Εργα μεσοπολεμικού μοντερνισμού στο «Ολύμπια»

Κατά ενδιαφέροντα –εντέλει και πιο υγιή– τρόπο έχει αλλάξει το τοπίο της αθηναϊκής μουσικής ζωής τα τελευταία χρόνια, καθώς, για ευνόητους λόγους, ο αισθητός περιορισμός των μετακλήσεων κορυφαίων, διεθνών συμφωνικών συνόλων έχει αλλάξει έντονα τις ισορροπίες, φέρνοντας στο προσκήνιο τις συναυλίες των ελληνικών συμφωνικών ορχηστρών: Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων, Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών. Στις 12/11/24, στο πλαίσιο του φετινού καλλιτεχνικού προγραμματισμού του ΟΠΑΝΔΑ, η Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων (ΣΟΔΑ) υπό τον Βλαδίμηρο Συμεωνίδη έδωσε στο θέατρο «Ολύμπια» επί της οδού Ακαδημίας μια συναυλία με ήπια μοντερνιστικές συνθέσεις, γραμμένες στο μέσον του 20ού αιώνα, εκατέρωθεν του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η βραδιά ξεκίνησε με το διάσημο «Αντάτζιο για έγχορδα» (1935-36) του Αμερικανού Σάμιουελ Μπάρμπερ. Εργο που, αρχικά, ήταν μέρος νεανικού κουαρτέτου εγχόρδων (1935-36), έγινε διάσημο στην εκδοχή του για ορχήστρα εγχόρδων όταν συσχετίστηκε στενά στις ΗΠΑ με τα πένθη για τον θάνατο του προέδρου Φράνκλιν Ρούζβελτ (1945) και τη δολοφονία του προέδρου Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι (1963). Ο Θεσσαλονικιός αρχιμουσικός διηύθυνε τη γλυκά μελαγχολική, «έρπουσα» μελωδική μουσική με συγκρατημένο πάθος, ελέγχοντας το ξετύλιγμα της φραστικής, ωστόσο η εκτέλεση έπασχε από ελάσσονα, τοπικά ελλείμματα ακρίβειας στον συντονισμό, που έγιναν αισθητά ακριβώς λόγω της λιτότητας της γραφής.

Ακολούθησε το τριμερές «Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ.2» (1957) του Σοβιετικού Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Εμπειρος σολίστας ο Θοδωρής Τζοβανάκης, συνεισέφερε στη διάπλαση μιας νευρώδους, αιχμηρής εκτέλεσης, φορτισμένης με περισσή ενέργεια, ταιριαστά διαποτισμένης από μιλιταριστικό ρυθμικό σφρίγος και πιεστικό ωστικό παλμό. Ευφυής μουσικός, στο εναρκτήριο Allegro απέδωσε εύστοχα και πειστικά τις απότομες μεταπτώσεις από εδάφια διακατεχόμενα από την ευφορία της έντονης δράσης σε μελαγχολικές παραγράφους λυρικής ενδοσκόπησης. Ωστόσο δεν έλειψαν στιγμές που ο συγχρονισμός από μέρους της ορχήστρας υστερούσε, κάνοντας τη μουσική να ηχεί νευρική και όχι νευρώδης, ενώ, για άλλη μια φορά, η αφιλόξενα «ρηχή» ακουστική του «Ολύμπια» ενίσχυσε υπερβολικά τις αιχμηρές αντιθέσεις της ίδιας της μουσικής. Σαγηνευτικά αποδόθηκε το σύντομο, σχεδόν α λα Ραχμάνινοφ επιτηδευμένα γλυκερό Adagio. Στο καταληκτικό Allegro κυριάρχησαν η συγκαλυμμένα πεποιημένη ευφορία, οι εντάσεις και η υστερία της εμμονικά σφυροκοπηματικής χρήσης του πιάνου, κερδίζοντας τις εντυπώσεις και την ενθουσιώδη υποδοχή του ακροατηρίου.

Η βραδιά ολοκληρώθηκε με τη «Συμφωνία αρ.2» (ή «Συμφωνική Φαντασία», 1933-34) του Γερμανού Κουρτ Βάιλ, γραμμένο σε ευρωπαϊκό έδαφος. Ο Γερμανοεβραίος συνθέτης τη συνέθεσε μετά από παραγγελία της φιλότεχνης πριγκίπισσας Εντμόντ ντε Πολινιάκ. Πρόκειται για ένα έργο λυρικό, κυρίαρχα μελωδικό, στο οποίο συνυπάρχουν άρρηκτα συνυφασμένες –αλλά ήπιες– οι αρμονικές τάσεις του μεσοπολεμικού μοντερνισμού και η άμεσα αναγνωρίσιμη, πάντα βαθιά νοσταλγική, πικρόγλυκη γραφή του Βάιλ για το μουσικό θέατρο του Μεσοπολέμου. Το αποτέλεσμα είναι ένα ακρόαμα που, χάρη στη δραματουργική άνωση των άμεσων, «τραγουδιστικών» μελωδιών του, ουδέποτε καταλήγει να ηχεί σοβαροφανές και βαρύ· αντ’ αυτού ρέει απολαυστικά και αβίαστα, επικοινωνεί εύκολα με το συναίσθημα του ακροατή, δίχως ταυτόχρονα να καθίσταται κοινότοπο. ΣΟΔΑ και Συμεωνίδης διαχειρίστηκαν εκφραστικά την ιδιαίτερη αυτή μουσική δίχως δυσκολία, ισορροπώντας πειστικά την ιδιάζουσα σχέση ανάμεσα στην υποδόρια συμφωνική της δομή και το εμφανές τραγουδιστικό της φορτίο. Ομοίως ισορρόπησαν αριστοτεχνικά την αναλυτική ανάδειξη των λεπτομερειών της μουσικής με τη συνολική εποπτεία εκάστου μέρους. Ωραία ήχησαν οι συνεισφορές των μεμονωμένων χάλκινων και ξύλινων πνευστών. Στο συννεφιασμένων διαθέσεων, πένθιμο Largo ξεχώρισε σημειακά το λυρικό σόλο του τσέλου. Στο καταληκτικό Allegro Vivace αποδόθηκαν πειθαρχημένα και εύστοχα τόσο το κυρίαρχο, «αέναο», νευρώδες εμβατηριακό στοιχείο όσο και η σφιχτή διατύπωση της φραστικής. Και πάλι αποφασιστικές ήσαν εδώ οι συνεισφορές των ξύλινων και των χάλκινων πνευστών. Μια λίγο άνιση συναυλία, που όμως κόμισε διεγερτικά ενδιαφέρουσες αντιπαραθέσεις μουσικών έργων.