Το «Κοντσέρτο για βιόλα» του Δραγατάκη

Στις 15/10/24 η Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών υπό τον αρχιμουσικό Βύρωνα Φιδετζή έδωσε στο κρατικό Μέγαρο Μουσικής μια συναυλία με τίτλο «Νεοκλασικισμός, Μοντερνισμός και Παράδοση». Η συναυλία άφησε μέτριες έως καλές εντυπώσεις· μέτριες διότι, πρώτ’ απ’ όλα, της έλειπε η ισορροπία ενδιαφέροντος στον βαθμό που πρότεινε τρία έργα τελείως ξένα μεταξύ τους και κανένα βασικό ή γνωστό. Σε κάθε περίπτωση κέντρο του ενδιαφέροντος και αληθινή έκπληξη υπήρξε η νέα ερμηνεία του «Κοντσέρτου για βιόλα και ορχήστρα» του Δημήτρη Δραγατάκη (1914-2001) από τον Αντώνη Μανιά.

Το έργο, ακριβή ψηφίδα της ελληνικής μουσικής, ανέθεσε στον συνθέτη ο Σύλλογος «Οι Φίλοι της Μουσικής» το μακρινό 1991. Είχε μάλιστα την εξαιρετική τύχη να πρωτοπαρουσιαστεί στο ολοκαίνουργιο τότε Μέγαρο Μουσικής από τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Κρακοβίας υπό τον Γέρζι Σβόμποντα με σολίστα τον κορυφαίο βιολίστα Αρτούρ Πατσιορκέβιτς (γεν.1945). Στην ίδια συναυλία, στις 31/1/1993, είχε δοθεί και το «Πολωνικό Ρέκβιεμ» του Πεντερέτσκι παρουσίᾳ του συνθέτη. Ακούσαμε το κοντσέρτο για πρώτη φορά στη συναυλία της ΦΟΑ, όμως η εκτέλεση δεν επέτρεψε να εκτιμήσουμε το στίγμα του, κυρίως για λόγους ισορροπιών δυναμικής και έκφρασης: λόγω του ιδιαίτερου ήχου του οργάνου αυτή η ορχηστρική σύνθεση απαιτεί ειδική αντιμετώπιση. Προσβλέποντας σε μια δεύτερη ακρόαση, το αναζητήσαμε στο διαδίκτυο όπου το εντοπίσαμε στην ηχογράφηση της πρώτης παγκόσμια παρουσίασής του στη διεύθυνση https://www.youtube.com/watch?v=dLO638xnAhw. Την ηχογράφηση έχουν αναρτήσει οι υπεύθυνοι του Αρχείου Δραγατάκη και της Εταιρίας Φίλων Δραγατάκη. Πρόκειται για ωραία, συγκινησιακά φορτισμένη σύνθεση, αναγνωρίσιμα εντασσόμενη στο πλαίσιο του εγχώριου μεταπολεμικού μοντερνισμού, υπαγορευμένη από τα δεδομένα της εποχής και τα βιώματα του δημιουργού της. Αμεσα αισθητές ήταν οι αφομοιωμένες επιδράσεις από τον Σοστακόβιτς και τον Μπάρτοκ. Η μουσική του κοντσέρτου διαθέτει πηγαίο, θρηνητικό λυρισμό, συγκρουσιακά τεταμένη δράση αλλά και γραφή που φανερώνει ότι ο Δραγατάκης, που ήταν κάποτε βιολίστας στην ορχήστρα της ΕΛΣ, ξέρει πώς να χειριστεί τον μελωμένο ήχο της βιόλας σε συμφωνικό περιβάλλον. Το μοναχικά στοχαστικό, λυρικό Andantino το κοντσέρτου περιέχει αληθινά υπέροχες σελίδες. Ο Αντώνης Μανιάς, έμπειρος, κορυφαίος βιολίστας της ΦΟΑ, διέπλασε μια στρωτή, νηφάλια ερμηνεία, ελεύθερη λαθών, ωστόσο από το ακρόαμα έλειπε αισθητά η επαρκής σολιστική προβολή, ενώ οι ισορροπίες δυναμικής προς την ορχήστρα δεν ήσαν οι καλύτερες. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για έργο που ακούγεται άνετα δίπλα σε καταξιωμένες αντίστοιχες συνθέσεις της διεθνούς εργογραφίας, όπως το «Κοντσέρτο για βιόλα» του Μπάρτοκ, και λόγω της σπανιότητάς του -αλλά όχι μόνο- αξίζει να περάσει στη δισκογραφία. Σε κάθε περίπτωση η ζωντανή ακρόασή του μόνο ως κέρδος μπορεί να λογιστεί!

Η συναυλία ξεκίνησε με την τζαζιστικών ωσμώσεων μουσική του Γάλλου συνθέτη Νταριίς Μιλό για το χορόδραμα των Σουηδικών Μπαλέτων «Η δημιουργία του κόσμου» (1923) και ολοκληρώθηκε -δύσκολα θα έβρισκε κανείς κάτι πιο ασύμβατο!- με την εννεαμερή «Σουίτα για τον Αρχοντοχωριάτη του Μολιέρου» (1918) του Βαυαρού Ρίχαρντ Στράους. Και τα δύο εκτελέστηκαν καλά, με αισθητή, αφειδώλευτη φροντίδα στη λεπτομέρεια και κυρίως στην ανάδειξη του ιδιαίτερου ορχηστρικού στίγματος εκάστου. Σε αμφότερα τα έργα έπαιξαν ολιγομελή κλιμάκια της ΦΟΑ. Στο πρώτο δέσποσε η συστοιχία των σολιστικών ξύλινων και χάλκινων πνευστών σε επιδόσεις ανάδειξης της επιτηδευμένης ώσμωσης του ήχου της αμερικανικής «μαύρης» τζαζ στην «κλασική» μουσική του μεσοπολέμου. Στο δεύτερο η ΦΟΑ, σε σύνθεση ορχήστρας δωματίου, ανέδειξε την επιτηδευμένη, νεοκλασικού στίγματος, ελεύθερα διαμεσολαβημένη ματιά του Στράους στο γαλλικό μπαρόκ του 17ου αιώνα, ενώ κυριάρχησαν η διαφάνεια ήχου, οι επιδόσεις μεμονωμένων οργάνων σε επίπεδο σολίστα και οι άλλοτε πνευματώδεις αλλά και άλλοτε λιγότερο επιτυχείς στιλιστικές «μεταμφιέσεις».