Ανατολικός – Δυτικός άνεμος από την ΚΟΑ

Στις 31/5/2024, η ΚΟΑ έδωσε στο κρατικό Μέγαρο Μουσικής την τελευταία της συναυλία σε κλειστό χώρο για την καλλιτεχνική περίοδο 2023/2024. Ο γνώριμος στους φιλόμουσους Βέλγος αρχιμουσικός Μισέλ Τιλκέν διηύθυνε το αθηναϊκό σύνολο σε ένα πρόγραμμα υπό τον τίτλο «Ανατολικός - Δυτικός άνεμος». Πρόγραμμα αισθητά δίχως συνοχή, στρίμωξε σε αναγκαστική συνάφεια ένα παλαιό έργο της εγχώριας Εθνικής Σχολής, ένα σύγχρονο κοντσέρτο από την Ταϊλάνδη, γραμμένο πολύ πρόσφατα, ένα σύντομο έργο σύγχρονης ελληνικής δημιουργίας και ένα διάσημο, δίκαια δημοφιλές κοντσέρτο του σοβιετικού μεσοπολεμικού μοντερνισμού.

Η βραδιά ξεκίνησε με την εμβληματική, πρωτοεθνικοσχολική «Γιορτή» (1901;-1907;) του Γεώργιου Λαμπελέτ. Από τη γενικόλογη α λα Μπραμς έντονα συμφωνική εκτέλεση έλειπε η έμφαση –να πω καλύτερα ενστικτώδης «συναίσθηση»;- του εθνικού στοιχείου, έτσι όπως την έχει ενσταλάξει ο συνθέτης, φιλτραρισμένη από την καλολογικά διαμεσολαβημένη αισθητική της αθηναϊκής Belle Époque. (Στο youtube βρίσκει κανείς εύκολα τη θαυμάσια εκτέλεση με την Ορχήστρα της ΕΡΤ υπό τον Καβαλιεράτο). Ακολούθησε αμέσως το «Κοντσέρτο για άλτο σαξόφωνο και ορχήστρα» (2022) του Ταϊλανδού Ναρονγκρίτ Νταμαμπούτρα, το οποίο ερμήνευσε, παρόντος του συνθέτη στην αίθουσα, ο Θεόδωρος Κερκέζος. Πρόκειται για μουσική βάρους και ύφους που ισορροπούν ανάμεσα σε επιγονικά νεορομαντικό κοντσέρτο και κινηματογραφικό soundtrack με γραφή κατατμημένη σε παρατακτικά εκτιθέμενες παραγράφους/επεισόδια. Κυρίαρχη, σχεδόν συνεχής είναι η παρουσία του σαξοφώνου σε δεξιοτεχνική ρητορική με ύφος που, ενίοτε, φλερτάρει την ελεύθερη φραστική ενός Γκαρμπάρεκ και άλλοτε θυμίζει μακρόθεν τη έντονα γαλλική ευφράδεια ενός Ζολιβέ. Καλειδοσκοπικά αξιοποιημένη από τον συνθέτη με «εξωτικά» χρώματα, η ορχήστρα είτε συνοδεύει είτε απλώς εισάγει (για εμάς εξωτικά) παραδοσιακά ταϊλανδέζικα ακούσματα.

Συγκεφαλαιωτικά ήταν ένα ύστερο δείγμα οικειοποίησης της ευρωπαϊκής συμφωνικής έκφρασης από Ασιάτη συνθέτη, το οποίο, όμως, υλοποιήθηκε απλοϊκά –όχι ότι, σήμερα πια, κάτι τελείως διαφορετικό είναι εύκολο!- παράγοντας μια εντύπωση μουσικού «αυτοεξωτισμού»... Εξαίρετος σολίστας και πρώτος διδάξας του κοντσέρτου, ο Κερκέζος πρόσφερε μιαν απολαυστικά αβίαστη, δεξιοτεχνικά λαμπερή ερμηνεία. Το πρώτο μισό της συναυλίας ολοκληρώθηκε με τη σύντομη σύνθεση «Individuum» (2020), ανάθεση του ευρωπαϊκού θεσμού «Young Euro Classic» στον περίπου σαραντάχρονο Λευτέρη Βενιάδη, συνθέτη του οποίου είχαμε παρακολουθήσει το άκρως επιτηδευμένο έργο μουσικού θεάτρου «Οπερα ποδοσφαίρου» στο Φεστιβάλ Αθηνών 2021. Στατικών εντυπώσεων, δίχως εκπλήξεις, το νέο συμφωνικό έργο του συνίσταται κυρίως σε διαδοχή σύντομων επεισοδίων από α λα Λίγκετι (ή α λα Τζον Ανταμς) ηχοχρωματικές ατμόσφαιρες και κινήθηκε στην περιοχή του ιστορικού μεταπολεμικού μοντερνισμού.

Η συναυλία ολοκληρώθηκε με το εκτενές «Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 3» (1913-1921) του Σοβιετικού Σεργκέι Προκόφιεφ, το οποίο ερμήνευσε η Θεοδοσία Ντόκου. Γραμμένο σταδιακά από το 1913 και ολοκληρωμένο στη Βρετάνη το 1921, το δίκαια διάσημο αυτό κοντσέρτο θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα του μοντερνισμού. Πρωτοπαίχτηκε στις ΗΠΑ, όπου κέρδισε θέση στο βασικό ρεπερτόριο του 20ού αιώνα, και, σχεδόν αμέσως στη Σοβιετική Ενωση. Κάτοχος δεινής τεχνικής και φορέας υψηλής μουσικής αντίληψης, η Ρόδια πιανίστρια μας χάρισε μια ταιριαστά αθλητική απόδοση της μηχανιστικά οργανωμένης μουσικής δραματουργίας. Ωστόσο, είτε επειδή οι δυναμικές της ορχήστρας πρόβαλαν συχνά αχαλίνωτες, είτε επειδή η ίδια δεν είχε προβλέψει διαφορετικά, οι πιο χαμηλόφωνες, ενδιάμεσες παράγραφοι του πιάνου καταπνίγονταν τελείως με αποτέλεσμα την κατάρρευση της συνοχής του μουσικού ειρμού. Ετσι, όποιος δεν γνώριζε καλά το κοντσέρτο από τη δισκογραφία «χανόταν»...

Σε κάθε περίπτωση στις συχνά ανακύπτουσες δυναμικές, ανταγωνιστικές αναμετρήσεις προς την ορχήστρα, η Ντόκου ανέπτυσσε με ακαριαία ανακλαστικά τις δέουσες, νευρώδεις εντάσεις και οι κορυφώσεις –τοπικές, ενδιάμεσες ή τελικές- αρθρώνονταν ρωμαλέα και ολοκληρωμένα με απολαυστικά «βαρβαρική» τραχύτητα! Θαυμάσια ήταν η διάπλαση του συμφωνικού ήχου από τον Τιλκέν, συντασσόμενη σε συνεχή στενό διάλογο με τη σολίστα, αφήνοντας διακριτικά χώρο για την εκτόνωση των εντάσεων αλλά και το ξετύλιγμα της έκφρασης στα λυρικά μέρη. Εξαιρετική ήταν η απόδοση της βηματιστής, ρυθμικής άρθρωσης στο αργό μέρος, όπως και η αθροιστικά οργασμική συσσώρευση έντασης σε ρυθμό βιαστικού εμβατηρίου στο καταληκτικό μέρος.