«Ανάσταση» του Χέντελ από την Καμεράτα

Στις 14/4/2025, Μεγάλη Δευτέρα, στο κρατικό Μέγαρο Μουσικής, η επανιδρυμένη Καμεράτα Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής με συμμετοχή μουσικών στα πνευστά και τα κρουστά παρουσίασε υπό τον Γιώργο Πέτρου το ορατόριο του Χέντελ «Η Ανάσταση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού». Η παρουσίαση ήταν μέρος διμερούς κύκλου πασχαλινών εκδηλώσεων του ΜΜΑ με τίτλο «Adagio - Μουσικές για τις ήμερες του Πάσχα». Η εκτέλεση έγινε σε όργανα εποχής και με ορχήστρα εποχής, με τον αρχιμουσικό να διευθύνει από το τσέμπαλο. Εργο του 1708, από την κρίσιμη περίοδο μαθητείας του Γερμανού συνθέτη στο μουσικό περιβάλλον της Ρώμης του μπαρόκ, «Η Ανάσταση» γράφτηκε έπειτα από παραγγελία πλούσιου Ιταλού μαρκήσιου και πρωτοπαρουσιάστηκε όχι σε κάποιο ναό, αλλά στο ιδιωτικό Παλάτσο Μονέλι. Η πρώτη παρουσίαση, ωστόσο, σκανδάλισε, προκαλώντας δριμεία επίπληξη από τις παπικές αρχές προς τον παραγγελιοδότη μαρκήσιο, διότι ο Χέντελ τόλμησε να αναθέσει τον ρόλο της Μαρίας Μαγδαληνής σε γυναίκα υψίφωνο, κάτι αδιανόητο μετά την απαγόρευση εμφάνισης γυναικών στη σκηνή από τους Πάπες Σίξτο Ε΄ και Ιννοκέντιο ΚΑ΄. Υποχρεωτικά, στις επόμενες παρουσιάσεις ο συνθέτης συμμορφώθηκε και, ακολουθώντας τις δεσμευτικές συνθήκες της μουσικής ζωής της εποχής και του τόπου, κατένειμε τους «ρόλους» του Αγγελου, της Μαγδαληνής και της Μαρίας του Κλωπά σε καστράτους, ενώ διατήρησε αυτούς του Ευαγγελιστή Ιωάννη και του Εωσφόρου για τενόρο και βαθύφωνο αντίστοιχα.

Καθώς σήμερα δεν υπάρχουν πια καστράτοι, η αναβίωση έργων εκείνης της εποχής με γνώμονα την ιστορική ερμηνευτική αντιμετωπίζει τις διανομές είτε επιστρατεύοντας κόντρα τενόρους, είτε αναθέτοντας τα μέρη αυτά σε γυναίκες υψιφώνους, μεσοφώνους ή κοντράλτο, είτε συνδυάζοντας τις δύο λύσεις με κάποιο κριτήριο. Παρότι υπάρχουν πραγματικά θαυμάσιοι κόντρα τενόροι –έστω λιγοστοί ιδανικοί διεθνώς– το αποτέλεσμα δεν ικανοποιεί όλα τα γούστα. Στην προκειμένη εκτέλεση, o Πέτρου επέλεξε μια μέση λύση με βάση το φυσικό φύλο του ρόλου: ανέθεσε τον ρόλο του «άφυλου» Αγγελου σε κόντρα τενόρο, ενώ αυτούς των δύο γυναικών –Μαγδαληνή, Μαρία του Κλωπά– σε γυναίκες. Ως διανομή και ως ακρόαμα, το αποτέλεσμα ήχησε στα αυτιά δραματουργικά σαφές αλλά ετερόκλητο. Η φωνή του 26χρονου Ιταλού κόντρα τενόρου Νικολό Μπαλτούτσι διέθετε έκταση, άρθρωση, κινητικότητα και τεχνική για να ανταποκριθεί αριστοτεχνικά στις υπεράνθρωπες απαιτήσεις δεξιοτεχνίας του ρόλου, όμως η στριγκιά χροιά του ξένισε. Αντίθετα, οι φωνές της μεσοφώνου Μαίρης-Ελεν Νέζη και της Γερμανίδας Λένα Σούτορ-Βέρνιχ ανταποκρίθηκαν αβίαστα και με φυσικότητα στους ρόλους. Πολύ καλός ήταν ο Σέρβος μπασοβαρύτονος Σρέτεν Μανόιλοβιτς, εξαιρετικός από κάθε άποψη –ποιότητα φωνής, άρθρωση, προβολή, έκφραση– ήταν ο Πολωνός τενόρος Κρίστιαν Ανταμ. Ας επισημάνουμε εδώ ότι το πολύ μεγάλο μέγεθος της αίθουσας δεν βοήθησε ούτε τον ήχο της ορχήστρας με όργανα εποχής, ούτε το τραγούδι των μονωδών. Η διεύθυνση του Πέτρου υπηρέτησε ιδανικά την περίτεχνη, ιταλίζουσα, γεμάτη ιδιοσυγκρασιακές μεταπτώσεις ορχηστρική γραφή του 20χρονου Χέντελ και, ταυτόχρονα, υποστήριξε εύστοχα τις φωνές, δίνοντάς τους επαρκή χώρο να εκτονωθούν. Τίποτε δεν ήχησε σχολαστικό, ρουτινιάρικο ή υπονομευτικά προσεκτικό, γεγονός που προσέδωσε στο ακρόαμα αιθέρια κινητικότητα, συναρπαστική αμεσότητα, και αισθησιακή σαγήνη, ενώ φώτισε εύστοχα, καίρια και πειστικά την στυλιζαρισμένη θεατρικότητα της μουσικής του Χέντελ. Η φραστική εκτυλίχτηκε σβέλτα, με γενικώς υψηλές ταχύτητες και «μαστιγωτική» δριμύτητα, συνδυάζοντας ακρίβεια και κομψότητα διάπλασης, καθώς επίσης καίρια φροντισμένες αναδείξεις των μεμονωμένων συνεισφορών από σόλο όργανα στις άριες.

Δυστυχώς, η «Ανάσταση» παρουσιάστηκε δίχως υπέρτιτλους, ενώ ούτε στο έντυπο πρόγραμμα δίδονταν έστω τα μέρη του έργου. Αντ’ αυτών αντιπροτάθηκαν υποβλητικοί θεατρικοί φωτισμοί και ένα φόντο αποτελούμενο από αριστοτεχνικά διαμορφωμένες βιντεοπροβολές ψηφιακού θεάματος (Γιώργος Τέλλος, Κωστής Μουσικός) η κοινότοπη, «μελό» οπτική δραματουργία του οποίου (νεκρό δάσος, δάκρυα, νυχτερίδες, Εσταυρωμένος) ξετυλιγόταν παράλληλα ή έστω συμπληρωματικά προς αυτήν του έργου και κυρίως των αριών. Ωστόσο, το θέαμα αποσπούσε συνεχώς την προσοχή από το ακρόαμα καθώς διεμβόλιζε την ακουστική εμπειρία, ελάχιστα ταίριαζε στη δεδομένη, «κλειστή» ιστορική αισθητική του έργου και διαθλούσε παραμορφωτικά την πρόσληψή της.