Την Πέμπτη, 10/10/2024, παρακολουθήσαμε στην ΕΛΣ τις «Ιφιγένειες» του Γκλουκ σκηνοθετημένες ως ενιαίο δίπτυχο από τον Ντμίτρι Τσερνιακόφ. Η βραδιά διήρκεσε 5 ώρες, με ωριαίο διάλειμμα˙ σχεδόν όσο το βαγκνερικό «Λυκόφως των θεών». Ηταν μία ακόμη σημαντική διεθνής συμπαραγωγή της ΕΛΣ, αυτή τη φορά με την Παρισινή Οπερα και το Φεστιβάλ της Εξ-αν-Προβάνς, όπου πρωτοπαρουσιάστηκε φέτος τον Ιούλιο. Υλοποιήθηκε χάρη στη χορηγία του ΙΣΝ για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της ΕΛΣ. Παρά την επιφυλακτική υποδοχή των Γάλλων κριτικών, η παραγωγή τιμήθηκε πρόσφατα με το Βραβείο Καλύτερης Νέας Παραγωγής της Χρονιάς από τον θεσμό Διεθνή Βραβεία Οπερας 2024. Στην ίδια τελετή επιδόθηκε στο ΙΣΝ το Βραβείο Φιλανθρωπίας για την υποστήριξη της ΕΛΣ, που το 2026 θα έχει φτάσει 39.000.000 ευρώ.
Εργα του γαλλικού ώριμου 18ου αιώνα, οι δύο τρίπρακτες όπερες –«Ιφιγένεια εν Αυλίδι» (1774) και «Ιφιγένεια εν Ταύροις» (1779)– διαφέρουν έντονα. Κατ’ αρχάς τα ποιητικά κείμενά τους βασίζονται σε θεατρικές «Ιφιγένειες» της εποχής τους, συνεπώς η καταβολή τους στις ομότιτλες ευρυπίδειες τραγωδίες είναι έντονα διαμεσολαβημένη, με διαφορετικές εμφάσεις. Επίσης, μουσικά αποτελούν διακριτά στάδια στη «μεταρρυθμιστική» προσπάθεια του Γκλουκ να ανανεώσει ριζικά την παρακμασμένη ιταλική opera seria, ανοίγοντας τον δρόμο προς τον κλασικισμό, στοιχείο που τους προσδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα από καθαρά μουσικοθεατρική άποψη. Σε κάθε περίπτωση σήμερα μας ενδιαφέρουν πρώτ’ απ’ όλα ως απολαυστικά «έργα θεάτρου διά μέσου της μουσικής», αλλά επίσης ως κομβικά σημεία εξέλιξης της όπερας άρα και ως σταθμοί στην ιδεολογικοαισθητική διαδρομή του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Το 2011, στο Φεστιβάλ Αθηνών επί Λούκου, είχαμε πρωτοδεί σε αναβίωση τη μεγαλοφυώς ανανεωτική σκηνοθεσία του Τσερνιακόφ στον «Ευγένιο Ονιέγκιν» (Θέατρο Μπαλσόι). Στις προκείμενες «Ιφιγένειες» ο διάσημος, 54χρονος πλέον Ρώσος υπογράφει σκηνοθεσία και σκηνικά. Βιασμένα αντιπολεμική, καθώς δεν είναι αυτό το θέμα των έργων, η προσέγγισή του αγνόησε τα έμμεσα αρχαιοελληνικά μυθικά, αλλά και τα νεότερα ιστορικοϊδεολογικά συμφραζόμενα όπως και τον χαρακτήρα των πρωτότυπων. Αντ’ αυτών εφάρμοσε τη συνταγή του «αστικού δράματος»: λύση πολυχρησιμοποιημένη, ημιαφαιρετικά εκσυγχρονιστική, αδικαιολόγητα ομογενοποιητική ένθεν στρεβλωτική. Το μονοτοπικό σκηνικό ήταν ένα περίγραμμα δωματίων μεγάρου αριστοτεχνικά υλοποιημένο με λεπτές μπάρες νέον και διάφανες γάζες: ένας «αστικός» τόπος/κλουβί όπου τα πάντα διαδραματίζονταν σε κοινή θέα. Τα κοστούμια σύγχρονα. Ολο αυτό λειτούργησε ερήμην –ή μάλλον εναντίον– του χαρακτήρα της μουσικής, διάσπαρτο με επίτηδες αποεξιδανικευτικά, και πλέον πολυχρησιμοποιημένα, ευρήματα: η Ιφιγένεια κάνει τσιγάρο μετά τις στιγμές κρίσης (βλέπε Στούρουα, Επίδαυρος, 1986), ο γάμος της με τον Αχιλλέα εκτρέπεται σε άξεστο ξεφάντωμα, Ορέστης και Πυλάδης αποδίδονται ως ψυχικά τσακισμένοι, βετεράνοι πολέμου (τίνος, άραγε;). Συχνά η Χορωδία της ΕΛΣ τραγουδούσε άφαντη από το υπερπέραν των παρασκηνίων, ενώ ο Τσερνιακόφ ουδόλως διασκέδασε τη στατικότητα των έργων που έτσι κύλησαν με βασανιστική βραδύτητα… Τέλος, οι επεμβάσεις στις τελικές λύσεις/στιγμές φάνηκαν ακατανόητες: στην «Εν Αυλίδι» με φόντο τη μουσική της ευφρόσυνης γαμήλιας ένωσης, η Αρτέμις (ως Ιφιγένεια) θυσιάζεται τελετουργικά, ενώ η ίδια η Ιφιγένεια στέκει σκεφτική εκτός πλαισίου σκηνής˙ στην «εν Ταύροις» η Ιφιγένεια στέλνει τον Ορέστη και τον Πυλάδη στην Ελλάδα, αλλά η ίδια επιλέγει να παραμείνει με τους πολεμοχαρείς Σκύθες. Συνολικά το αποτέλεσμα μάλλον αφαίρεσε βάθος από τα έργα παρά τα εμπλούτισε με πειστικές, σύγχρονες οπτικές.
Μουσικά η δίδυμη παράσταση ήταν άριστη. Αγνώριστη έκανε την Ορχήστρα της ΕΛΣ ο Γερμανός αρχιμουσικός Μίχαελ Χόφστέτερ, αντλώντας από αυτήν ένα ακρόαμα με χαρακτήρα ιστορικής ερμηνευτικής: με ήχο διάφανο, αθλητικά σβέλτη άρθρωση, ωραία σόλι από τα πνευστά, εύπλαστη φραστική με βίαιες μεταπτώσεις. Η διανομή ήταν πολύ καλή, απολαυστικά ομοιογενής και ισορροπημένη μουσικά, φωνητικά και σκηνικά. Ως Ιφιγένεια η Κορίν Γουίντερς πραγματοποίησε έναν ηρωικό άθλο τραγουδώντας με στιλιζαρισμένο πάθος σε αμφότερες τις όπερες. Εξαιρετικοί ήσαν η Βερονίκ Ζανς (Κλυταιμνήστρα) και ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος (Αγαμέμνων), συναρπαστικός ο Αντονι Γκρέγκορι (Αχιλλέας), αριστοκρατικός ο Πέτρος Μαγουλάς (Κάλχας), επιβλητικοί οι Γιώργος Παπαδημητρίου (Αρκάς, Σκύθης) και Σούλα Παρασίδη (Αρτεμις). Τρομακτικός ο Αλεξάντρ Ντιαμέλ (Θόας), θαυμάσιο το δίδυμο των Διονύση Σούρμπη και Στανισλάς ντε Μπερμπεράκ (Ορέστης, Πυλάδης).
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας