε συνεννοηθεί πλήρως πριν από το γύρισμα. Μπορεί να διαφωνούμε σε μερικά πράγματα αλλά όχι σε βαθμό που επηρεάζει την κινηματογράφηση. Στο γύρισμα δεν πολυμιλάμε. Οταν μου κάνει μια παρατήρηση, ξέρω ακριβώς τι εννοεί.

• Τον Νοέμβριο γίνατε 55 χρόνων. Πώς αισθάνεστε γι’ αυτό;

Οταν γίνεσαι 30, ο χρόνος δεν σημαίνει παρά έναν αριθμό. Το ίδιο συμβαίνει όταν γίνεσαι 40. Αλλά στα 50, έχεις συναίσθηση πως έχεις διανύσει πάνω από τη μισή σου ζωή. Ξαφνικά ο αριθμός αποκτάει μια παραπάνω σημασία. Οσο για το 55, μου φαίνεται όμορφο… κι έτσι θα το αντιμετωπίσω. Δεν μπορώ να σταματήσω την ταχύτητα της ζωής. Κινείται άσχετα με το τι σκέφτομαι εγώ, οπότε θα προσπαθήσω να χαρώ κάθε δευτερόλεπτο που μου απομένει.