Το «Δανέζικο Κουαρτέτο Εγχόρδων»

Στις 8/5/2025 στο κρατικό Μέγαρο Μουσικής το «Δανέζικο Κουαρτέτο Εγχόρδων» πρόσφερε στους Αθηναίους φιλόμουσους μια πολύ ιδιαίτερη, ανεπιφύλακτα απολαυστική βραδιά μουσικής δωματίου. Διεθνώς γνωστό από την εκλεκτή, αύξουσα, υβριδική -κλασική αλλά και ευγενές crossover- δισκογραφία τους στην ECM, το πολυβραβευμένο αυτό σύνολο ξεκίνησε την ύπαρξή του το 2004, στη Βασιλική Μουσική Ακαδημία της Κοπεγχάγης, ως σύμπραξη των Δανών βιολιστών Φρέδερικ Ελαν και Ρούνε Τόνσγουαρ Σόρενσον και του βιολίστα Ασμπιορν Νέρκαρ. Σε αυτούς προστέθηκε το 2008 ο Νορβηγός τσελίστας Φρέντρικ Σκόγεν Σούλιν.

Στην κατάμεστη αίθουσα «Δημήτρης Μητρόπουλος» οι τέσσερις παρουσίασαν ένα μικτό πρόγραμμα το πρώτο μέρος του οποίου ήταν αφιερωμένο στον Σοστακόβιτς. Ακούστηκαν το «Κουαρτέτο εγχόρδων αρ.3» (1946) και το «Κουαρτέτο εγχόρδων αρ.4» (1949) του Σοβιετικού συνθέτη. Οι δύο συνθέσεις γράφτηκαν αμέσως μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κατά την πιο σκοτεινή -και επικίνδυνη- για τους Σοβιετικούς δημιουργούς περίοδο της σταλινικής περιόδου. Καθώς η (όχι και τόσο) κρυπτική μουσική δραματουργία τους παρέπεμπε σε καταστάσεις και διαθέσεις καταφανώς ασύμβατες προς τις ισοπεδωτικές, επίσημες ντιρεκτίβες του Ζντάνοφ, αμφότερα χρειάστηκε να περιμένουν τον θάνατο του Στάλιν πριν αρχίσουν να παίζονται ανεμπόδιστα ενώπιον κοινού. Οι ερμηνείες των τεσσάρων Σκανδιναβών μουσικών ήχησαν πλασμένες τελειοθηρικά και με ιδιαίτερη φροντίδα στην ανάδειξη των λεπτομερειών: ορθοτονικά ασφαλείς, με εύπλαστη, κατά περίπτωση θαυμαστά σβέλτη φραστική, με προσήλωση στην ανάδειξη της σύνθετης δραματουργίας της μουσικής μέσα από καλοζυγιασμένες στίξεις, ψαγμένα διαβαθμισμένες δυναμικές και εκφραστικά διαφοροποιημένες μεταπτώσεις. Τόσο το «3ο», μια κρυπτικά διατυπωμένη αναδρομή στην τραυματική εμπειρία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όσο και το εσωστρεφές «4ο», αφιερωμένο στη μνήμη πρόσφατα αποδημήσαντος αγαπητού φίλου και ευανάγνωστα «χρωματισμένο» με αναγνωρίσιμους απόηχους εβραϊκής μουσικής την οποία ο Σοστακόβιτς εκτιμούσε ιδιαίτερα, παίχτηκαν με συγκρατημένο πάθος και συγκίνηση, ήχησαν με φυσικότητα ως εκ βαθέων φορτισμένες εσωτερικές εξομολογήσεις.

Ολόκληρο το δεύτερο μισό της βραδιάς περιλάμβανε παραδοσιακή μουσική της Βόρειας Ευρώπης σε έντεχνα διαμεσολαβημένες μεταγραφές για κουαρτέτο εγχόρδων από τους ίδιους τους μουσικούς. Στο έντυπο του προγράμματος αναγραφόταν «παραδοσιακή μουσική της Σκανδιναβίας», ωστόσο ανάμεσα σ’ αυτά που ακούσαμε περιλαμβάνονταν μουσικές και από τα βρετανικά νησιά (Ιρλανδία, Φερόες). Τα κομμάτια αυτά έπαιξαν με τα τέσσερα όργανα του «κλασικού» κουαρτέτου -δύο βιολιά, βιόλα, τσέλο- εντάσσοντας άπαξ σε αυτά και ένα παραδοσιακό βιολί. Στην ουσία επρόκειτο για αποσπάσματα από τις πρόσφατες ηχογραφήσεις του «Δανέζικου κουαρτέτου» στην ECM, «Keel Road» (2024) και «Last Leaf» (2017). Τα κομμάτια παρουσίασαν σύντομα και λιτά οι ίδιοι οι μουσικοί αποτεινόμενοι στο αθηναϊκό κοινό στα αγγλικά. Είναι κρίμα που στο έντυπο πρόγραμμα δεν αναγράφονταν αυτά αναλυτικά. Πάλι ίσως να ’ταν και καλύτερα που τα ακούσαμε έτσι, δίχως εμπράγματη πληροφόρηση…

Τρεις δεκαετίες μετά τους Αμερικανούς «Kronos» (ιδρ. 1973), ταυτόχρονα και παράλληλα προς τη δράση μουσικών όπως ο ιρλανδικής καταγωγής Ντάνιελ Χόουπ (Daniel Hope, «Irish Roots», DG 2024), το «Δανέζικο κουαρτέτο» αποτείνεται με αυτοπεποίθηση σε ένα σύγχρονο μουσικό κοινό σαφώς διαφορετικό και πιο υποψιασμένο. Πατά επίσης, αλλά με διαφορετική οικονομία, σε… δύο βάρκες. Ετσι, πέρα από αυτή καθ’ εαυτή την αξιολόγηση της συναυλίας, ας υπογραμμίσουμε εδώ ότι η δράση και η παρουσία του «Δανέζικου κουαρτέτου» σήμερα έρχεται να υπενθυμίσει έμπρακτα ένα από τα ξεχασμένα αυτονόητα: ότι, δηλαδή, η μουσική κάθε είδους είναι ενεργός φορέας αμφίπλευρα αυτονόητων εμπράγματων νοημάτων, κάτι που έγινε ξεκάθαρα αντιληπτό στα όσα ακούσαμε στην αίθουσα «Δημήτρης Μητρόπουλος». Για να γίνω 100% σαφής, εννοώ ότι ο συνθέτης γράφει μουσική με συγκεκριμένο τρόπο, εννοώντας -έστω υπονοώντας- κάτι, και αυτό το ίδιο κάτι αντιλαμβάνονται οι ακροατές του. Τόσο τα δύο πρώιμα μεταπολεμικά κουαρτέτα εγχόρδων του Σοβιετικού Ντμίτρι Σοστακόβιτς όσο και οι τωρινές, έντεχνα διαμεσολαβημένες διασκευές παραδοσιακών σκοπών από τον ευρωπαϊκό Βορρά παίχτηκαν με ίδια προσήλωση, ίδια εκφραστική ζέση, αναδίδοντας και επιδίδοντας με ίδια σαφήνεια διαθέσεις, ατμόσφαιρες και νοήματα ριζωμένα σε εμπράγματα, εξωμουσικά συμφραζόμενα.