«Τέσσερις εποχές» νέας κοπής

Στις 17/5/2025, στο κρατικό Μέγαρο Μουσικής, η αναγεννημένη Καμεράτα Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής έδωσε μια συναυλία με τίτλο «Stravaganza Veneziana» («Βενετσιάνικη εκκεντρικότητα»). Επικεφαλής του συνόλου και σολίστ στα κοντσέρτα για βιολί ήταν ο Σάνσκε Σάτο (Shunske Sato). Γεννημένος στο Τόκιο, μεγαλωμένος στις ΗΠΑ και σπουδαγμένος στις ΗΠΑ, τη Γαλλία και τη Γερμανία, ο 40χρονος Σάτο θεωρείται σήμερα ένας από τους κορυφαίους, έμπειρους φορείς της ιστορικής ερμηνευτικής στο ρεπερτόριο του μπαρόκ. Για τη συναυλία του με την Καμεράτα επέλεξε να δώσει έμφαση σε ιδιαίτερες όψεις του ρεπερτορίου του ιταλικού μπαρόκ, επενδύοντας στην ανάδειξη της εξέλιξης του ύφους κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, κάτι που επιτεύχθηκε πλαισιώνοντας τις πασίγνωστες, υπερδημοφιλείς «Τέσσερις εποχές» (1718-1720) με συνθέσεις που προηγήθηκαν και ακολούθησαν. Ολες οι μουσικές αποδόθηκαν με όργανα εποχής, με περιορισμένο μέγεθος ορχηστρικού συνόλου –είκοσι μουσικοί όλοι μαζί- και, βεβαίως, με την κεκτημένη εμπειρία της ιστορικής ερμηνευτικής. Τις εκτελέσεις διηύθυνε ο ίδιος ο Σάτο, παίζοντας ταυτόχρονα βιολί κατά περίπτωση ως εξάρχων ή και ως σολίστας.

Ως αρχή ακούσαμε το «Εκκεντρικό καπρίτσιο» («Capriccio stravagante») του Ιταλού Κάρλο Φαρίνα, μουσική γραμμένη το 1627, δηλαδή εκατό χρόνια πριν από το πασίγνωστο αριστούργημα του Βιβάλντι. To αρχικό μισό της βραδιάς έκλεισε με τις πρώτες δύο, την «Ανοιξη» και το «Καλοκαίρι», από τις «Τέσσερις εποχές». Μετά το διάλειμμα ακούσαμε πρώτα τη σύνθεση του Ιταλού Τζοβάνι Λεγκρέντσι «Σονάτα αρ. 6 για τέσσερις βιόλες ντα γκάμπα, ή όπως σας αρέσει» από τη συλλογή «Τσέτρα, Τέταρτο βιβλίο με σονάτες για δύο, τρία και τέσσερα όργανα» έργο 10:ΙΙΙ/6 (1673). Η σονάτα παίχτηκε από πέντε όργανα: βιολί, βιόλα, θεόρβη, τσέλο (στη θέση της βιόλα ντα γκάμπα) και άλλο ένα βιολί (Σάτο). Ακολούθησε η σουίτα «Μίμηση των χαρακτήρων του χορού» (1725/35) του Γερμανού μαθητή του Βιβάλντι, Γιόχαν Γκέοργκ Πίζεντελ, έργο απολύτως σύγχρονο της εποχής που οι «Τέσσερις εποχές» εκδόθηκαν για πρώτη φορά στο Αμστερνταμ. Η συναυλία ολοκληρώθηκε με τις υπόλοιπες δύο, το «Φθινόπωρο» και τον «Χειμώνα», από τις «Τέσσερις εποχές».

Εμπειρος μπαροκίστας, ο Σάτο διηύθυνε σβέλτα και ανάλαφρα, με φρεσκάδα και βαθιά καλλιεργημένη μουσικότητα, διαπλάθοντας τη φραστική άλλοτε μαλακά και ρευστά, άλλοτε αιχμηρά, υπογραμμίζοντας τον ιδιοσυγκρασιακό χαρακτήρα κάθε κομματιού. Ωστόσο εκεί που η συνεισφορά του υπήρξε πραγματικά εκπληκτική ήταν ως αρχιμουσικού και, ταυτόχρονα, σολίστ στις «Τέσσερις εποχές». Καθώς από τότε που «ανακαλύφθηκαν» κατά τον Μεσοπόλεμο μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί περισσότερο από 1.000 φορές σε διάφορα μέσα, τα τέσσερα κοντσέρτα του Βιβάλντι είναι γνωστά στους πάντες· έτσι ο καθένας έχει στο μυαλό του το δικό του «ακινητοποιημένο» άκουσμα. Συνεπώς από μια σημερινή καινούργια εκτέλεση αυτό που περιμένει κανείς είναι να εισπράξει μια προσέγγιση που θα αντλήσει κάτι διαφορετικό από τις νότες που περιμένουν σιωπηρές επί του χαρτιού. Αυτό σίγουρα το πέτυχε ο Σάτο. Πρώτ’ απ’ όλα διηύθυνε με θαυμαστή ελευθερία και εγρήγορση, προκαλώντας με σκηνοθετημένα καίριο χρονισμό κάθε είδους μουσικά «ξαφνιάσματα»: απότομες, βίαιες επιταχύνσεις και επιβραδύνσεις, υπολογισμένα παρατεταμένες στίξεις, βίαια ξεσπάσματα τραχέος ήχου, ωραία εφέ με ηχώ. Το όλον διέθετε θαυμαστά και αβίαστα συνεκτικό μουσικό ειρμό και ανέδειξε πλήρως τον ιδιοσυγκρασιακό χαρακτήρα της πρωτοπρογραμματικής μουσικής των «Τεσσάρων εποχών». Επιπλέον ο Σάτο εμπλούτιζε το παίξιμο του σόλο βιολιού με γενναιόδωρες, ευρηματικές, ερεθιστικά σαγηνευτικές διανθίσεις. Αυτοσχεδιαστικά αλλά ουδέποτε εκτός θέματος ή εκτός ύφους, άλλοτε παρενέβαλλε στη μελωδία ολόκληρες κλίμακες ή και φράσεις και άλλοτε ξεστράτιζε ριψοκίνδυνα ή «καθυστερούσε» εσκεμμένα την κατάληξη της φραστικής στο γνωστό και αναμενόμενο «κλείσιμό» της. Κι αυτό με απόλυτη άνεση και ευφορία: δίχως να χάνει τον ρυθμό, ούτε όμως και να δημιουργεί την άκρως απομαγευτική εντύπωση ότι «στριμώχνει» τις επιδόσεις του αυτοσχεδιαστικού του οίστρου στο δεδομένο πλαίσιο της μουσικής.

Μια συναυλία που αξιοποίησε στο μέγιστο τις γνωστές δυνατότητες της αναγεννημένης Καμεράτας και ταξίδεψε το φιλόμουσο ακροατήριο στις πιο περιπετειώδεις εσχατιές του ηδονικού κόσμου του ιταλικού μπαρόκ! Κι ας χτυπούσαν, όπως πάντα και όπου λάχει, τα κινητά τηλέφωνα των υπερήφανων Αθηναίων φιλόμουσων…